Όταν ακούμε το όνομα Μαρί Κιουρί, το μυαλό μας πηγαίνει αυθόρμητα στις επαναστατικές της ανακαλύψεις στη ραδιενέργεια. Λίγοι, ωστόσο, γνωρίζουν ότι η Κιουρί δεν περιορίστηκε μόνο στα εργαστήρια και στα Νόμπελ. Αντιθέτως, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, φέρνοντας την επιστήμη στο πεδίο της μάχης και, με αυτόν τον τρόπο, σώζοντας αμέτρητες ζωές.
Μαρί Κιουρί: Η επιστήμονας που άλλαξε τον κόσμο
Η Μαρία Σκολοντόφσκα ήρθε στον κόσμο το 1867 στη Βαρσοβία της Πολωνίας. Με πείσμα και αφοσίωση, κατάφερε να γίνει η πρώτη γυναίκα που κέρδισε Νόμπελ και όχι μόνο αυτό: απέσπασε δύο βραβεία, ένα στη Φυσική το 1903 (μαζί με τον σύζυγό της Πιερ Κιουρί) και ένα στη Χημεία το 1911, χάρη στην ανακάλυψη του πολωνίου και του ραδίου.
Αφοσιωμένη στην επιστήμη της, η Μαρί Κιουρί πίστευε βαθιά ότι η γνώση πρέπει να υπηρετεί την ανθρωπότητα. Έτσι, όταν το 1914 ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ένιωσε ότι δεν μπορούσε να παραμείνει αμέτοχη. Η Ευρώπη βυθιζόταν στο σκοτάδι της σύρραξης, και οι πληγές που άνοιγε το πεδίο της μάχης απαιτούσαν νέα μέσα διάγνωσης και περίθαλψης, τα οποία θα μπορούσαν να προέλθουν από την επιστήμη της Μαρί Κιουρί.
Η εφεύρεση των «Petites Curies»: Η συνεισφορά της Μαρί Κιουρί στην Ιατρική κατά τη διάρκεια του πολέμου
Η ιατρική εκείνης της εποχής ήταν σχεδόν αβοήθητη απέναντι στα τραύματα του πολέμου. Εκείνη την εποχή, οι γιατροί προσπαθούσαν να εντοπίσουν σφαίρες και θραύσματα στους τραυματίες, γεγονός που καθιστούσε την ανάγκη για ακριβή διάγνωση επιτακτική. Συχνά, οι επεμβάσεις ήταν ανακριβείς ή περιλάμβαναν αχρείαστους ακρωτηριασμούς. Η ακτινολογία, που τότε ήταν στα πρώτα της βήματα, μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα, και η Μαρί Κιουρί το ήξερε. Με μεγάλη ενέργεια, άρχισε να εργάζεται για τον εξοπλισμό κινητών μονάδων ακτινογραφίας, που θα μεταφέρονταν στο μέτωπο. Σε συνεργασία με τη Γαλλική Ερυθρά Ύδρα, οργάνωσε τη δημιουργία ειδικών οχημάτων, δηλαδή μικρά φορτηγά εξοπλισμένα με ακτινολογικά μηχανήματα και γεννήτριες ηλεκτρικής ενέργειας. Τα φορτηγά αυτά, που έμειναν γνωστά ως «Petites Curies» (Μικρές Κιουρί), ταξίδευαν στην πρώτη γραμμή, σώζοντας ζωές.
Η ίδια η Μαρί Κιουρί όχι μόνο σχεδίασε και εξόπλισε τις μονάδες, αλλά εκπαίδευσε και δεκάδες γυναίκες για να τις χειρίζονται. Εκτός από την τεχνική εκπαίδευση, τους δίδαξε φυσική, ανατομία και τις βασικές αρχές της ακτινολογίας. Μετατράπηκε έτσι σε δασκάλα και στρατηγό μιας «αόρατης στρατιάς» στο μέτωπο του πολέμου που μάχονταν ενάντια στον θάνατο, όχι με όπλα αλλά με γνώση.
Μια επιστήμονας στο πεδίο της μάχης
Η Κιουρί δεν έμεινε πίσω στα εργαστήρια. Ταξίδεψε η ίδια στο μέτωπο, πολλές φορές υπό αντίξοες και επικίνδυνες συνθήκες. Οδήγησε προσωπικά τα «Μικρά Κιουρί», κάνοντας ακτινογραφίες σε τραυματίες, ακόμα και κάτω από πυρά. Πέρα από τις κινητές μονάδες, η Κιουρί συνέβαλε στη δημιουργία 200 μόνιμων σταθμών ακτινολογίας σε στρατιωτικά νοσοκομεία. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Γάλλοι στρατιώτες υποβλήθηκαν σε ακτινολογικές εξετάσεις χάρη στο δίκτυο που οργάνωσε η Μαρί Κιουρί.
Όμως, το έργο της δεν ήταν χωρίς κόστος. Η συνεχής έκθεση σε ραδιενέργεια χωρίς επαρκή προστασία –κανείς τότε δε γνώριζε πλήρως τους κινδύνους–είχε σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία της, οι οποίες πιθανότατα συνέβαλαν στον θάνατό της το 1934 από απλαστική αναιμία.
Η αγωνία για τους πόρους
Παρά την παγκόσμια φήμη της, η Κιουρί δυσκολεύτηκε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα μέσα για το έργο της. Η Γαλλική κυβέρνηση δίστασε να χρηματοδοτήσει την καινοτόμα ιδέα της. Έτσι, εκείνη στράφηκε σε φιλανθρωπικές οργανώσεις και ιδιώτες, ζητώντας τη στήριξή τους. Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό αποκαλύπτει την αποφασιστικότητά της. Όταν τα νοσοκομεία χρειάζονταν ραδόνιο, η Κιουρί οργάνωσε περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συγκεντρώσει χρήματα για την επιστήμη της. Την ίδια στιγμή που οι γυναίκες άρχισαν να διεκδικούν θέση στη δημόσια ζωή, εκείνη στάθηκε θαρραλέα μπροστά σε κατάμεστες αίθουσες. Μίλησε με πάθος για την επιστήμη, την ειρήνη και την επιτακτική ανάγκη ανθρωπιστικής δράσης.
Η κληρονομιά της Μαρί Κιουρί
Η Μαρί Κιουρί συνέβαλε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τρόπο που ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια της επιστήμης. Πραγματοποίησε μια πράξη βαθιάς ανθρωπιάς. Με το παράδειγμά της, απέδειξε ότι η επιστήμη δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά χρησιμεύει ως μέσο για να υπηρετεί τον άνθρωπο. Μέσα από τη δράση της, καθιέρωσε την ιατρική χρήση της ακτινολογίας, ενώ οι κινητές μονάδες ακτινογραφίας που δημιούργησε αποτέλεσαν βασικό εργαλείο σε όλους τους μεταγενέστερους πολέμους. Μετά τον πόλεμο, η παγκόσμια κοινότητα τίμησε την προσφορά της με πολυάριθμα βραβεία και διακρίσεις ωστόσο, η ίδια προτίμησε τη σιωπηλή εργασία αντί της δημόσιας προβολής.
Σήμερα, ο κόσμος αναγνωρίζει τη Μαρί Κιουρί όχι μόνο ως την πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με Νόμπελ, αλλά και —κυρίως— ως μια αυθεντική πρωτοπόρο της ιατρικής διάσωσης σε καιρό πολέμου. Το παράδειγμά της αποδεικνύει ότι η επιστήμη και η ανθρωπιά μπορούν, ακόμη και στις σκοτεινότερες ώρες της Ιστορίας, να προσφέρουν φως.
“Από τα πεδία μάχης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τα σύγχρονα νοσοκομεία, κάθε ακτινογραφία που σώζει μια ζωή κουβαλά μέσα της τη σιωπηλή κληρονομιά της Μαρί Κιουρί.”
Πηγές:
Nobel Prize. Marie Curie – Biographical. Ανακτήθηκε από https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1903/mariecurie/biographical/ (τελευταία πρόσβαση 12/5/25).
Science History Institute. Marie Sklodowska Curie. Ανακτήθηκε από https://www.sciencehistory.org/education/scientific-biographies/mariesklodowska-curie/ (τελευταία πρόσβαση 12/5/25).
Scroll.in. (2017). How Marie Curie helped save lives during World War I with her mobile X-ray machines. Ανακτήθηκε από https://scroll.in/article/853762/how-marie-curiehelped-save-lives-during-world-war-i-with-her-mobile-x-ray-machines (τελευταία πρόσβαση 12/5/25).
Quinn, S. (1995). Marie Curie: A Life. Ανακτήθηκε από https://archive.org/details/mariecurielife00quin (τελευταία πρόσβαση 12/5/25).
Smithsonian Magazine. (2018). How Marie Curie Brought X-Ray Machines To the Battlefield. Ανακτήθηκε από https://www.smithsonianmag.com/history/how-marie-curie-brought-x-ray-machines-to-battlefield-180965240/ (τελευταία πρόσβαση 12/5/25).
