«Καιρός» της Τζέννυ Έρπενμπεκ: μια τοξική σχέση στην υπό κατάρρευση Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας

Στην ελληνική μυθολογία ο Καιρός ήταν θεότητα που προσωποποιούσε την ευνοϊκή χρονική στιγμή. Βασισμένος σε αυτή την μυθική θεότητα είναι και ο τίτλος του βραβευμένου με το Διεθνές Booker 2024 μυθιστορήματος της Τζέννυ Έρπενμπεκ, «Καιρός», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Αλέξανδρου Κυπριώτη. Ο «Καιρός», λοιπόν, αυτή η φευγαλέα μα τόσο καθοριστική για τη ζωή στιγμή, είναι εκείνη η βροχερή μέρα του Ιουλίου του 1986,  όταν ο μεσήλικας Χανς  γνωρίζει τη δεκαεννιάχρονη Καταρίνα στη στάση ενός λεωφορείου, με τη μεταξύ τους έλξη να είναι έκδηλη από τα πρώτα λεπτά της γνωριμίας τους.  Ο Χανς διανύει ήδη την έκτη δεκαετία της ζωής του, είναι έγγαμος και πατέρας ενός έφηβου αγοριού και εργάζεται ως συγγραφέας και ραδιοφωνικός παραγωγός. Ο Χανς, είναι ένα ζωντανό λείψανο της παλιάς Ανατολικής Γερμανίας, υπήρξε μέλος της πρώην Χιτλερικής Νεολαίας και προέρχεται από ένα βίαιο οικογενειακό περιβάλλον που έχει επηρεάσει βαθιά και τη δική του ιδιοσυγκρασία. Αντιλαμβάνεται από την πρώτη στιγμή το χάσμα γενεών, ονείρων και ιδεών που τον χωρίζει από το νεαρό κορίτσι, όμως ο σαρκικός πόθος υπερισχύει της λογικής. Η Χάνα, από την άλλη, ένα παιδί χωρισμένων γονιών, που μαθαίνει στοιχειοθεσία σε έναν κρατικό εκδοτικό οίκο, γοητεύεται από τον ώριμο άνδρα με το πλούσιο βιογραφικό και τις αμέτρητες γνώσεις του πάνω στις τέχνες και την μουσική και τον ακολουθεί τυφλά σε ένα επικίνδυνο ερωτικό παιχνίδι με ολέθριες συνέπειες. Ωστόσο, το βιβλίο δε ξεκινά από τη γνωριμία του ζευγαριού αλλά από το τέλος.

Από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο, οι αναγνώστες γνωρίζουν πως ο Χανς έχει φύγει από τη ζωή χωρίς να προλάβει να δει την Καταρίνα να γερνάει, όπως είναι φυσικό. Μετά το θάνατό του, μια κληρονομιά περιέρχεται στα χέρια της: δύο κούτες γεμάτες με τα γράμματα που της έγραφε σε όλη τη διάρκεια της μακρόχρονης σχέσης τους, λίστες αγορών, σημειώματα, ημερολόγια, καρτ ποστάλ, φωτογραφίες κι ένας κύβος ζάχαρης, όλα τους ενθύμια που συνθέτουν το κολάζ μιας σαρωτικής σχέσης. Το άνοιγμα κάθε κούτας συμβολίζει το πριν και το μετά, την αρχή και το τέλος της σχέσης αλλά και τη ζωή στη Γερμανία πριν και λίγο μετά την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου. Η ιστορία της Έρπενμπεκ είναι τοποθετημένη σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ιστορικό πλαίσιο, με τις πληροφορίες που αφορούν τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα της εποχής να εντάσσονται ομαλότατα στην αφήγηση, μαρτυρώντας τη δεξιοτεχνία της συγγραφέως. Έτσι, το ίδιο το βιβλίο, αν και στον πυρήνα του έχει την ερωτική σχέση του αταίριαστου ζευγαριού, αποκτά ξεκάθαρη πολιτική χροιά και εσωκλείει έναν πλούτο πληροφοριών για τη ζωή και στις δύο πλευρές του Τείχους. Η σχέση του ζευγαριού εξελίσσεται παράλληλα με τις ιστορικές αλλαγές που δρομολογήθηκαν κατά τη συγκεκριμένη εποχή, μετατρέποντας τον Καιρό σε ένα βαθιά συμβολικό βιβλίο, όπου οι δύο κεντρικοί του ήρωες συμβολίζουν τις δύο πλευρές του Τείχους, το διχασμό που βίωνε ο γερμανικός λαός με το κλίμα ανασφάλειας που επικρατούσε ανάμεσα στον Χανς και την Καταρίνα να αποκτά  εθνική υπόσταση και η τελική κατάρρευση της τοξικής σχέσης τους να ισοδυναμεί με την κατάρρευση του Τείχους.

Όσον αφορά το τεχνικό κομμάτι του βιβλίου, η Έρπενμπεκ είναι μια συγγραφέας που απαιτεί την πλήρη αφοσίωση των αναγνωστών και την κατακτά με την πολυπλοκότητα των νοημάτων όσων γράφει, αλλά και της ίδιας της γραφής της. Με επιμονή στη λεπτομέρεια και τις περιγραφές, τα διαλογικά μέρη να εντάσσονται στην κύρια αφήγηση και τις εναλλαγές πρώτου, δευτέρου και τρίτου προσώπου ακόμα και μέσα στην ίδια παράγραφο, ο «Καιρός» είναι ένα μυθιστόρημα που ρουφά τους αναγνώστες και τους κρατά δέσμιους μέχρι την τελευταία σελίδα. Η εύθραυστη γλώσσα του βιβλίου, άλλοτε λυρική κι άλλοτε ωμή, γεννά πληθώρα συναισθημάτων και λειτουργεί σαν μικρή δόση ηλεκτροσόκ που ξυπνά οδυνηρές αναμνήσεις που πιθανόν έχουν οι ίδιοι οι αναγνώστες, κάνοντας σαφές πως, η μνήμη, οι αναμνήσεις και το πως αυτές αλλοιώνονται με το πέρασμα του χρόνου, είναι ένα από τα κύρια θέματα του βιβλίου. Ωστόσο, η Έρπενμπεκ μένει αποστασιοποιημένη όσον αφορά την αποτύπωση των συναισθημάτων και κινήτρων των ηρώων της, δεν παίρνει θέση, δε δικαιολογεί, απλώς παρατηρεί και καταγράφει την μετατόπιση της σχέσης αυτής από το φως στο σκοτάδι, χαρίζοντάς μας μερικές αράδες μαγικής λογοτεχνίας, όπως οι ακόλουθες:

Το άστρο μας, λέει αυτός, δεν πρέπει να μπει στην ατμόσφαιρα της γης, γιατί τότε θα σβήσει αμέσως. Οπότε τ’άστρο είναι στον ουρανό ακόμα,πιασμένο με μια πινέζα στο στερέωμα, σκέφτεται αλαφρωμένη.”

 

Εν κατακλείδι, ο «Καιρός» είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα για τον έρωτα, το μεγαλύτερο παιχνίδι εξουσίας των ανθρώπων, ένα βιβλίο για το πως είναι να ζεις μια διχασμένη ζωή μέσα σε ένα διχασμένο έθνος. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Βρείτε το εδώ.