Ο Thomas Pynchon αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση στην αμερικάνικη, αλλά και στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ο κριτικός Harold Bloom τον κατέτασσε ανάμεσα στους τέσσερις μεγαλύτερους Αμερικάνους λογοτέχνες της εποχής μας, μαζί με τους Philip Roth, Cormac McCarthy και Don DeLillo. Είναι το όνομα που μας έρχεται κατευθείαν στο νου όταν σκεφτόμαστε συνδυαστικά τις έννοιες “λογοτεχνία” και “μεταμοντερνισμός”. Το όνομα, αλλά όχι το πρόσωπο. Ο Pynchon είναι διαβόητος για το πόσο προστατευτικός είναι με την ιδιωτική ζωή του, με αποτέλεσμα, ενώ τα βιβλία του αγγίζουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά και σε παλιότερες κοινωνίες, ο ίδιος ο άνθρωπος παραμένει εν πολλοίς ένα μυστήριο, καθώς από το 1963 που δημοσιεύθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα («V») δεν έχει κυκλοφορήσει στην δημοσιότητα ούτε μια φωτογραφία του, με εξαίρεση μια από τα νεανικά του χρόνια. Παρόλα αυτά, περιστασιακά αρθρογραφεί σε εφημερίδες και έχει εμφανιστεί ως καλεσμένος σε δύο επεισόδια των Simpsons.
Αυτή η μυστικοπάθεια έχει οδηγήσει στη δημιουργία πολλών θεωριών συνωμοσίας γύρω από το άτομό του, από το πιο απλό που είναι πώς το όνομα Thomas Pynchon είναι ψευδώνυμο, στις πιο ακραίες, όπως ότι το όνομα Thomas Pynchon είναι μια συλλογική πλαστή ταυτότητα για μια ομάδα συγγραφέων, ως τις παρανοϊκές, όπως αυτή που έλεγε πώς ο Pynchon και ο τρομοκράτης Unabomber, Τέντ Καζίνσκι, ήταν το ίδιο πρόσωπο.
«Τι είναι τα αστέρια παρά σημεία στο σώμα του Θεού, όπου εισάγουμε τις θεραπευτικές βελόνες του τρόμου και της επιθυμίας μας;» -Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας-
Απ’ όσο ξέρουμε, γεννήθηκε το 1937 και κατάγεται από το Λονγκ Άιλαντ της Νέας Υόρκης. Υπηρέτησε δύο χρόνια στο Ναυτικό των Ηνωμένων Πολιτειών (κάτι που άφησε το στίγμα του στην μετέπειτα λογοτεχνική του παραγωγή) και έπειτα πήρε το πτυχίο Αγγλικής Φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο Κορνέλ, όπου παρακολουθούσε τις διαλέξεις του Vladimir Nabokov («Λολίτα», «Χλωμή φωτιά»). Από το 1960 μέχρι το 1962 δούλεψε στην Μπόινγκ ως τεχνικός συγγραφέας ώσπου κυκλοφόρησε το 1963 το «V», το πρώτο του μυθιστόρημα, που κέρδισε το βραβείο Γουίλιαμ Φώκνερ για το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς και θεμελίωσε τον ιδιοσυγκρασιακό τρόπο γραφής που θα γίνει σήμα κατατεθέν του.
Και φτάνει έτσι η ταραγμένη δεκαετία του ’60, την οποία ο Pynchon θα ζήσει παρακολουθώντας το κίνημα των χίππις από κοντά. Μετακομίζει στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια, όπου και έζησε μέχρι τουλάχιστον τα μέσα της δεκαετίας του ’70.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Από το 1963 μέχρι σήμερα, ο Pynchon έχει γράψει 8 μυθιστορήματα και 1 συλλογή με διηγήματα. Αυτά είναι: «V» (1963), «Η συλλογή των 49 στο σφυρί» (1966), «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας» (1973), «Βραδείας καύσεως» (1984), «Βάινλαντ» (1990), «Μέισον και Ντίξον» (1997), «Ενάντια στην ημέρα» (2006), «Έμφυτο ελάττωμα» (2009) και «Υπεραιχμή» (2013).
Αυτό που παρατηρεί αμέσως κάποιος που διαβάζει Pynchon, είναι το ιδιαίτερο στυλ γραφής και δόμησης των μυθιστορημάτων του, καθώς και η έκτασή τους. Το μικρότερο βιβλίο του είναι 360 σελίδες, ενώ το μεγαλύτερο φτάνει τις 1200! Όλα τα υπόλοιπα κυμαίνονται στο ενδιάμεσο. Οι προτάσεις του φτάνουν συχνά το μέγεθος παραγράφων, ο διαχωρισμός μεταξύ τους δεν είναι άμεσα διακριτός και το λεξιλόγιό του είναι απαιτητικό, ειδικά αν διαβάζεις το πρωτότυπο στα αγγλικά. Παρόλα αυτά, αν αφιερώσεις λίγο χρόνο και αφεθείς να παρασυρθείς από το στρόβιλο που είναι η αφήγησή του, η ανταμοιβή σου ως αναγνώστη είναι εξασφαλισμένη, καθώς κάθε δεύτερη σελίδα από αυτά τα ογκωδέστατα έργα κρύβει πολλά μικρά-μικρά διαμάντια και νέες οπτικές για τη ζωή ή ακόμα και αποκαλύψεις νέων πτυχών της πραγματικότητας, που μπορεί να μην είχαμε φανταστεί ποτέ πριν.
Ένα άλλο γνώρισμά του είναι η πολλαπλότητα, είτε αυτή αναφέρεται στις θεματικές, είτε απλά στους υπεράριθμους χαρακτήρες που κατοικούν τους κόσμους που κατασκευάζει, οι ιστορίες των οποίων μπλέκονται, ξεμπλέκονται, διασχίζουν τον χρόνο και βρίσκονται πάλι σε μια περίεργη κατάσταση σεξουαλικού φετιχισμού, σε μιαν άλλη χώρα από αυτήν στην οποία ξεκίνησε η ιστορία. Σήμα κατατεθέν είναι επίσης τα χαζά/χιουμοριστικά ονόματα των χαρακτήρων αυτών, που συνήθως αποκαλύπτουν κάτι για το ποιόν τους, καθώς και τα χαζά/χιουμοριστικά τραγουδάκια που τους βάζει να τραγουδάνε σε πολλά σημεία του έργου.
ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ
Ο Pynchon γράφει ιστορίες για τις ιστορίες. Οι πλοκές του περιέχουν πλοκές που περιέχουν πλοκές, πολλές απ’ τις οποίες δεν επιλύονται απολύτως με το πέρας του βιβλίου. Αναφέραμε στην αρχή τη σχέση του με τον μεταμοντερνισμό, ως έναν από τους κύριους εκφραστές του. Σε αντίθεση με τον μοντερνισμό, όπου με την χρήση συμβόλων και αλληγοριών προσπαθούσαμε να αποδώσουμε νόημα στη ζωή μας, στον μεταμοντερνισμό, χρησιμοποιούμε παρόμοιες τεχνικές ακριβώς για να αποκαλύψουμε την απουσία νοήματος. Η έλευση του μεταμοντερνισμού συμπίπτει με την κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων, που προσπαθούσαν να οργανώσουν τη κοινωνική ζωή γύρω από κάποιες ιδέες, ενώ τώρα η πραγματικότητα γίνεται μια πολύ ευμετάβλητη συνθήκη.
«Είχε αποφασίσει από καιρό πριν, πως καμία Κατάσταση δεν είχε καμία αντικειμενική πραγματικότητα: Υπήρχε μόνο στο μυαλό αυτών οι οποίοι τύχαινε να βρίσκονται μέσα σε αυτήν , σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή… Η Κατάσταση πρέπει αναγκαία να εμφανίζεται σε έναν μοναδικό παρατηρητή, όπως ένα διάγραμμα τεσσάρων διαστάσεων σε ένα μάτι που είναι προγραμματισμένο να βλέπει τον κόσμο μόνο σε τρείς.» –V-
Ως τρόπο άμυνας σε αυτή την απουσία νοήματος ο Pynchon φαίνεται να ανακαλύπτει την παράνοια, που με τους απίστευτους συσχετισμούς που επιτάσσει στο νού, μπορεί ακόμα να θέσει μια σχέση αιτίας-αιτιατού στα πράγματα, μια συνέχεια την οποία μπορούμε να αδράξουμε, όσο παράλογη κι αν είναι αυτή.
«Αν υπάρχει κάτι παρηγορητικό –θρησκευτικό αν θέλετε- σχετικά με την παράνοια, υπάρχει ακόμα η αντί-παράνοια, όπου τίποτα δεν συνδέεται με τίποτα, μια κατάσταση που λίγοι από εμάς μπορούν να αντέξουν για πολύ.» -Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας-
Ο Pynchon ενδιαφέρεται επομένως πάρα πολύ για την Ιστορία και ιδιαίτερα για τις ιστορικές εκείνες περιόδους που υπήρξαν πεδίο ανάπτυξης ιδεών που εν πολλοίς διαμόρφωσαν τα σημερινά συστήματα αξιών, όπως ο Διαφωτισμός και κυρίως η δεκαετία του ’60, την οποία όπως είπαμε, έζησε από κοντά. Συχνές είναι επίσης οι αναφορές σε σχετικά άγνωστες πτυχές της Ιστορίας όπως π.χ τους Πολέμους των Herero το 1904 στην σημερινή Ναμίμπια.
Η ιδιαίτερη ανάγνωση της Ιστορίας από πλευράς του Pynchon, θα μπορούσαμε να πούμε πώς είναι διαλεκτική, χωρίς προδικασμένα. Βλέπει την Ιστορία ως το προϊόν αντιμαχόμενων δυνάμεων, οι οποίες μπορεί να παίρνουν διαφορετικές μορφές από εποχή σε εποχή, αλλά στην πηγή τους παραμένουν οι ίδιες αντιμαχόμενες επιθυμίες που συνυπάρχουν μέσα στον κάθε άνθρωπο, η επιθυμία για έλεγχο και ελευθερία. Η διαμάχη τους είναι ορατή σε κάθε πλευρά της ζωής των ηρώων του Pynchon, είτε ερωτική, είτε πολιτική. Ενώ ο συγγραφέας τάσσεται ξεκάθαρα με τη μεριά των ηρώων του που αποζητούν την ελευθερία, είτε αυτοί είναι αναρχικοί βομβιστές στην Άγρια Δύση, είτε απλοί εργαζόμενοι στη Νέα Υόρκη του 2001, δεν παύει ποτέ να φέρνει στο προσκήνιο της αφήγησης του τους “αντιπάλους” τους, να προσπαθεί να τους κατανοήσει, να τους δεί ως ομότιμούς του.
«Μέσα από τους μηχανισμούς της απληστίας, της μικρότητας και της κατάχρησης της εξουσίας, προκύπτει η αγάπη»
Ιδιαίτερα διασκεδαστικός είναι επίσης ο τρόπος με τον οποίο πολλές φορές επιλέγει να μεταφέρει το μήνυμά του. Χάρη στην επιστημονική παιδεία που είχε λάβει, ο Pynchon χρησιμοποιεί τις γνώσεις του στην Φυσική και τα Μαθηματικά για να σχηματίσει αναλογίες και συμβολισμούς ή απλά και μόνο ως αλατοπίπερο στις ιστορίες του. Ομολογώ, πως πολλά από αυτά τα σημεία στο έργο του, με δυσκόλεψαν, αλλά ένας φίλος μου μου έδωσε την καλύτερη δυνατή συμβουλή: «Απλά συνέχισε να διαβάζεις και μην ανησυχείς. Επίτηδες το κάνει!» Άλλωστε και ο ίδιος ο Pynchon ομολογεί πως για πολλές από αυτές τις ιδέες έχει επιφανειακή μόνο γνώση όπως για την έννοια της εντροπίας.
«Ο Νόμος του Μέρφυ, η βάναυση προλεταριακή αναδιατύπωση του Θεωρήματος του Γκέντελ»
ΤΕΛΙΚΑ
Ο Thomas Pynchon, 82 ετών σήμερα, κάτοικος του Μανχάταν, συνεχίζει να γράφει. Έχουν περάσει 6 χρόνια από το τελευταίο του αριστούργημα, την «Υπεραιχμή», όπου άγγιζε το τραύμα που είχε αφήσει στις ΗΠΑ η πτώση των Δίδυμων Πύργων, ενώ ταυτόχρονα το Διαδίκτυο γινόταν ακόμα πιο μαζικό. Το 2014 ο Paul Thomas Anderson έκανε ταινία το «Έμφυτο ελάττωμα», όπου πρωταγωνιστεί ο Joaquin Phoenix και φαίνεται πως το δημιουργικό ρεύμα του Pynchon ρέει στον 21ο αιώνα. Δυστυχώς, σε αυτό το αφιέρωμα, δεν μπορέσαμε να αγγίξουμε ούτε τα μισά από όσα θα μπορούσαμε να πούμε γι’ αυτόν τον πραγματικά σπουδαίο συγγραφέα, που τόσα έχει να μας προσφέρει. Επιφυλασσόμαστε όμως. Μέχρι τότε, κάντε χάρη στον εαυτό σας και διαβάστε Thomas Pynchon.
«Υπάρχουν ιστορίες, σαν χάρτες που συμφωνούν… πολύ συνεπείς, σε πάρα πολλές γλώσσες για να είναι απλή σύμπτωση… Είναι πάντα ένα κρυμμένο μέρος, ο δρόμος προς αυτό δεν είναι προφανής, η γεωγραφία του είναι τόσο πνευματική, όσο και φυσική. Αν τύχει να βρεθείς εκεί, η μεγαλύτερη βεβαιότητά σου είναι πως δεν το ανακάλυψες, αλλά πως επέστρεψες σε αυτό. Σε ένα μοναδικό, μεγάλο επεισόδιο του φωτός, θυμάσαι τα πάντα.» -Ενάντια στην ημέρα-
ΥΓ. Τα αποσπάσματα απο τα βιβλία του Thomas Pynchon είναι δικής μου ερασιτεχνικής μετάφρασης.
