Η Γερτρούδη Στάιν (Gertrude Stein) γεννήθηκε στις 3 Φεβρουαριού 1874 στο Πιτσμπουργκ της Πενσυλβάνια. Πρόκειται για μία από τις πιο εμβληματικές λογοτεχνικές φιγούρες του 20ου αιώνα, μία αληθινή πρωτοπόρος του μοντερνισμού. Η θέση κύρους που κατείχε στο ρεύμα αυτό είναι ακόμη πιο αξιοθαύμαστη αν αναλογιστούμε το φύλο της: οι γυναίκες την εποχή εκείνη δεν θεωρούνταν ικανές για ασχολίες του πνεύματος, καθώς αρετές όπως η δημιουργικότητα και η διάνοια υποτίθεται ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών. Το κίνημα του μοντερνισμού ιδιαιτέρως ήταν εντυπωσιακά μισογυνιστικό. Επομένως η επιτυχία της σε αυτό, αλλά και η αποδοχή της από τους άνδρες καλλιτέχνες ως αυθεντία, είναι σαφώς αξιοσημείωτα γεγονότα. 147 χρόνια από την γέννησή της θέλω να αποδώσω φόρο τιμής σε αυτήν την σπουδαία γυναίκα των γραμμάτων.
Απ’ όταν μετακόμισε στο Παρίσι το 1903 έγινε κεντρική φιγούρα της avant-garde σκηνής. Άνθισε ως συγγραφέας, συλλέκτης, και κριτικός, ειδικά στα χρόνια που οδήγησαν στο 1920, καθώς και στην δεκαετιά αυτή, γνωστή ως “Les Années “ («τρελά χρόνια») ή “Roaring Twenties”. Η δεκαετία αυτή στην πόλη του φωτός θα πρέπει να ήταν απίστευτα απολαυστική. Είναι ίσως από τις σπάνιες περιπτώσεις που η ρομαντικοποίηση κάποιας εποχής του παρελθόντος είναι οριακά ακριβής. Από τα jazz clubs και τις flapper dancers στα καμπαρέ, μέχρι την Coco Chanel και την επανάσταση στον χώρο της μόδας, η ηδονή και ο ενθουσιασμός βασίλευαν παντού. Στους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών προσωπικότητες όπως οι Picasso, Matisse, Modigliani, Fitzgerald, Hemingway, και T.S. Eliot, ζούσαν και δημιουργούσαν κατά την εποχή εκείνη στην πρωτεύουσα της Γαλλίας. Το Παρίσι ήταν κατά κάποιο τρόπο η πρωτεύουσα των τεχνών· μία οικονομική πόλη (ναι, το Παρίσι τότε ήταν από τις πολύ οικονομικές πόλεις της Ευρώπης, καμία σχέση με το σήμερα) με προοδευτική ιδεολογία και μποέμικο ταπεραμέντο, ήταν λογικό να ελκύει καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο, καθώς εκεί ένιωθαν ελεύθεροι να εκφραστούν. Μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της Ευρωπαικής λογοτεχνίας ζούσαν τότε εκεί, και στο κέντρο αυτών βρισκόταν η Γερτρούδη Στάιν. Το λογοτεχνικό σουαρέ στο οποίο το σπίτι της εξελίχθηκε, στην οδό 27 rue de Fleurus, ήταν μέρος συνάντησης όλων των προαναφερθέντων καλλιτεχνών, αλλά και πολλών ακόμα. Εκεί αντάλλαζαν ιδέες, θεωρίες, και σχόλια, παράλληλα αλλάζοντας, εν αγνοία τους, τον κόσμο της τέχνης. Εκείνη ζούσε με την σύντροφο της Alice B. Toklas (ο σχετικά ανοιχτός λεσβιανισμός της για την εποχή ήταν μία ακόμα πρωτοπόρα της συμπεριφορά), και έγραψε επίσης βιβλία, όπως τα Three Lives (1909) και Tender Buttons: Objects, Food, Rooms (1914), τα οποία θεωρούνται από τα πιο απαιτητικά του κινήματος. Ο πειραματισμός της στο να εισάγει στην λογοτεχνία τεχνικές του αφηρημένου σχεδίου και του Κυβισμού κάνουν το συγγραφικό της έργο να χαρακτηρίζεται ως δυσνόητο ακόμη και από σύγχρονους ακαδημαϊκούς κύκλους.
Πηγή εικόνας: pinterest.com (η Στάιν όπως απεικονίζεται στο Midnight in Paris – δίπλα της ο Owen Wilson στον ρόλο του Gil Penders, και από πίσω της αντίγραφο του πορτραίτο της Στάιν που είχε ζωγραφίσει ο Picasso το 1906)
Παρόλο που δεν μπορούμε (δυστυχώς) να ταξιδέψουμε στο Παρίσι του 1920 και να γνωρίσουμε όλους τους καλλιτέχνες της εποχής όπως o Gil Pender της ταινίας Midnight in Paris (2011) του Woody Allen, μπορούμε ωστόσο να διαβάσουμε (ή να δούμε στην περίπτωση των πλαστικώ δημιουργημάτων) το έργο που παρήγαγαν. Πολλές/οι από εμάς έχουν φυσικά διαβάσει Hemingway ή Fitzgerald, και είμαι σίγουρη ότι οι περισσότερες/οι έχουν τουλάχιστον ακούσει το όνομα της Γετρούδης Στάιν. Ωστόσο πόσες/οι από εμάς έχουν διαβάσει το δικό της λογοτεχνικό έργο ή μελετήσει την ζωή της; Πρόκειται για ένα από αυτά τα ιστορικά πρόσωπα των τεχνών που ενώ όλοι αναγνωρίζουν, λίγοι ερευνούν (άλλο τρανό παράδειγμα ο Γάλλος Marcel Proust, ο οποίος επίσης ζούσε και δημιουργούσε στο Παρίσι τις δεκαετιές πριν το 1920, και με του οποίου το έργο η Στάιν είχε συγκρίνει τα δικά της γραπτά). Όμως η Στάιν είναι από τις καλλιτέχνιδες που κυριολεκτικά διαμόρφωσαν, κατά κύριο λόγο εξαιτίας των διασυνδέσεων της και της απαράμιλλης κριτικής της ικανότητας, την δυτική λογοτεχνική παράδοση όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Με αφορμή τα γενέθλια της επέλεξα να αναφερθώ σε εκείνη, και ελπίζω αυτό το άρθρο να κινήσε το ενδιαφέρον σε μερικές/ους από έσας τόσο ώστε να αγοράσετε κάποιο βιβλίο ή βιογραφία της.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν
“Five ways to experience 1920s Paris (in 2020s Paris)”. Paris for dreamers. Ανάρτηση από https://parisfordreamers.com/2020/02/20/five-ways-to-experience-1920s-paris-in-2020s-paris/
“Gertrude Stein”. Biography. Ανάρτηση από https://www.biography.com/writer/gertrude-stein
