“Ήτανε μια φορά μάτια μου” και έναν καιρό, ο Νίκος Ξυλούρης.
Σαν σήμερα γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1936 στα Ανώγεια της Κρήτης. Όσα χρόνια και να περάσουν η φωνή του θα μας ταξιδεύει και το μελάνι δε θα σωθεί ποτέ για τον λεβέντη Κρητικό. Φρόνιμο να μην τον λησμονάμε, να τον μνημονεύουμε όσο μπορούμε. Έτσι θα ζει ανάμεσα μας μέσα από τα τραγούδια και την φωνή του.
Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν Έλληνας μουσικός και τραγουδιστής του λαϊκού, του δημοτικού και του έντεχνου τραγουδιού. Ανέδειξε με αγάπη και σεβασμό την παραδοσιακή κρητική μουσική. Η φωνή του υπήρξε συνώνυμη της αντίστασης στη διάρκεια της Χούντας. Αν παρακολουθήσεις συνέντευξη του, θα σηκώσει τα μάτια του μόνο για να σε θωρήσει, να δει με ποιον μιλάει, τα λόγια ταπεινά και μετρημένα. Αυτός ήταν ο Ξυλούρης, ένα σύνολο αξιών. Αξιοπρεπής, γενναίος, περήφανος και περιβαλλόταν από απλότητα. Περήφανος Κρητικός και Έλληνας.
Το ξεκίνημα
Ο Νίκος Ξυλούρης μεγάλωσε στα Ανώγεια, σε μουσικό περιβάλλον, σε σπίτι λυράρηδων. Ήταν ο τέταρτος στη σειρά από τα έξι αδέρφια του, . Τα αδέρφια του Αντώνης (Ψαραντώνης) και Γιάννης Ξυλούρης γνωστοί μουσικοί της κρητικής μουσικής. Στην ηλικία των 12, μετά την απελευθέρωση, ο δάσκαλος του χωριού, Μενέλαος Δραμουντάκης, αναγνώρισε το ταλέντο και έπεισε τον πατέρα του, παρά τις αντιρρήσεις, να του αγοράσει μια λύρα. Οι κρητικοί λένε ότι η λύρα δε διδάσκεται, η λύρα μαθαίνεται μόνη της. Σταματά το σχολείο νωρίς και μαθαίνει μόνος του τις πρώτες νότες. Γράφει μαντινάδες και ξεκινάει στα 15 του να παίζει επαγγελματικά σε γάμους και πανηγύρια της Κρήτης. Το 1953, σε ηλικία 17 χρονών, θα εγκατασταθεί στο Ηράκλειο. Πιάνει δουλειά στο κέντρο “Κάστρο” και εκεί προσπαθεί να ανταγωνιστεί μεγάλους λυράρηδές της εποχής. Στο Ηράκλειο γνωρίζει και τη μελλοντική σύζυγό του, την Ουρανία Μελαμπιανάκη. Επί έναν χρόνο τις έκανε καντάδες. Φτωχός ο ίδιος, αυτή από ευκατάστατη οικογένεια, κανένας δεν ενέκρινε τον γάμο, ώσπου την έκλεψε. Μαζί απέκτησαν δυο παιδιά, τον Γιώργο και τη Ρηνιώ.
Πρώτος δίσκος
Ο Νίκος Ξυλούρης προσπαθεί να διακριθεί μέσω της κρητικής παραδοσιακής μουσικής, κοπιάζει να αναδειχτεί, αλλά οι δισκογραφικές δεν τον πιστεύουν. Δεν πίστεψαν στην μοναδική του φωνή. Στα 22 του χρειάστηκε να βάλει πολιτικό μέσο για να ηχογραφήσει τον πρώτο του δίσκο στην εταιρία Odeon, με τίτλο “Μια μαυρομάτα που περνά” . Ο δίσκος αγαπήθηκε και πούλησε αντίτυπα.
Η διάκριση
Σε ένα γαμήλιο γλέντι στα Ανώγεια, ο διευθυντής της δισκογραφικής της Κολούμπια Τάκης Λαμπρόπουλος τον άκουσε να τραγουδά την “Ανυφαντού”. Τον ηχογράφησε και έστειλε την κασέτα στον Σταύρο Ξαρχάκο, ο οποίος εκείνο το διάστημα βρισκόταν στο Παρίσι. Μετά από αυτό, όλο και περισσότερος κόσμος και ο χώρος της μουσικής μαθαίνει τον Ξυλούρη. Οι διακρίσεις έρχονται. Η πρώτη διάκριση ήρθε το 1966 στο Σαν Ρέμο ( φεστιβάλ διαγωνισμού τραγουδιού από το 1951), με τα “Ριζίτικα” σε μουσική Γιάννη Μακρόπουλου. Ο Μακρόπουλος βραβεύεται από τη γαλλική ακαδημία. Όμως στο εξωτερικό ο δίσκος κυκλοφορεί χωρίς να αναγράφεται στο εξώφυλλο του δίσκου το όνομα του Νίκου Ξυλούρη, που έμενε να απογοητευθεί πολύ.
Ο Ερωτόκριτος
Το 1969 ηχογραφήθηκε ο “Ερωτόκριτος”. Ένα από τα αριστουργήματα του. Ο σκηνοθέτης Ερρίκος Θαλασσινός έκανε την επιλογή των στίχων από το ομώνυμο έργο του Βιτσέντζου Κορνάρου (ανάμεσα από 1500 στίχους). Ο Νίκος Ξυλούρης μάζεψε όλες τις παραλλαγές μελωδιών, από όπου τραγουδιόταν σε διαφορετικούς σκοπούς από άκρη σε άκρη της Κρήτης. Τις έκανε διασκευή και τις έδωσε να τις ενορχηστρώσει ο μουσικοσυνθέτης Χριστοδούλου Χάλαρης.
Τα δύσκολα χρόνια της Χούντας
Στα χρόνια της Χούντας η φωνή του Νίκου Ξυλούρη κυριαρχεί και τραγουδιέται στα σοκάκια της Πλάκας. Η Πλάκα, τότε καλλιτεχνικό κέντρο, και σημείο αναφοράς της νεολαίας. Μιας νεολαίας αποκηρυγμένης και αναιρούμενης της ελευθερίας του λόγου, ο Νίκος Ξυλόυρης με τα τραγούδια και την φωνή του έδινε ψυχή στον αγώνα τους. Στις μπουάτ που τραγουδούσε ουκ ολίγοις ήταν οι φορές όπου οι αρχές του πήραν το μικρόφωνο από το χέρι.
Το καλοκαίρι του 1973 του ζητήθηκε να συμμετάσχει στην παράσταση “Το Μεγάλο Τσίρκο”. Ένας θίασος του Κωνσταντίνου Καζάκου και της Τζένης Καρέζης, υπό την μουσική επίβλεψη του Σταύρου Ξαρχάκου. Ένα υπέροχο έργο που λογοκρίθηκε σφοδρά από το καθεστώς της εποχής. Σε μια από τις τελευταίες παραστάσεις οδηγήθηκαν όλοι στην ασφάλεια. Η Καρέζη είχε γοητευθεί τόσο από την ερμηνεία όσο και το ήθος του Ξυλόυρη και τον βάπτισε με το προσωνύμιο του Αρχάγγελου, ο Αρχάγγελος της Κρήτης.
Στα γεγονότα του Πολυτεχνείου έσπευσε δίπλα στους φοιτητές, η συμμετοχή του ήταν καθοριστική. Τραγούδησε μέσα από το Πολυτεχνείο το “Πότε θα κάμει ξαστεριά” και το υπέροχο “Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί” . Τα τραγούδια του έγιναν σημαία των ημερών. Ακόμη και αυτές τις μέρες παραμένει ταπεινός, κάθε του κίνηση στο πλευρό των φοιτητών γίνεται μέσα από την ψυχή του. Ο Ξυλούρης μπαίνει στο στόχαστρο των αρχών της Χούντας, του αφαιρείται το δικαίωμα να τραγουδά τα τραγούδια του, του απαγορεύουν τις συναυλίες και κλείνουν το μαγαζί όπου τραγουδούσε.
Ο Νίκος Ξυλούρης συνεργάστηκε και τιμήθηκε από πολλούς συνθέτες και μουσικούς της εποχής. Όλοι σεβάστηκαν το απαράμιλλο ήθος και την αξιοπρέπεια που διαχέει.
Έφυγε νωρίς
Πάνω στο απόγειο της καριέρας του διαγιγνώσκεται με καρκίνο. Παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ο Νίκος Ξυλούρης φεύγει πολύ νωρίς. Έφυγε από την ζωή στα 44 του χρόνια, στις 8 Φεβρουαρίου του 1980. Φεύγει όπως ένας σωστός Κρητικός, με αξιοπρέπεια και περηφάνεια. Η μουσική παρακαταθήκη που μας άφησε, πλούσια. Όμως, είχε να δώσει ακόμα πολλά. Και το κυριότερο είχε να μας διδάξει ήθος.
“Σ’ αγγέλους επαράγγειλα την έννοια σου να έχουν, και μου παν πως οι άγγελοι, αγγέλους δεν προσέχουν.”
Πηγές:
Wikipedia. (30 Ιουνίου, 2025). Νίκος Ξυλούρης. Ανακτήθηκε 1 Μαΐου, 2022, από el.wikipedia.org
ΕΡΤ Αρχείο. ([χ.χ.]). Μουσική βραδυά. Ανακτήθηκε 1 Μαΐου, 2022, απόarchive.ert.gr
YouTube. ([χ.χ.]). Μηχανή του Χρόνου. Ανακτήθηκε 2 Μαΐου, 2022, από www.youtube.com
