Το σινεμά, τολμούμε να πούμε, έχει τη δύναμη όχι μόνο να αναπαράγει την πραγματικότητα αλλά και -κάποιες φορές- να την προβλέπει. Ένα αξιοθαύμαστο παράδειγμα για αυτήν την τοποθέτηση μας δίνει το Safe του Todd Haynes, μια ταινία του 1995 που ασχολείται με θέματα αρρώστιας, φόβου, καραντίνας και απομόνωσης, θέματα που δεν μπορούν παρά να μας απασχολούν την συγκεκριμένη περίοδο που θεριεύει ο κορονοϊός.
Η Carol (την υποδύεται η κορυφαία Julianne Moore) είναι σύζυγος ενός επιχειρηματία και (με δικά της λόγια) περνάει τον χρόνο της διακοσμώντας το σπίτι. Μεταξύ άλλων την βλέπουμε να κάνει αεροβική γυμναστική, να πίνει τσάι με φίλες,να δοκιμάζει καινούριες δίαιτες, να πηγαίνει κομμωτήριο κλπ. Η φαινομενικά ευχάριστη καθημερινότητά της αρχίζει και κλονίζεται από διάφορα σωματικά συμπτώματα: εμετούς, έντονο βήχα, δύσπνοια, δερματικά προβλήματα. Μετά από εξετάσεις, ο γιατρός της δεν μπορεί να βρει τίποτα και της αναφέρει ότι είναι απόλυτα υγιής. Η Carol εν τω μεταξύ αρχίζει και δυσφορεί με την κατάστασή της, το ίδιο και ο άντρας της. Τελικά, ανακαλύπτουμε ότι τα προβλήματά της οφείλονται σε μια υπερευαισθησία στα χημικά και άρα στο μεγαλύτερο μέρος του περιβάλλοντός της. Πράγματι, ο Todd Haynes μας το φανερώνει και με κινηματογραφικό τρόπο: close-up σε σπρέι μαλλιών, σε βερνίκι νυχιών και βεβαίως η χαρακτηριστική σκηνή που τα καυσαέρια ενός φορτηγού προκαλούν έναν δυσάρεστο βήχα στην κεντρική ηρωίδα.
Αφού η κατάστασή της επιδεινώνεται η Carol νοσηλεύεται επειγόντως και παίρνει την απόφαση να ζήσει σε μια θεραπευτική κοινότητα με άτομα που έχουν παρόμοια προβλήματα. Εκεί, ουσιαστικά σε μια ομαδική καραντίνα, αναγκάζεται να έρθει αντιμέτωπη με τον εαυτό της και την ασθένειά της.
Ο υποψιασμένος αναγνώστης θα έχει ήδη εντοπίσει τις ομοιότητες της ταινίας με την παρούσα κατάσταση του κορονοϊού. Η αναλογία όμως δεν έγκειται τόσο στην ίδια την αρρώστια ή στη μετάδοση της, αλλά σε όσα την περιβάλλουν: φόβος, απειλή, παράνοια και κυρίως απομόνωση (social distancing όπως λέμε τώρα). Πράγματι, βλέπουμε μια Julianne Moore τρομαγμένη, συγχυσμένη με όσα της συμβαίνουν, να έχει κρίσεις ταυτότητας (“ποια είμαι;” ρωτάει τον άντρα της) και συμπτώματα κρίσης πανικού. Αρχίζει και φοράει μάσκα, διαμορφώνει ειδικό δωμάτιο στο σπίτι της, αποφεύγει τροφές, πηγαίνει σε συναντήσεις σχετικές με την πάθησή της, ενώ ουρλιάζει όταν μια νοσοκόμα ψεκάζει με ένα σπρέι το δωμάτιό της. Συμπάσχουσες φίλες της σχολιάζουν τις ψυχικές επιπτώσεις της αρρώστιας: it’s in your head αναφέρει μία, εννοώντας ότι επηρεάζει την κάθε σκέψη και πράξη σου, ενώ μία άλλη προσθέτει “you never know when it’s gonna hit you“. 25 χρόνια μετά, έτσι σκέφτεται και ο κόσμος για τον κορονοϊό.
Οι πιο σκληρές όμως στιγμές του Safe έρχονται όταν η Carol εισάγεται σε ομαδική καραντίνα, καθώς εκεί δεν μπορεί να αποφύγει τον εαυτό της. Την βλέπουμε να κλαίει μόνη της με μαύρο δάκρυ, απογοητευμένη και απορημένη με τις συγκυρίες που την οδήγησαν σε τέτοια θεμελιώδη δυστυχία. Σε μια άλλη σκηνή, ενώ βγάζει λόγο για τα γενέθλιά της, αναφέρει χαρακτηριστικά: i used to hate myself. Βλέπουμε αλλού τον υπεύθυνο της κοινότητας να ρωτάει διάφορα μέλη για την αιτία της αρρώστιας τους, πριν αποφανθούν ότι κατά βάση είναι ο τρόπος που ζούσαν τις ζωές τους που οδήγησε στο οδυνηρό αποτέλεσμα.
Παρόλα αυτά η ταινία προβάλλει περισσότερο την συλλογική ευθύνη της ανθρωπότητας για αυτήν την νοσηρή κατάσταση. Εργοστάσια, λύματα, καυσαέρια, χημικά καθημερινής χρήσης, πράγματα που εν τέλει βιάζουν τον πλανήτη μας, τελικά έρχονται πίσω για να μας καταδιώξουν με ασθένειες, όπως συμβαίνει με το Safe και εν τέλει όπως συμβαίνει με τον κορονοϊό: η ίδια η αλαζονεία του ανθρώπου ότι μπορεί να κυνηγά, να αιχμαλωτίζει και να καταναλώνει άγρια ζώα, να προσπαθεί δηλαδή να προσαρμόσει τη φύση στα δικά του μέτρα και σταθμά, είναι ουσιαστικά αυτή που μας έφερε εδώ. Ο Σπινόζα είχε πει πως το υπέρτατο αγαθό είναι η ένωση του πνεύματος με τη φύση. Από αυτό το σκοπό έχουμε απομακρυνθεί επικίνδυνα, όπως μας δείχνει και η ταινία του Haynes.
Καραντίνα, αλλοτρίωση, ασθένεια, φόβος, ατομική και συλλογική ευθύνη. Το Safe καταπιάνεται, όπως είπαμε, με αυτά τα θέματα και μέσω κορυφαίων αισθητικών επιλογών τα εξυψώνει σε μια διαχρονική προβληματική. Ας μην ξεχνάμε πως συνεχώς βρίσκει τη θέση της σε λίστες με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Στα βάσανα της Carol ο θεατής – που περνάει πλέον την μεταφορική ή κυριολεκτική καραντίνα του- θα διακρίνει ένα έντονο ζήτημα: την αναγκαία σχεδόν ενδοσκόπηση και στοχασμό που φέρει η απομόνωση. Η ανθρωπότητα στην καθολική πια μοναξιά της θα μπορέσει να αναλάβει τις ευθύνες της και να ξεπεράσει τα ζημιογόνα σφάλματά της, θα μπορέσει να πει “σαγαπώ” στον εαυτό της, όπως και η Julianne Moore στο καθαρτικό τελευταίο πλάνο της ταινίας;
Trailer: https://youtu.be/MP3kLKLaiTw
