Ο Λάνθιμος στήνει ένα σκοτεινό παραμύθι για τη συντέλεια του κόσμου και την αυτοκαταστροφική φύση της ανθρωπότητας.
Το «Bugonia» είναι η σύγχρονη διασκευή του κορεατικού cult classic «Save the Green Planet!», το οποίο είναι διαθέσιμο στο Cinobo. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ της Βενετίας και βρίσκει τον Γιώργο Λάνθιμο — τον σχεδόν θεσμοθετημένο «εθνικό μας ήρωα» — στην πιο πεσιμιστική του φάση.
Πιο ταξικός από ποτέ στρέφεται εναντίον του «προοδευτικού» νεοφιλελευθερισμού και της υποκρισίας της ελίτ και ξεγυμνώνει έναν αυταρχισμό που επιμένει να μάς λέει ότι όλα γίνονται «για το καλό μας» — μια θεματική με την οποία φαίνεται μάλλον να έχει εμμονή.
Μήπως τελικά μάς ψεκάζουν;
Δύο νεαροί κολλημένοι με θεωρίες συνωμοσίας απαγάγουν τη πανίσχυρη CEO μιας μεγάλης φαρκευτικής εταιρείας, πεπεισμένοι πως είναι εξωγήινη κι έχει έρθει να καταστρέψει τη Γη. Στον ρόλο της CEO, η Emma Stone, που συνεχίζει δυναμικά το σερί ερμηνειών της δίπλα στον Γιώργο Λάνθιμο.
Όπως έχει πει και η ίδια η Stone, δεν προσέγγισε τον ρόλο της Μισέλ «ανθρώπινα», ψάχνοντας για κρυμμένες ευαισθησίες. Αντιθέτως, ενσάρκωσε την εικόνα που έχουν χτίσει επιμελώς οι υπεύθυνοι marketing της ελίτ — δηλαδή την εικόνα που εκείνοι φαντάζονται ότι ο κόσμος θεωρεί «ανθρώπινη». Η Μισέλ λέει μόνο ό,τι «πρέπει» να πει, δίχως να εννοεί τίποτα. Είναι η προσωποποίηση του «προοδευτικού» νεοφιλελευθερισμού στην Αμερική.
Από την άλλη, ο Τέντι — ένας από τους απαγωγείς — βλέπει πίσω από την ψεύτικα συμπεριληπτική εικόνα της corporate κουλτούρας και αντιλαμβάνεται τις προθέσεις της διεφθαρμένης ελίτ. Γι’ αυτό παροτρύνει τους συναδέλφους του να διεκδικούν δίκαιες αποζημιώσεις και να μην φοβούνται τους ισχυρούς. Ωστόσο, χάνει πλήρως την απήχησή και την αξιοπιστία του, όταν καταφεύγει σε θεωρίες συνωμοσίας για να εντοπίσει την «πηγή» αυτής της καταστροφικής απληστίας. Εξαιρώντας τις παράλογες ιδέες του, ο Τέντι είναι απροκάλυπτα ειλικρινής, ιδεαλιστής και με πραγματικό ενδιαφέρον για τον κόσμο γύρω του.
Ο Jesse Plemons, ως Τέντι, δίνει μια μαγνητική και λεπτοδουλεμένη ερμηνεία, δείχνοντας πώς το σύστημα έχει διαλύσει κάποιους ανθρώπους.
Η τραγικότητα του Τέντι (και λίγα spoilers)
Η απόλυτη αφοσίωση του Τέντι στις θεωρίες συνωμοσίας ριζώνει στο τραυματικό παρελθόν του.
Από νωρίς μαθαίνουμε πως ο σερίφης Κέισι (τον οποίο υποδύεται ο Σταύρος Χαλκιάς) τον είχε παρενοχλήσει σεξουαλικά, όταν ήταν babysitter του. Παρότι ο σερίφης ζητά συγγνώμη και ο Τέντι επιμένει ότι αυτό δεν τον επηρέασε, είναι σαφές πως μια τέτοια εμπειρία έχει αφήσει βαθιά σημάδια στον ψυχισμό του αντιήρωά μας.
Ακόμα, μέσα από flashbacks στην παιδική του ηλικία αποκαλύπτεται ότι η μητέρα του βρισκόταν σε κώμα από τις παρενέργειες μιας φαρμακευτικής δοκιμής που διεξήγαγε η εταιρεία της Μισέλ — μια υπόθεση που εταιρεία έχει κουκουλώσει μεθοδικά. Οι συνέπειες αυτής της δοκιμής υπήρξαν καταστροφικές, όπως αποδεικνύει η σκηνή με τη μητέρα του Τέντι να ειναι καλυμμένη ολόκληρη με βελόνες — μια εικόνα που (όπως έχει αναφέρει η ηθοποιός Alicia Silverstone) συμβολίζει τον μετέπειτα εθισμό της στα ναρκωτικά.
Λίγο αργότερα, βλέπουμε τη μητέρα του να φορά στον Τέντι ένα κράνος από αλουμινόχαρτο, πιθανότατα για να «προστατεύσει» τις σκέψεις του από εξωγήινους ή πολυεθνικές. Η χειρονομία αυτή είναι η «κληρονομιά» που του αφήνει: οι δικές της συνωμοσιολογικές εμμονές.
Το σουρεαλιστικό αυτό οικοδόμημα κορυφώνεται στην εξής σκηνή: η μητέρα του Τέντι αιωρείται κι εκείνος την κρατά σαν μπαλόνι από το καλώδιο οξυγόνου, ενώ την ίδια στιγμή η Μισέλ ζητά ξεδιάντροπα κι ανειλικρινά «συγγνώμη» για την καταστροφή που προκάλεσε η εταιρεία της. Η εικόνα της αιώρησης λειτουργεί ως αλληγορία για την παρατεταμένη και βασανιστική μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο, με τον Τέντι να παραμένει — κυριολεκτικά και ψυχικά — προσκολλημένος πάνω στη μητέρα του, ανίκανος να την αφήσει να «φύγει».
Την ήδη σχεδόν ονειρική ατμόσφαιρα αυτών των εικόνων εντείνει η επιλογή να γυριστούν αποκλειστικά σε ασπρόμαυρο φιλμ.
Ο πιο «ανθρώπινος» άνθρωπος της ταινίας
Ανάμεσα στις εξαιρετικές ερμηνείες των Emma Stone και Jesse Plemons, στέκεται με απόλυτη αξιοπρέπεια ο πρωτοεμφανιζόμενος Aidan Delbis, υποδυόμενος τον ξάδερφο του Τέντι, Ντον. Αυτός ο χαρακτήρας εκπροσωπεί τους ανθρώπους που βρίσκονται μεταξύ των οργισμένων «άκρων» που τα media επιλέγουν διαρκώς να προβάλουν. Παρόλο που στέκεται σταθερά στο πλευρό του Τέντι, αμφισβητεί συνεχώς όσα του λέει ο ξάδερφός του. Ταυτόχρονα, σε πολλά σημεία της ταινίας τον βλέπουμε να δείχνει ενσυναίσθηση ακόμη και στη Μισέλ, παρότι αναγνωρίζει ότι είναι ο εχθρός του.
Ο Ντον είναι η πιο αυθεντικά ανθρώπινη φωνή του «Bugonia» που πασχίζει να επιβιώσει σε έναν κόσμο βουτηγμένο στην τραγικότητα και τη διαφθορά — κάτι σαν τη συνείδηση της ταινίας.
Ο ρόλος των μελισσών στο «Bugonia»
Από την πρώτη κιόλας σκηνή καταλαβαίνουμε ότι οι μέλισσες βρίσκονται με κάποιο τρόπο στο επίκεντρο της ταινίας.
Βλέπουμε μια μέλισσα να «δουλεύει» πάνω σε ένα φυτό, ενώ στο βάθος ακούγεται ο μονόλογος του Τέντι. Εκφράζει τις ανησυχίες του για την πορεία των μελισσών (και του ανθρώπου) που, κατά τη γνώμη του, και τα δύο είδη οδεύουν προς την εξαφάνιση. Για αυτή την κατάσταση κατηγορεί τους εταιρικούς κολοσσούς, που αδιαφορούν για το μέλλον του κοινού τους οικοσυστήματος, μολύνοντάς το με κάθε πιθανό τρόπο.
Η σκηνή αυτή, πέρα από την άμεση επίθεση στους καταστροφείς του πλανήτη, λειτουργεί και ως ιδανική αλληγορία για την καταπίεση της εργατικής τάξης. Όπως μας εξηγεί ο Τέντι, όταν οι εργάτριες μέλισσες εγκαταλείψουν τη βασίλισσα μαζί με τα μικρά της, εκείνη αδυνατεί να αυτοσυντηρηθεί. Αντίστοιχα, το σύστημα, που έχει στην κορυφή του ανθρώπους σαν τη Μισέλ, δεν θα μπορούσε να «λειτουργήσει» χωρίς την εργασία των «απλών» ανθρώπων. Κι όμως, η αντιμετώπιση των εργατών από το σύστημα που συντηρούν παραμένει τουλάχιστον απάνθρωπη.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ταινία τιτλοφορείται «Bugonia» («Βουγονία»).
Ο όρος προέρχεται από μια πεποίθηση του αρχαίου κόσμου, σύμφωνα με την οποία οι μέλισσες μπορούσαν να γεννηθούν αυθόρμητα από το σώμα ενός νεκρού βοδιού που σαπίζει. Η βουγονία είναι δηλαδή ένα τελετουργικό, όπου ο θάνατος ενός ζώου-εργάτη γίνεται η πρώτη ύλη για τη γέννηση ενός νέου σμήνους. Στο πλαίσιο της ταινίας, η ιδέα αυτή συνομιλεί με τη θυσία των σωμάτων της εργατικής τάξης (και ευρύτερα των «καθημερινών» ανθρώπων) πάνω στην οποία χτίζεται ξανά και ξανά το ίδιο καταστροφικό σύστημα.
Το ενδιαφέρον που δείχνει ο Τέντι για τη σωτηρία των μελισσών αντικατοπτρίζει την αγωνία του να διασφαλίσει την επιβίωση του δικού του είδους και της τάξης του.
Τη λογική του Τέντι έρχεται να ακυρώσει παγερά η Μισέλ, με το αναμενόμενο και τρομερά παρωχημένο επιχείρημα του (κοινωνικού) δαρβινισμού: «Μάλλον το είδος τους [των μελισσών] εκλείπει, επειδή δεν είναι αρκετά δυνατές για να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα». Με μια φράση, ξεφορτώνεται από τη συνείδησή της – και από τη συλλογική συνείδηση της τάξης της – κάθε πιθανό βάρος ευθύνης.
Το διχαστικό τέλος (κι άλλα spoilers!)
Παρόλο που το «Bugonia» έχει ενθουσιάσει κοινό και κριτικούς, φέρνοντας μάζες ανθρώπων στις ελληνικές αίθουσες, το φινάλε της έχει διχάσει. Μια μερίδα θεατών το απορρίπτει, λέγοντας πως τους «γκρέμισε» όλη την εμπειρία της ταινίας, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι την απογείωσε.
Στο τέλος, λοιπόν, μαθαίνουμε πως ο Τέντι είχε δίκιο: η Μισέλ δεν ανήκει στο ανθρώπινο είδος. Αυτό, όμως, που έχει διαβάσει λάθος είναι οι προθέσεις με τις οποίες η φυλή της ήρθε στον πλανήτη μας.
Σύμφωνα με την ίδια, μοναδικός σκοπός τους ήταν να «εξαγνίσουν» την ανθρωπότητα από όλα τα στραβά που τη χαρακτηρίζουν. Πρόκειται για ακόμη μία παραλλαγή της αγαπημένης εμμονής του Λάνθιμου με τη σχέση εξουσίας και εξουσιαζόμενου: μια αρχή που ισχυρίζεται ότι «θέλει το καλό σου», αλλά στην πράξη αποτυγχάνει παταγωδώς (ή απλώς αδιαφορεί) να σε φροντίσει, επιλέγοντας τελικά να σε εξαφανίσει.
Ωστόσο, σημαντική είναι και η λεπτομέρεια που αποκαλύπτει η ίδια η Μισέλ.
Κατά τη γνώμη της, η στιγμή που η ανθρωπότητα έχασε την πορεία της και βυθίστηκε στην ηθική απαξίωση ήταν η «μεγάλη πλημμύρα» — σαφής αναφορά στη κιβωτού του Νώε. Μετά από αυτό, όπως ισχυρίζεται, γεννήθηκαν άνθρωποι που δεν «προσκύνησαν σαν θεούς» τη φυλή της.
Εκεί φυτεύεται και η πιο ανησυχητική υποψία: είχε πράγματι αγνές προθέσεις η φυλή της Μισέλ ή απλώς ήθελε τους ανθρώπους υποτελείς; Κι όταν οι άνθρωποι σταμάτησαν να τους θαυμάζουν και να τους λατρεύουν, μήπως τότε ήταν που οι εξωγήινοι ένιωσαν πως χάνουν την εξουσία τους και αποφάσισαν να τραβήξουν οριστικά την πρίζα;
Γιατί να δείτε το «Bugonia»;
Με το «Bugonia» η τριπλέτα Λάνθιμος–Stone–Plemons φτάνει στο πιο ώριμο σημείο της.
Πρόκειται για μια άρτια φτιαγμένη ταινία. Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες δημιουργούς του σύγχρονου παγκόσμιου σινεμά μεταφέρει το σενάριο στην οθόνη με τον πιο φανταστικό τρόπο. Ένα απολαυστικό ντελίριο, που έχει όντως κάτι ουσιαστικό να πει για την εποχή μας.
Μπορεί να μην είναι εξίσου ακραίο με τις (αριστουργηματικές) ταινίες της πρώιμης φιλμογραφίας του Λάνθιμου και να μη στοχεύει τόσο στο να εγείρει ερωτήματα, όσο στο να δώσει απαντήσεις. Αυτό όμως δεν είναι μειονέκτημα: δεν πρόκειται για μια εύπεπτη, χολιγουντιανού τύπου ταινία που θα ξεχάσεις μόλις πέσουν οι τίτλοι τέλους.
Οπότε ναι, θεωρώ σοφή επιλογή να τη δεις, και μάλιστα στον κινηματογράφο. Είναι ένα διασκεδαστικό roller coaster που σαν εμπειρία προσφέρει πάρα πολλά μέσα στην αίθουσα.
