Μήπως γινόμαστε λιγότερο έξυπνοι; Κρίση βιβλίου και κρίση κατανόησης
Προβληματισμός
Η τεχνολογία καλπάζει με γρήγορους ρυθμούς, και το απαξιωμένο και απαρχαιωμένο βιβλίο αντικαθίσταται από μοντέρνα τάμπλετς, τελευταίας τεχνολογίας. Σύμφωνα με τη μελέτη της Eyetrack του Ινστιτούτου Poynter, για τον τρόπο που προτιμούν οι νέοι να ενημερώνονται, διαπιστώθηκε ότι η επίδραση που ασυνείδητα τους ασκείται από την υπερβολική χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών είναι σημαντική. Στην έρευνα αυτή οι συμμετέχοντες, ύστερα από παρότρυνση, χωριστήκαν σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με την ηλικίας τους. Η πρώτη ομάδα περιελάμβανε τα άτομα από 18-28 ετών, τους «ψηφιακά αναθρεμμένους», ενώ η δεύτερη τα άτομα ηλικίας 45-55, τους «ψηφιακά αναλφάβητους». Δίνοντας σε όλους να μελετήσουν τα ίδια κείμενα διαπιστώθηκε ότι η πρώτη ομάδα, των νέων, δε διαθέτει πλέον την ικανότητα συγκέντρωσης, ώστε να διαβάσει ένα άρθρο μέχρι το τέλος.
Ο Νίκολας Καρρ, συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «The Shallow» (=Τα ρηχά) αναζήτησε το πώς άλλαξε ο τρόπος που σκεφτόμαστε, διαβάζουμε και θυμόμαστε, κατά την ψηφιακή εποχή. Στο βιβλίο αυτό υποστηρίζει ότι η πολύωρη και καθημερινή ενασχόληση με το διαδίκτυο βλάπτει τις διανοητικές ικανότητες και μειώνει αισθητά τη δυνατότητα επεξεργασίας και κατανόησης απαιτητικών κειμένων. Ο μεγάλος όγκος πληροφοριών που δέχεται ο εγκέφαλος μπροστά στην οθόνη της ηλεκτρονικής συσκευής και η ταχύτητα μετακίνησης από το ένα άρθρο στο άλλο, δε δίνει περιθώρια χρόνου στο μυαλό να επεξεργαστεί και να εμβαθύνει στο περιεχόμενό του.
Αντιμετώπιση
Ο προβληματισμός που προκύπτει μετά την παράθεση των παραπάνω στοιχείων είναι με ποιον τρόπο μπορούμε, πλέον, να είμαστε «καλοί αναγνώστες».
Έναν τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος δίνει το κίνημα με τίτλο «Slow reading» (= Αργή ανάγνωση), υποστηριχτής του οποίου είναι ο καθηγητής John Miedema. Σύμφωνα με αυτόν, για να γίνει κατανοητό σε βάθος το περιεχόμενο ενός κειμένου, πρέπει η ανάγνωσή του να γίνεται με αργούς ρυθμούς, ίσως και επαναλαμβανόμενες αναγνώσεις του ίδιου κειμένου, αν χρειαστεί. Ο τρόπος αυτός μελέτης – διότι πλέ
ον παύει η διαδικασία να περιορίζεται στα όρια της απλής ανάγνωσης – ενός κειμένου έρχεται σε αντίθεση με τον «Speed reading» (= Ταχεία ανάγνωση), η οποία ναι μεν εξυπηρετεί στην απόκτηση της γνώσης της γενικής εικόνας ενός βιβλίου – ή στην ολοκλήρωση της ύλης για το μάθημα που δίνεις σε μερικές ώρες – αλλά δε βοηθάει το μυαλό να κατανοήσει σε βάθος όσα τα μάτια περνούν με βιασύνη.
Ένας άλλος τρόπος αντιμετώπισης της δυσκολίας συγκέντρωσης και / ή κατανόησης ενός κειμένου είναι η «Μεταγνωστική Γνώση», τη γνώση, δηλαδή, για το τι γνωρίζουμε. Οι «καλοί αναγνώστες» χρησιμοποιούν τις μεταγνωστικές στρατηγικές για να σκεφτούν εμβαθύνοντας και εξετάζοντας το τι διαβάζουν. Αυτό πετυχαίνεται, πρώτα απ΄ όλα, ελέγχοντας το θέμα του κειμένου, προτού περάσουμε στην ανάγνωσή του, και πραγματοποιώντας τις δικές μας σκέψεις για το περιεχόμενο, καθώς και για το σκοπό της συγγραφής του. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, εμμένοντας στα δύσκολα σημεία του κειμένου και προσπαθώντας να διαπιστωθούν και να συγκεκριμενοποιηθούν τα σημεία που δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά. Μετά την ανάγνωση, είναι απαραίτητος ο έλεγχος του τι ακριβώς έγινε κατανοητό για το θέμα που μόλις διαβάστηκε και πώς αυτές οι νέες γνώσεις που αποκτήθηκαν συνδέονται με τις προϋπάρχουσες.
Τρίτος τρόπος βαθύτερης κατανόησης ενός κειμένου γίνεται όταν συνοψιστεί κατά διαστήματα αυτό που διαβάστηκε. Μπαίνοντας σε αυτή την διαδικασία πρέπει να διακριθεί το κεντρικό νόημα της κάθε παραγράφου και να γίνει προσπάθεια να αποδοθεί – ή καλύτερα να σημειωθεί- με δικά μας λόγια. Με το παραπάνω πετυχαίνεται: πρώτα απ΄ όλα η κατανόηση της βασικής ιδέας του κειμένου, δεύτερον η σύνδεση των κεντρικών και των δευτερευόντων ιδεών κάθε παραγράφου, τρίτον η εξάλειψη των περιττών πληροφοριών και, τέλος, τέταρτον η ανάκτηση στη μνήμη των όσων διαβάστηκαν.
Συμπέρασμα
Ολοκληρώνοντας το άρθρο, πρέπει να τονιστεί, ότι στην ιστορία πολλές φορές το νέο αντιμετωπίστηκε ως επικίνδυνο για το παλιό. Το ίδιο ισχύει και στο θέμα του εντύπου και ηλεκτρονικού βιβλίου. Έτσι, όσον αφορά, το αν τελικά πρέπει να βαδίσουμε με τους ρυθμούς της «ηλεκτρονικής» εποχής, η απάντηση βρίσκεται στη «χρυσή τομή». Στην παραδοχή, δηλαδή, ότι το βιβλίο σε ψηφιακή μορφή αποτελεί μια νέα πραγματικότητα, η οποία έρχεται για να ενισχύσει και να συμπληρώσει την έντυπη, αλλά όχι για να την καταργήσει. Δικό μας μέλημα είναι: πρώτον, η επιλογή του σωστού υλικού προς μελέτη και όχι η αλόγιστη υπερφόρτωση του εγκεφάλου με περιττές πληροφορίες. Και δεύτερον, η ολοκληρωμένη – κατά το δυνατόν- απόκτηση της γνώσης και όχι η επιφανειακή και επιπόλαιη ανάγνωση.
