O Άρης Κωνσταντινίδης αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες μορφές της μοντέρνας ελληνικής αρχιτεκτονικής και πρωτοπόρο ως προς το σχεδιασμό και την ενσωμάτωση των κτηρίων στο φυσικό περιβάλλον. Το έργο του θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η αρχή ενός περισσότερο ελεύθερου και δυτικοποιημένου τρόπου πρόσληψης της αρχιτεκτονικής θεωρίας και σχεδιασμού, σε μία εποχή που η αναγέννηση του κλάδου στον ελλαδικό χώρο θεωρούνταν αναγκαία για την τουριστική ανάπτυξη και την προβολή της χώρας στο εξωτερικό. Ωστόσο πρωταρχικό μέλημα του Κωνσταντινίδη ήταν η παρατήρηση των παραδοσιακών κτισμάτων της χώρας και ο «μετασχηματισμός» της δυτικής αρχιτεκτονικής έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του τόπου. Ούτως ή άλλως, η πλέον γνωστότερη φράση του Αμερικανού αρχιτέκτονα Louis Sullivan «form follows function» ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στα πανεπιστήμια και τους αρχιτεκτονικούς κύκλους της Ευρώπης, όπου και γαλουχήθηκε καλλιτεχνικά ο Έλληνας αρχιτέκτονας.
Τα πρώτα χρόνια
Ο νεωτεριστής αρχιτέκτονας γεννήθηκε στην Αθήνα στις 4 Μαρτίου του 1913. Μετά την ολοκλήρωση των γυμνασιακών του σπουδών στο Βαρβάκειο Πρακτικό Λύκειο έφυγε για το Μόναχο όπου και φοίτησε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του εκεί Πολυτεχνείου από το 1931 μέχρι και το 1936. Όπως αναφέρει και ο ίδιος, η διαμονή του στη Γερμανία δεν του χάρισε μόνο τις απαραίτητες ακαδημαϊκές γνώσεις αλλά του προσέφερε την ευκαιρία να ταξιδέψει στη χώρα (επισκέφτηκε πολλές γερμανικές πόλης όπως η Στουτγκάρδη και το Ντεσσάου, όπου και επισκέφτηκε τη διάσημη, για τον σύγχρονη ματιά στις τέχνες, Σχολή του Bauhaus), αποκτώντας μία βαθύτερη γνώση για τον τρόπο προσέγγισης της αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εργάστηκε στην Πολεοδομική Υπηρεσία(1938-1942) και στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων(1942-50), ενώ υπήρξε προϊστάμενος του τμήματος Μελετών του Οργανισμού Τουρισμού (1957-67), όπου αργότερα διετέλεσε ειδικός σύμβουλος (1975-78). Παράλληλα έκανε ταξίδια ανά την επικράτεια για να γνωρίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τόσο του τόπου όσο και του τρόπου κατασκευής της ελληνικής οικίας, καθώς όπως ανέφερε και ο ίδιος σε συνένετυξή του «Γιατί να μαθητέψω σε άλλους, όταν μπορώ να έχω για δάσκαλό μου αυτά που κλείνω μέσα μου. Και γιατί έχω κρίνει πως είναι γνήσια και αληθινά». Με τον τρόπο αυτό οδηγήθηκε στη μελέτη της ανώνυμης αρχιτεκτονικής, και τη δημοσίευση βιβλίων όπως: «Δύο χωριά από την Μύκονο» (1947), «Τα παλιά αθηναϊκά σπίτια» (1951), «Σύγχρονη αληθινή αρχιτεκτονική» (1978), «Μελέτες + Κατασκευές» (1981) και «Τα Θεόχτιστα».
Ξενία
Το ενδιαφέρον του Κωνσταντινίδη για μία μοντέρνα ελληνική αποτύπωση της αρχιτεκτονικής, με επιρροές από τη λαογραφική παράδοση του τόπου, αποτέλεσε το κύριο στοιχείο των ξενοδοχειακών μονάδων «Ξενία», τα οποία ήταν μέρος ενός, κρατικής μέριμνας, προγράμματος που στόχευε στην ανάπτυξη του τουρισμού, μέσω της ανάδειξης του φυσικού κάλλους της χώρας. Η όλη προσπάθεια -που ήταν υπό την εποπτεία του Ε.Ο.Τ.- τέθηκε σε λειτουργία από το 1953 ως το 1967, όταν και διεκόπει από τη χουντική κυβέρνηση. Το πρόγραμμα των κρατικών ξενοδοχείων «Ξενία» προανήγγειλε μια σειρά ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων όπως: ξενοδοχεία, μοτέλ, τουριστικά περίπτερα και οργανωμένες πλάζ, κατά μήκος των Εθνικών Οδών, Αρχαιολογικών Χώρων ή σημείων εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, αποσκοπώντας στη διεθνή ακτινοβολία της Ελλάδας. Το όλο εγχείρημα οργανώθηκε σε δύο φάσεις, κύριοι αρχιτέκτονες των οποίων ήταν ο Χαράλαμπος Σφαέλλος (Α Φάση) και ο Άρης Κωνσταντινίδης (Β Φάση). Στα κτήρια του Κωνσταντινίδη κανείς μπορεί να διακρίνει την θεωρία της «ανώνυμης αρχιτεκτονικής» την οποία και πρέσβευε ο ίδιος, ενώ τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ξενοδοχείων ήταν η άνεση, η λειτουργικότητα καθώς και η εύκολη μετακίνηση μεταξύ των διάφορων χώρων του κτηρίου. Έτσι, το 1958 χτίζεται το Ξενία στην Άνδρο, το οποίο και θεωρήθηκε τομή στο νεοελληνικό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αφού παρατηρώντας το κανείς μπορεί να κατανοήσει τις επιρροές του σχεδίου από τη μορφολογία των εργατικών κατοικιών, που είχε επιμεληθεί ο ίδιος το 1957. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι επίσης τα Ξενία της Μυκόνου (1960) και της Καλαμπάκας (1960), καθώς η διάθεση του αρχιτέκτονα να «κανδράρει» το τοπίο, με σκοπό την ανάδειξή του, είναι φανερή. Ενδιαφέρον προκαλεί ο τρόπος σχεδιασμού των εγκαταστάσεων στη Μύκονο, καθώς το κτήριο «σπάει» σε μικρότερες μονάδες-δωμάτια, τα οποία και οργανώνονται γύρω από τον πυρήνα του ξενοδοχείου που συμπεριλαμβάνει το χώρο υποδοχής και το εστιατόριο. Στόχος αυτού του κατακερματισμού των επιμέρους χώρων ήταν η αποφυγή της διατάραξης του τοπίου, μια και το τελικό αποτέλεσμα αποτελείται από χαμηλά κτίσματα που ενσωματώνονται ομαλά με τα παραδοσιακά, κυκλαδίτικου τύπου, χαμηλά σπίτια της χώρας του νησιού.
Δημόσια Έργα
Ανάμεσα στα έργα που ανέλαβε υπήρξαν και άλλα κτήρια που προορίζονταν για τον δημόσιο βίο όπως τα συγκροτήματα εργατικών πολυκατοικιών στη Νέα Φιλαδέλφεια, στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη, στο Ηράκλειο Κρήτης κ.α. Σημαντικό είναι να σημειωθεί, πως ο ίδιος ήταν προϊστάμενος της Υπηρεσίας Μελετών του Oργανισμού Eργατικής Kατοικίας κατά την εποχή αποπεράτωσης των κατασκευών. Φυσικά, και σε αυτή τη περίπτωση η επιμονή του σε μία αρχιτεκτονική που θα επικεντρώνεται στη βελτίωση της καθημερινής ζωής των ενοίκων είναι, αν μη τι άλλο, φανερή. Το συγκρότημα κατοικιών της Νέας Φιλαδέλφειας (1955-1957) θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα από τα αρχικά δείγματα μοντέρνου αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού στη μεταπολεμική Ελλάδα. Tο συγκρότημα οργανώθηκε κατά το μοντέρνο, ελεύθερο σύστημα δόμησης σε οικόπεδα με κανονικό και ακανόνιστο σχήμα. Η γενική διάταξη των διώροφων και τριώροφων όγκων (κατασκευασμένων με οπλισμένο σκυρόδεμα) διέπεται από γεωμετρική καθαρότητα στα ορθογωνικά οικόπεδα, ενώ στα ακανόνιστα οικόπεδα η προσαρμογή των κτηρίων δημιουργεί εσωτερικές αυλές με ασύμμετρες πλευρές. Ταυτόχρονα, ένα χαρακτηριστικό της μορφολογίας των εξωτερικών κτιριακών όψεων, το οποίο, ίσως, να αναφέρεται στην παράδοση, είναι οι προεξοχές των στεγασμένων εξωστών. Επιπλέον, ως προς την κατασκευή, αυτή φαίνεται να φέρει στοιχεία του τρόπου σχεδιασμού των Βauhaus κτιριακών συγκροτημάτων ή ακόμα και του πολεοδομικού σχεδιασμού που υιοθετήθηκε στην Ανατολική Ευρώπη (κυρίως στη Ε.Σ.Σ.Δ. και την Ανατολική Γερμανία) έχοντας ως στόχο τη δημιουργία υποδομών για μαζική κατοίκηση (mass-housing). Ωστόσο, στη περίπτωση της Νέας Φιλαδέλφειας, μπορούμε να διακρίνουμε την κατανόηση της διαφορετικής καθημερινότητας στην Ελλάδα, καθώς η κατασκευή δίνει προτεραιότητα στους ανοιχτούς εξωτερικούς χώρους και στα χαμηλότερα, σε σχέση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, κτήρια.
Εκτός από τα δημόσια κτήρια και τις ιδιωτικές κατοικίες, έργα του Άρη Κωνσταντινίδη αποτελούν τα αρχαιολογικά μουσεία των Ιωαννίνων (1965-66) και της Κομοτηνής (1967). το περίπτερο του Ε.Ο.Τ. στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (1960), το συγκρότημα που εξυπηρετεί το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, καθώς και ιδιωτικές κατοικίες, όπως η μονοκατοικία του διπλωμάτη και τεχνοκριτικού Αλέξανδρου Ξύδη στο Παγκράτι (1961), η οικία διακοπών στην Ανάβυσσο (1961-62) και η οικία και το εργαστήριο του ζωγράφου Γιάννη Μόραλη στην Αίγινα (1973). Επίσης σχεδίασε τον τάφο του Γιώργου Σεφέρη στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας (1971). Επιπρόσθετα, ο Κωνσταντινίδης προσέφερε και σε ακαδημαϊκό επίπεδο στο χώρο της αρχιτεκτονικής καθώς, εκτός του ότι δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης (1967-70), το 1978 εκλέχθηκε επίτιμος διδάκτωρ της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 1985 καθίσταται έκτακτο μέλος της Βαυαρικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου. Πέθανε στην Αθήνα το 1993.
Πηγές Άρθρου
Παρασκευόπουλος Σ. (2018). Άρης Κωνσταντινίδης: Ο στοχαστής αρχιτέκτονας. Ανακτήθηκε από https://www.eboulevard.gr/2018/03/19/aris-konstantinidis-o-stohastis-arhitektonas (τελευταία πρόσβαση 05.05.2020).
H άνοδος και η πτώση των ξενοδοχείων Ξενία Πηγή (2019). Ανακτήθηκε από https://www.lifo.gr/articles/design_articles/250948/h-anodos-kai-i-ptosi-ton-ksenodoxeion-ksenia (τελευταία πρόσβαση 04.05.2020).
Κωνσταντινίδης Άρης (1913- 1993). Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη https://www.benaki.org/index.php?option=com_collections&view=creator&id=552&collectionId=23&lang=el (τελευταία πρόσβαση 05.05.2020).
Τα πρώτα Ξενία του Άρη Κωνσταντινίδη (2013). Aνακτήθηκε από https://parallaximag.gr/parallax-view/ta-prota-xenia-tou-ari-konstantinidi (τελευταία πρόσβαση 04.05.2020).
