Δεν τίθεται θέμα αμφισβήτησης ότι ζούμε στην εποχή όπου κυριαρχεί η απόπειρα για πολιτική ορθότητα! Από το δημόσιο λόγο, τα social media αλλά και την τηλεόραση, το “politically correct” εμφανίζεται όλο και πιο συχνά ως όρος που προκαλεί διαφόρων ειδών και εντάσεων συζητήσεις. Τι είναι ωστόσο η πολιτική ορθότητα εξ ορισμού; Είναι η αποφυγή εκφράσεων ή ενεργειών που πιστεύεται ότι αποκλείουν, περιθωριοποιούν ή προσβάλλουν ομάδες ανθρώπων που μειονεκτούν κοινωνικά ή γίνονται διακρίσεις εις βάρος τους. Και μπορεί ως ιδέα να αποτελεί έναν ευγενή σκοπό με τις καλύτερες των προθέσεων, η αλόγιστη χρήση του όρου και κυρίως της εκτεταμένης προσπάθειας να εφαρμοστεί παντού, δημιουργεί συχνά αρνητικά αποτελέσματα. Γι’ αυτό και σήμερα, είπα να κάνουμε μια “συζήτηση” για το αν τελικά είναι απαραίτητη η πολιτική ορθότητα στις ξένες σειρές. Σημαντική διευκρίνιση: το κείμενο αφορά μόνο τις ξένες σειρές κι όχι όλο το κοινωνικό φάσμα το οποίο μπορεί να καλύπτει ως όρος!
Σίγουρα, κανείς δε μπορεί να αρνηθεί την αναγκαιότητα της εκπροσώπησης όλων των κοινωνικών ομάδων στη μικρή οθόνη. Στις πολυδιάστατες κοινωνίες που πλέον ζούμε, είναι εξαιρετικά σημαντικό να μην μένουν στο περιθώριο άτομα ή ομάδες ατόμων και το να εμφανίζονται στα τηλεοπτικά δρώμενα μπορεί να είναι η αρχή για την κατάρριψη πολλών στερεοτύπων ή προκαταλήψεων. Ωστόσο, το φαινόμενο της πολιτικής ορθότητας έχει αρχίσει να επεκτείνεται με όλους τους λάθος τρόπους. Τα βασικά αντεπιχειρήματα είναι δύο:
- Σε πολλές περιπτώσεις, η μανία της πολιτικής ορθότητας έρχεται σε σύγκρουση με την ελευθερία του λόγου.
- Χρησιμοποιείται εσφαλμένα κι υποκριτικά από πολλούς ως δήθεν εργαλείο παραγωγής ισότητας.
Η εξάπλωση αυτής της “τάσης” στις ξένες σειρές μπορεί να πάρει τη μορφή κριτικής σε επίπεδο σεναρίου, διαλόγων ή ακόμη και χαρακτήρων. Τόσο παλαιότερες όσο και νέες σειρές μπαίνουν στο “μικροσκόπιο” από όλους εκείνους τους “καλοθελητές που διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους” μόλις αντιληφθούν κάτι που αντίκειται στη μόδα του politically correct κι ασκούν δριμύτατη κριτική προς πάσα κατεύθυνση που τις περισσότερες φορές απλά διχάζει παρά ενώνει.
Ποιος εδώ μέσα δεν αγαπάει τα “Friends“; Ποιος δεν έχει δει όλη τη σειρά τουλάχιστον τρεις φορές, μετά από τόσα χρόνια προβολής στο Star; Κι όμως, μία από τις καλύτερες κωμικές σειρές όλων των εποχών (μαζί με άλλες πόσες) βάλλεται πλέον καθημερινά από άρθρα στο διαδίκτυο που ασκούν κριτική στο γεγονός ότι όλο το cast αποτελούνταν από λευκούς ηθοποιούς ή ότι δεν υπήρχε στο βασικό cast ένα LGBT άτομο κι άλλα πολλά. Ήταν άραγε απόλυτα απαραίτητο κάτι τέτοιο για να πούμε ότι η σειρά άξιζε; Μια σειρά που τη δεκαετία του ’90 έδειξε το γάμο ανάμεσα σε δύο gay γυναίκες που αγαπούσαν η μία την άλλη, ή τη Phoebe που αποφασίζει να γίνει παρένθετη μητέρα για χάρη του αδερφού της; Σήμερα είδα ένα επεισόδιο της σειράς όπου η Rachel κάνει ερωτική εξομολόγηση στον ηλικιακά μικρότερο βοηθό της, Tag. Και μπορεί όλο αυτό να είναι κάτι το εντελώς φυσιολογικό, θα ήθελα να σας ρωτήσω όμως το εξής: Θεωρείτε ότι, αν γυριζόταν η σειρά σήμερα και στη θέση της Rachel ήταν ένας άνδρας χαρακτήρας που την έπεφτε έτσι στη βοηθό του, δε θα προκαλούσε αντιδράσεις; Λαμβάνοντας ειδικά υπ’ όψιν το κίνημα του Time’s Up και του κινδύνου που αντιμετωπίζουν πολλές ηθοποιοί στη βιομηχανία του Hollywood. Οπότε, πόσο θετική είναι η πολιτική ορθότητα όταν ειδικά λειτουργεί μονομερώς;
Άλλο παράδειγμα: η σειρά δράσης, “24“, δέχτηκε πολλές φορές κριτική για το ότι απεικόνιζε τους μουσουλμάνους ως αδίστακτους τρομοκράτες και τους περιθωριοποιούσε, παρά το γεγονός ότι οι εχθροί των πρωταγωνιστών καθ’ όλη τη διάρκεια της σειράς ήταν διαφόρων εθνικοτήτων. Ακόμη και τα “Looney Tunes” που βλέπαμε εκείνα τα σαββατοκύριακα στο Star θεωρούνται πλέον ακατάλληλα σε πολλές περιπτώσεις λόγω της συχνής απεικόνισης όπλων στα επεισόδιά τους. Κι είναι όλο αυτό πραγματικά αναγκαίο; Δεν αρκεί η κριτική σκέψη και η ιδιοσυγκρασία του καθενός για να κρίνει πότε μία σκηνή ή μια ατάκα προσβάλλει επί σκοπίμου ή απλά προσπαθεί να ψυχαγωγήσει το θεατή;
Από την πλευρά των νέων σειρών τώρα, γινόμαστε διαρκώς μάρτυρες μιας αδικαιολόγητης πίεσης να κυριαρχήσει η πολιτική ορθότητα παντού. Κωμικές σειρές δέχονται διαρκώς επικρίσεις, κόβονται ολόκληρες σκηνές ή υφίστανται τεράστιες αλλαγές σεναριακές και μη, απλά και μόνο για να μη βρεθούν στο επίκεντρο ως μη πολιτικά ορθές. Reboots γνωστών παλιών σειρών “μεταμορφώνονται” σε κάτι το εντελώς διαφορετικό νιώθοντας την ανάγκη να αλλάξουν την εθνικότητα των βασικών πρωταγωνιστών ή ακόμη και το σεξουαλικό τους προσανατολισμό, για να ικανοποιήσουν κι άλλες μερίδες κοινωνικών ομάδων. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το reboot των Charmed (δε θα μπω στη διαδικασία να σχολιάσω το ανεκδιήγητο πρώτο trailer) στο οποίο οι υπεύθυνοι της σειράς άλλαξαν βασικά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστριών δίνοντας τους ισπανική καταγωγή ενώ μία από τις τρεις αδερφές είναι gay. Δε θα ήθελα να παρεξηγηθώ: δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το να προσπαθήσεις να κάνεις μια σειρά προσιτή σε όλους όπου θα βοηθήσεις τον οποιοδήποτε θεατή να ταυτιστεί με τους ήρωες. Η προσπάθεια όμως αυτή οφείλει να γίνει με τρόπο οργανικό και να βγάζει νόημα, κι όχι να γίνεται ως αυτοσκοπός για την επίτευξη της πολιτικής ορθότητας. Αξίζει μόνο να αναφέρουμε ότι, σύμφωνα με το Φεστιβάλ Τηλεόρασης του Εδιμβούργου, η βιομηχανία της τηλεόρασης, για να πετύχει το αποδεκτό αυτό ποσοστό πολιτικής ορθότητας στα προγράμματά της, συμβουλεύεται συχνά ομάδες θεατών που βλέπουν δοκιμαστικά υλικό πριν κυκλοφορήσει, για να διορθωθεί εκ των προτέρων οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί προσβλητικό για τον οποιοδήποτε. Πόσο, άραγε, βοηθά αυτό στην αντιμετώπιση των προκαταλήψεων και στην επίτευξη της ισότητας;
Κλείνοντας εδώ, διότι η πολιτική ορθότητα στην τηλεόραση μπορεί να αποτελέσει μεγάλη συζήτηση, θα ήθελα να τονίσω για μια ακόμη φορά το πόσο αναγκαίο είναι να χρησιμοποιείται η τεράστια δύναμη της τηλεόρασης για την ενσωμάτωση μέχρι τώρα περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων στο σύνολο. Παρ’ όλα αυτά, η τάση που επικρατεί τα τελευταία χρόνια και διαρκώς επεκτείνεται, τείνει να ξεφεύγει από την ουσία του όλου πράγματος και να χρησιμοποιείται απλώς για να προκαλεί ακόμη περισσότερες αντιδράσεις. Η διαχωριστική γραμμή είναι σίγουρα πολύ λεπτή κι η ισορροπία ανάμεσα στο τι είναι προσβλητικό και τι απλά για το σκοπό της ψυχαγωγίας είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Μήπως όμως αντί να ικανοποιούμε τις απαιτήσεις ενός υπερευαίσθητου τηλεοπτικού κοινού (με κίνδυνο να χαθεί η ουσία της διασκέδασης), να φροντίσουμε να καταπολεμήσουμε τις ανισότητες στην πραγματική ζωή και να απολαύσουμε επιτέλους τα όσα μας προσφέρει το χαζοκούτι;
