Πέρα από γραφικές ή καταστροφολογικές φωνές, η παρακμή της Δύσης αποδεικνύεται γεγονός. Ποιος μπορεί ν’ αρνηθεί πως ο δυτικός κόσμος υποχωρεί μπροστά σε ποικίλες νέες πολιτισμικές δυνάμεις (ερχόμενες εν πολλοίς απ’ τα ενδότερά του), απειλώντας ακόμα και την θέση του; Ένα θετικό ή αρνητικό πρόσημο είναι κάτι που απλώς προστίθεται σ’ αυτή τη διατύπωση κατά τις απόψεις του καθενός και δεν μας απασχολεί εδώ. Αλλά η συνείδηση και κατανόηση του απτού γεγονότος, μα και γενικότερα του ιστορικού γίγνεσθαι, βασική προϋπόθεση κάθε αξιολόγησης και κάθε σχετικής επιχειρηματολογίας, είναι ένα έργο σημαντικότατο, που καίρια ανέδειξε κι υπηρέτησε όπως κανείς ο Oswald Spengler -έργο του οποίου μια εξαιρετική εισαγωγή και ερμηνεία έχουμε την τύχη να διαθέτουμε στην γλώσσα μας.
Γραμμένη το 1937, Η παρακμή της Δύσης του Ευάγγελου Λεμπέση αποτελεί μια σύντομη προσέγγιση -εισαγωγή και συνάμα ανάλυση- του ομώνυμου δίτομου έργου του Γερμανού ιστορικού και θεωρητικού Oswald Spengler, που είχε γραφτεί και κυκλοφορηθεί περίπου μια εικοσαετία νωρίτερα. Ο Λεμπέσης, σημαντικός κοινωνιολόγος και στοχαστής του Μεσοπολέμου, γνωστός για το καυστικό, πλέον κλασικό βιβλίο Η τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω, παρουσιάζει μ’ έναν τρόπο πυκνό πλην κατανοητό βασικές έννοιες της σπενγκλεριανής θεωρίας περί την “λειτουργία” της Ιστορίας και την παρακμή του δυτικού πολιτισμού. Ιδέες όπως η κυκλική ιστορική πορεία, το χάσμα των “φαουστικών”, “απολλώνιων”, κ.ά. πολιτισμών (που μας παραπέμπουν και στον Nietzsche), ο εκφυλισμός των ενστικτωδών φυσικών “νόμων” που τους καθορίζουν, και ούτω καθεξής, προσδιορίζονται κατάλληλα ώστε ν’ αποτελούν έναν όμορφο προθάλαμο του έργου του μεγάλου Γερμανού. Αλλά ο Λεμπέσης δεν περιορίζεται μόνο στην θεωρητική πλευρά τους. Αναζητά και την πρακτική.
Σαν κάθε γνήσια ουσιαστικός και φιλύποπτος αναγνώστης, ο συγγραφέας θέτει σε δοκιμασία τις ιδέες που προσλαμβάνει από τον Spengler, εφαρμόζοντάς τες στην συγκαιρινή του γεωπολιτική κατάσταση. Στις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Γερμανός θεωρητικός της Ιστορίας μοιάζει να δικαιώνεται σε απίστευτα μικρό διάστημα από την παρουσίαση των θεωριών του για τον κυκλικό (συνεπώς αντι-προοδευτικό), φύσει ανορθόλογο και συγκρουσιακό χαρακτήρα του ιστορικού γίγνεσθαι. Ο Λεμπέσης ανιχνεύει αυτή τη δικαίωση στην εποχή του: στην κατάρρευση των προοδευτικά, στη βάση ορθολογικών νόμων, εξελικτικών θεωριών της Ιστορίας, στις λεπτές ισορροπίες μεταξύ των υπερδυνάμεων και στην επικείμενη έκρηξη των διαρκώς συσσωρευόμενων, αχαλίνωτων και κάθε άλλο παρά εκτονωμένων στον προηγούμενο Πόλεμο εντάσεων της ευρωπαϊκής ηπείρου και γενικότερα του κόσμου, αλλά και στην αδυναμία ή -ακόμα χειρότερα- δειλία των συγχρόνων του να αντιληφθούν όλα αυτά, πολλώ δε μάλλον να δράσουν, εξαιτίας της αισιοδοξίας τους και του λεγόμενου εκφυλισμού των φιλαγωνιστικών ενστίκτων τους. Εισάγοντας τον αναγνώστη του στο έργο ενός έτερου -κλασικού πλην παραγκωνισμένου σήμερα- θεωρητικού, προσπαθεί με και διά αυτής της αφορμής να διεγείρει έναν προβληματισμό τουλάχιστον αναγκαίο τη δεδομένη ιστορική στιγμή.
Μελετητής οξυδερκής και στοχαστής ουσιαστικός, ο Λεμπέσης υπέγραψε, σχεδόν 90 έτη πίσω μας, ένα πυκνό σε ιδέες και κυρίως προβληματισμούς βιβλιαράκι, σε γλώσσα συμπαθητική, που αξίζει να διαβαστεί σαν μια ιδανική κι ευσύνοπτη εισαγωγή στην πλούσια σκέψη του Oswald Spengler, αλλά και στους τρόπους της ίδιας της Ιστορίας, όσο και σαν ένα κώδωνας κινδύνου που δεν έχει πάψει να είναι επίκαιρος μέχρι και σήμερα. Επιπροσθέτως, ο απολαυστικός πρόλογος του Γιώργου Δρίτσα αποτελεί ένα χρήσιμο συμπλήρωμα, που ολοκληρώνει μια αντιπροσωπευτική πρώτη εικόνα της σπενγκλεριανής σκέψης που επιζητά ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης. Φυσικά, για κάποιον που θέλει να “βυθιστεί” παραπάνω, απώτερος στόχος δεν μπορεί παρά να είναι το μοναδικό magnum opus του ίδιου του Γερμανού στοχαστή.
*Το βιβλίο του Ευάγγελου Λεμπέση Η παρακμή της Δύσης. Εισαγωγή στην φιλοσοφία του Σπέγγλερ κυκλοφορείται από τις εκδόσεις Έξοδος.
