Έλμερ Γκάντρι: ένα σατιρικό μυθιστόρημα για τη θρησκεία

Η υπόθεση

Στο μυθιστόρημα «Έλμερ Γκάντρι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άνω Τελεία, παρουσιάζεται η άσωτη ζωή του ομώνυμου πρωταγωνιστή, Έλμερ Γκάντρι. Αυτός ως τυπικός αντιήρωας, που στερείται ηθικών φραγμών και λοιπών καθιερωμένων ιδεαλιστικών ιδιοτήτων, όχι μόνο διαθέτει ένα συμβατικά ανήθικο παρελθόν, όπως κάθε τυπικός μέθυσος και γυναικάς, αλλά και, με τις δολοπλοκίες του, διαμορφώνει ένα εξίσου ανήθικο παρόν. Κατά τη διάρκεια αυτού, υπό την επήρεια της γοητείας που του ασκεί τόσο το χρήμα, όσο και μια γυναίκα, η Σάρον Φάλκονερ, προβαίνει σε μια ιεραποστολική περιοδεία μαζί της, ευαγγελιζόμενος την ελπίδα σε ανθρώπους απελπισμένους, μέσω της μετάδοσης μιας υποτιθέμενα θεραπευτικής θρησκείας.

Πώς αντιμετωπίζεται η διαγωγή ενός έκλυτου βίου στην αμερικανική ύπαιθρο την εποχή της οικονομικής κρίσης και της ποτοαπαγόρευσης;

Ποια κατάληξη θα έχει το απατηλό σχέδιο του ραδιούργου ζευγαριού;

Advertisements

Ο αντιήρωας

Όταν το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1930 δόθηκε στον Sinclair Lewis, συγγραφέα του μυθιστορήματος, «Έλμερ Γκάντρι», τότε η Σουηδική Ακαδημία αποφάνθηκε ότι αυτό του παραχωρείται «για τη σφριγηλή και γλαφυρή τέχνη των περιγραφών του και την ικανότητα του να δημιουργεί, με σύνεση κι έξυπνο χιούμορ, νέους τύπους χαρακτήρων». Παρόμοια και στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή, Έλμερ Γκάντρι, ενσαρκώνεται, ακριβώς, ένας νέος τύπος χαρακτήρα. Αν κι αντιήρωας, τύπος λογοτεχνικού χαρακτήρα που επικρατούσε στο τότε κυρίαρχο καλλιτεχνικό ρεύμα του Μοντερνισμού, δε χαρακτηρίζεται από τη συνήθη απραξία κι αδυναμία ανάληψης δράσης, που αυτοί διαθέτουν. Το δικό του αντιηρωικό ποιόν, αντίθετα, φανερώνεται, κυρίως, μέσω του σχεδίου, το οποίο ο ίδιος συλλαμβάνει και διεκπεραιώνει, θυσιάζοντας στο βωμό του προσωπικού κέρδους την ανάγκη των ανθρώπων για θρησκευτική πίστη.

Η σάτιρα

Σε καμία περίπτωση, η επιλογή παρουσίασης της θρησκείας αποκλειστικά ως μέσο επίτευξης του κέρδους ενός ανθρώπου, που διεξάγει, μάλιστα, όχι ενάρετο, μα ανέντιμο βίο, δε μπορεί να θεωρηθεί τυχαία. Με την επιλογή αυτή, ο Sinclair Lewis, αφουγκραζόμενος την υποκρισία της προτεσταντικής χριστιανικής παράδοσης, κι ιδιαίτερα των ευαγγελικών κύκλων, αλλά και την περιττή αυστηρότητα των ηθών, που τους συνοδεύει, αποπειράται κι εντέλει επιτυγχάνει τη στηλίτευση και τον σατιρισμό τους. Η θρησκεία, δηλαδή, εμφανίζεται ως αντικείμενο προς χρήση με ίδιον όφελος κι ως εκ τούτου υποβιβάζεται. Ο υποβιβασμός της συνιστά την πρωτεύουσα οργανωτική αρχή του «Έλμερ Γκάντρι», μετατρέποντας το, με αυτόν τον τρόπο, σε ένα κατ’ εξοχήν σατιρικό μυθιστόρημα.

Η υποδοχή

Ομοίως με κάθε σατιρικό κείμενο που καυτηριάζει κάτι κοινωνικά αποδεκτό, όπως η θρησκεία, έτσι και το σατιρικό μυθιστόρημα «Έλμερ Γκάντρι» κατόρθωσε να διχάσει. Ο Sinclair Lewis, χρησιμοποιώντας τη σάτιρα ως όπλο επίθεσης απέναντι σε έναν εχθρικό στόχο, που βρίσκεται κι εκτός έργου, τη θρησκεία, προκάλεσε το θυμό και την αγανάκτηση ενός μεγάλου μέρους του αναγνωστικού κοινού. Την πρώτη περίοδο κυκλοφορίας του μυθιστορήματος, προφανώς, κι υπέστη λογοκρισία, καθώς αυτό απαγορεύτηκε σε αρκετές αμερικανικές πόλεις κι ο συγγραφέας του επικρίθηκε από διάφορους ευαγγελιστές, όπως ο Billy Sunday, που τον χαρακτήρισε «ακόλουθο του Σατανά».

Η εν μέρει δυσμενής υποδοχή του «Έλμερ Γκάντρι» είχε τις απολήξεις της και στο εγχείρημα κινηματογραφικής μεταφοράς του. Ως το 1960 και την κινηματογραφική διασκευή του, υπό τον τίτλο «Είμαστε διεφθαρμένοι;», καμία εταιρεία παραγωγής δε δεχόταν να το χρηματοδοτήσει, εξαιτίας του αντιθρησκευτικού περιεχομένου του, γεγονός που αποδεικνύει ότι θρησκευτικά προκατειλημμένες συμπεριφορές ακόμα επιβίωναν.

Η διαχρονικότητα

Στην απάντηση του ερωτήματος «γιατί να διαβάσει κανείς σήμερα τον Έλμερ Γκάντρι του Sinclair Lewis;» οφείλει να συγκαταλεχθεί, εκτός από την πρόζα που συνεπαίρνει και τις λοιπές λογοτεχνικές αρετές αυτού του μυθιστορήματος, κι η διαχρονικότητα των προβλημάτων που σατιρίζονται στις σελίδες του. Παρά την εμφάνιση προοδευτικών αντιλήψεων, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, αποκρυσταλλωμένος στις θέσεις ανθρώπων, που, αντιστεκόμενοι την πρόοδο και σε κάθε ενδεχόμενη αλλαγή, επιζητούν την αναβίωση συντηρητικών θρησκευτικών καθεστώτων, εξακολουθεί να αποτελεί μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα. Η ανάγνωση ενός βιβλίου, το οποίο αν κι αναφέρεται σε περασμένους καιρούς, θίγει με τη σάτιρα του προβλήματα που διαχρονικά ταλανίζουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό την κοινωνία, αφυπνίζει προς την κατεύθυνση συνειδητοποίησης των νοσηρών αυτών ζητημάτων.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Sinclair Lewis (Μινεσότα 1885 – Ρώμη 1951) συγκαταλέγεται στους εμβληματικούς μυθιστοριογράφους του Μεσο­πολέμου, με έργα όπως: Μπάμπιτ (1922), Μάρτιν Άρροουσμιθ (1925), Κας Τίμπερλεν (1925), Έλμερ Γκάντρι (1927), Δεν γίνονται αυτά εδώ (1935). Το 1930 έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Έγινε έτσι ο πρώτος συγγραφέας από την αμε­ρικανική ήπειρο (και μόλις ο δεύτερος εκτός Ευρώπης) που τιμήθηκε με το σημαντικότερο διεθνές λογοτεχνικό βραβείο.