Αν, όπως γράφει ο Feibleman, “o μύθος είναι μια θρησκεία στην οποία δεν πιστεύει πια κανείς”, τότε πρέπει να παραδεχτούμε πως ο κόσμος είναι, ακόμα και σήμερα, γεμάτος αιρετικούς. Σίγουρα η εποχή μας είναι φαινομενικά αντι-μυθική, απομυθοποιητική –φαινομενικά μόνο, μιας και απλώς αντικαθιστά τις παραδεδομένες μυθολογίες με τις δικές της (αν δεν δίνει απλούστατα όλως άλλο νόημα στις πρώτες). Κι αν, παρόλα αυτά, οι πιστοί του μύθου επιμένουν στις “αρχέγονες εμμονές” τους, η “αιρετική” Βίβλος τους δεν μπορεί παρά να είναι το Βιβλίο των μύθων.
Σ’ έναν ογκώδη, σκληρόδετο και πάνω απ’ όλα εύχρηστο τόμο, η συγγραφέας Helma Marx συγκεντρώνει μύθους και θρύλους από κάθε γωνιά της υφηλίου, από κάθε εποχή της ανθρώπινης ιστορίας και κάθε λαό και πολιτισμό. Επιμελείται μια ευρεία και ουσιαστική ανθολόγηση, χωρισμένη σε πάνω από τριάντα κεφάλαια (σχεδόν κάθε κεφάλαιο είναι και μια κουλτούρα) και πολλά μικρότερα, που παρουσιάζει με εύπεπτο και ευχάριστο τρόπο τις σημαντικότερες αφηγήσεις κάθε πολιτισμού, που τον καθόρισαν και τον καθοδήγησαν απ’ την αρχή ως το τέλος του -ή τη σημερινή του κατάσταση, μιας και πολλοί απ’ αυτούς επιβιώνουν. Μακριά από την προκατάληψη ανάλογων εργασιών που, σκόπιμα ή μη, επικεντρώνονται σε μυθολογίες “οικείες” στον δυτικό άνθρωπο (ελληνορωμαϊκή, σκανδιναβική, αιγυπτιακή, κλπ.), τις περιλαμβάνει και ταυτόχρονα επεκτείνεται -κάποιες φορές σε μεγαλύτερο κιόλας βαθμό- σε παραδόσεις σχετικά μόνο γνωστές (ινδική, κινεζική, κελτική) και σχετικά άγνωστες (αφρικανικές, σιβηρικές, αυστραλιανές και λοιπές μυθολογίες). Είναι αδύνατον να δώσουμε εδώ μια πλήρη εικόνα του πλούτου και της ποικιλίας που τόσο ωραία και τόσο δύσκολα χώρεσε σ’ αυτόν τον τόμο, ο οποίος δεν μπορεί παρά να ενθουσιάσει κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη.
Ο μύθος, γράφει κάπου ο Ernst Junger, δεν είναι προϊστορία· είναι μια αέναη πραγματικότητα που αιώνια επαναλαμβάνεται. Δηλαδή, δεν αποτελούν οι μυθολογίες των λαών σκοτεινά/σκοταδιστικά κι ανορθόλογα παρελθόντα, που υποχωρούν κάποια στιγμή μπροστά στη Λογική που φέρνει η πολιτισμική εξέλιξη. Είναι ένα συνεχές παρόν που όχι μόνο συμπορεύεται με τις προόδους και τις παρακμές ενός πολιτισμού, αλλά ίσως και τις ξεπερνά. Ο λόγος κι οι επικράτειές του είναι κάτι ανώτερο ή όλως διαφορετικό απ’ αυτό, όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε. Αλλού έχουμε μιλήσει για τη σημασία του μύθου στην τέχνη του λόγου. Αλλά και κάθε τέχνη, όπως και κάθε πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας, όχι μόνο ανέχεται ή αφομοιώνει τον μύθο, αλλά κάποιες φορές τον προϋποθέτει. Γιατί οι μύθοι και οι μυθολογίες δεν είναι παραμύθια ή αυθαίρετες φαντασιοκοπίες, δεν είναι προϊόντα απλών περαστικών -υλικών ή ψυχικών- παραγόντων, αλλά διαχρονικές εκφράσεις των “μυστικών τρόπων της ύπαρξης”, όπως έγραφε ο Mircea Eliade, του τρόπου που κάθε λαός και πολιτισμός βλέπει τον κόσμο και τα πράγματα και τα ζει, μ’ όλες τις ανάγκες κι ανησυχίες, τις προκαταλήψεις και τη μεταφυσική, τη σοφία και τον πνευματικό του πλούτο. Είναι το αιώνια παροντικό και ανανεωμένο νοηματικά υπόβαθρο απ’ το οποίο ακόμα κι η πιο “ασήμαντη” καθημερινή πράξη των ανθρώπων αντλεί επιβεβαίωση και καθοδήγηση. Το όμορφο δοκίμιο στο τέλος του Βιβλίου των μύθων προσεγγίζει και θίγει πιο κατάλληλα κι αρμόδια από ‘μας όλους αυτούς τους προβληματισμούς.
Μέσα από σύντομες και πυκνές, πλην ευχάριστες, αφηγήσεις σε γλώσσα βατή και δομημένες σε μικρά κεφάλαια, ο αναγνώστης γνωρίζει σε βαθμό ουσιαστικό ένα σημαντικό, αν όχι το σημαντικότερο, κομμάτι κάθε πολιτισμού. Χάρη σ’ αυτά, και ξεφεύγοντας τόσο απ’ τη σύγχρονή μας απαξίωση και αποδόμηση των “μεγάλων αφηγήσεων”, όσο και από τον πολιτισμικό δυτικοκεντρισμό που περιορίζει τη μυθολογική γνώση στα ευρωπαϊκά παραδείγματα και που τα απομονώνει από τις επιρροές τους (όσα δέχτηκαν κι όσα έδωσαν), ανοίγει του ορίζοντες του αναγνώστη όχι μόνο σε λαογραφίες, αλλά καταρχάς σε τρόπους σκέψης ολότελα διαφορετικούς απ’ τους οικείους. Ένα πολύτιμο βιβλίο, απαραίτητο όχι μόνο σε ανθρωπολόγους και θρησκειολόγους, μα καταρχάς σε κάθε λάτρη των μύθων και των παραμυθιών.
* Το βιβλίο των μύθων, της Helma Marx, κυκλοφορείται στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κονιδάρη.
