Τα Βαλκάνια ανέκαθεν αποτελούσαν μια περιοχή εξαιρετικά σημαντική για την εγκαθίδρυση ενός περιφερειακού συστήματος ασφάλειας με τη συμβολή διάφορων διεθνών οργανισμών. Όμως, υφιστάμενοι παράγοντες πολιτικής και οικονομικής φύσεως, έχουν ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση στη χάραξη πολιτικής, βασισμένης στη συνεργασία και στις αρχές της ειρηνικής συνύπαρξης των κρατών. Από το χρόνο της λήξης των συρράξεων στις χώρες της πρώην γιουγκοσλαβικής ένωσης, έχουν πραγματοποιηθεί μεγάλα βήματα προόδου, όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό αυτών των χωρών, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Άλλωστε, πώς είναι δυνατό να μην αποτελεί σημαντικό παράγοντα η επίτευξη σταθερότητας στην περιοχή των Βαλκανίων, εφόσον βρίσκεται τόσο κοντά από το κέντρο της Ευρώπης. Αυτή συνιστά και την κυριότερη αιτία, που η ευρωπαϊκή ένωση ανέλαβε πρωτοβουλίες για τη θεμελίωση ενός συστήματος ασφάλειας και σταθερότητας στη διαχρονικά, έκρυθμη περιοχή των Βαλκανίων.
Η ευρωπαϊκή ένωση, όντας ένας ισχυρός πολιτικοοικονομικός οργανισμός, χρησιμοποιεί ακριβώς αυτή τη δυνατότητα που διαθέτει, δηλαδή την επάρκεια οικονομικών πόρων, ώστε να παρακινήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες στην περιοχή, κυρίως, των δυτικών Βαλκανίων, να υιοθετήσουν πολιτικές συνυφασμένες στα δημοκρατικά ιδεώδη.
Γι’ αυτό το λόγο, η ευρωπαϊκή ένωση χρησιμοποιεί την «πολιτική της αιρεσιμότητας», είτε ως μια μορφή επιβράβευσης προς τις μεταρρυθμίσεις που περατώνουν οι χώρες των Βαλκανίων με στόχο την ενίσχυση της σταθερότητας και ασφάλειας στην περιοχή, είτε ως μια μορφή κυρώσεων σε περίπτωση που δεν ακολουθούν τις συμφωνημένες προς υλοποίηση μεταρρυθμίσεις. Οι προτεινόμενες, λοιπόν, μεταρρυθμίσεις που οφείλουν να εφαρμόσουν οι χώρες των δυτικών Βαλκανίων, ούτως ώστε να τους απελευθερωθούν χρηματικοί πόροι ή μια ευνοϊκότερη μεταχείριση για πρόσβαση στην εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά και στο εμπόριο, καθώς και σταδιακά να θεωρηθούν ως δυνητικά υποψήφιες προς ένταξη χώρες στον οργανισμό, αφορούν τομείς της πολιτικής, της οικονομίας και του κράτους δικαίου.
Συγκεκριμένα, παρατάσσεται η ενίσχυση των θεσμών διαφάνειας, αλλά και η μετάβαση σε ένα πλήρες εκδημοκρατισμένο πολιτικό μοντέλο, με σκοπό την επίτευξη σταθερότητας. Ακόμη, τους ανατίθεται να προχωρήσουν σε τομές φιλελευθεροποίησης των οικονομιών τους, για να αποκτήσουν ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές εθνικές οικονομίες, που θα προσανατολίζονται στις εξαγωγές και θα προάγουν έτσι την οικονομική ανάπτυξη. Παράλληλα, μεγάλη βαρύτητα δίνεται στη δημιουργία έργων υποδομής, για την βελτίωση των δικτύων μεταφοράς και των τηλεπικοινωνιών. Τέλος, συντελούνται αέναες προσπάθειες ενδυνάμωσης της προστασίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και της επικύρωσης διεθνών πρωτοκόλλων ευρωπαϊκών συμβάσεων για την προάσπιση αυτών.
Να επισημανθεί ότι, η ευρωπαϊκή ένωση, στην προκειμένη περίπτωση, εφαρμόζει επιδέξια την «πολιτική της αιρεσιμότητας», οδηγώντας βαθμιαία στη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης σε αυτές τις χώρες, μέσω της χορήγησης κινήτρων για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που αρμόζουν στις αναπτυγμένες χώρες. Ταυτόχρονα, παρατηρείται και περιορισμός της αστάθειας στην περιοχή αυτή, ενώ μειώθηκε σημαντικά και η δημιουργία προστριβών ανάμεσα στα βαλκανικά κράτη.
Ωστόσο, σημειώνεται ότι η διαμόρφωση του συστήματος ασφάλειας απέχει αρκετά από την ολοκλήρωσή του, όπως αποδεικνύουν και οι πρόσφατες αναταραχές που εκτυλίχθηκαν στην ΠΓΔΜ και στο Κόσοβο. Παρόλα ταύτα, η συνεχής ενσωμάτωση πολιτικών στις χώρες των Βαλκανίων, που έως ένα μικρό βαθμό τις καθιστά ικανές να συγκριθούν με αυτές τις δυτικής Ευρώπης, φανερώνουν και τους λόγους που έχουν εκλείψει οι υψηλού τόνου αντιπαραθέσεις στην περιοχή των Βαλκανίων.
