Στις 12 Οκτωβρίου 1971 πέθανε μετά από ισχυρό εγκεφαλικό ο Ντιν Γκόντερχαμ Άτσεσον, ένα πρόσωπο που άσκησε βαριά επιρροή στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ αλλά και στα ελληνικά ζητήματα.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Ντιν Άτσεσον γεννήθηκε στις 11 Απριλίου 1893 στο Μιντλτάουν του Κονέκτικατ από μία οικογένεια Δημοκρατικών, με αποτέλεσμα και ο ίδιος να διατηρήσει εσαεί αυτήν την πολιτική προτίμηση. Σπούδασε νομική στο Χάρβαρντ και άσκησε την δικηγορία ως το 1933. Το 1917 παντρεύτηκε την ζωγράφο Άλις Καρολίν Στάνλεϊ με την οποία απέκτησε τρία παιδιά.
Η είσοδος του Άτσεσον στην πολιτική σκηνή
Ως δικηγόρος ο Άτσεσον ασχολήθηκε και με διεθνείς νομικές υποθέσεις, με αποτέλεσμα να τραβήξει την προσοχή του Προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ, ο οποίος τον Μάρτιο του 1933 τον διόρισε Υφυπουργό Οικονομικών, παρά τις ελλιπείς του γνώσεις στον τομέα των οικονομικών. Λόγω ασθένειας του Υπουργού Οικονομικών ανέλαβε αυτός την θέση από την οποία παραιτήθηκε το Νοέμβριο του ίδιου έτους έπειτα από έντονη διαφωνία με τον Ρούζβελτ.
Μετά από αυτό επέστρεψε στην άσκηση της δικηγορίας ως το 1941, οπότε διορίστηκε βοηθός του Υπουργού Εξωτερικών. Από την θέση αυτή επηρέασε την οικονομική πολιτική του Ρούζβελτ για στήριξη της Βρετανίας και υπονόμευση της ναζιστικής Γερμανίας. Το 1945 επιλέχθηκε από τον Πρόεδρο Τρούμαν για την θέση του Υφυπουργού Εξωτερικών, λόγω όμως των συχνών υπερατλαντικών ταξιδιών του Υπουργού την περίοδο εκείνη, οι αρμοδιότητές του ήταν ιδιαίτερα διευρυμένες. Το 1947 ήταν αυτός πίσω από την ιδέα και την συγγραφή του αιτήματος που εκφώνησε ο Τρούμαν στο Κογκρέσο σχετικά με ενίσχυση της Ελλάδας και της Τουρκίας. Το αίτημα αυτό αποτελούσε τη γέννηση του Δόγματος Τρούμαν, το οποίο επηρέασε σημαντικά την αμερικάνικη εξωτερική πολιτική κατά τα μεταπολεμικά χρόνια.
Η επιρροή του Άτσεσον στον Ψυχρό Πόλεμο
Το 1949 ανέλαβε και επίσημα ως Υπουργός Εξωτερικών. Αρχικά δεν ήταν αρνητικά προσκείμενος προς την Σοβιετική Ένωση, άποψη που άλλαξε ριζικά μετά τις προσπάθειες των Σοβιετικών για επέκταση στην Ανατολική Ευρώπη και την Τουρκία. Έκτοτε θεωρήθηκε ως ένας από τους πιο φανατικούς αντικομουνιστές. Η θέση του αυτή επιβεβαιώνεται και από το γεγονός πως στάθηκε ένας από τους βασικούς υποστηρικτές της αποστολής αμερικάνικων στρατευμάτων στον Πόλεμο της Κορέας το 1950 , με σκοπό την αναχαίτηση της κομουνιστικής επέκτασης στην Ασία.
Παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του ως Υπουργός Εξωτερικών στις 20 Απριλίου 1953, την τελευταία μέρα της διακυβέρνησης Τρούμαν. Αυτό, όμως, δεν σταμάτησε και την επιρροή του στο διεθνές γίγνεσθαι. Μετά το πέρα της κυβέρνησης του Αϊζενχάουερ, ο οποίος όντας Ρεπουμπλικανός σαφώς δεν ζήτησε την βοήθεια ενός ορκισμένου Δημοκρατικού όπως ο Άτσεσον, λειτούργησε συμβουλευτικά στην κυβέρνηση Κένεντι. Ο συμβουλευτικός αυτός ρόλος του έφτασε στην κορύφωσή του κατά την Κρίση των Πυραύλων το 1962. Τότε ο Κένεντι τον τοποθέτησε στην εκτελεστική επιτροπή (ExComm), μια στρατηγική συμβουλευτική ομάδα, που σκοπό της είχε την αποσιώπηση της κρίσης.
Το 1968 ο Άτσεσον πείθει τον Πρόεδρο Λίντον Τζόνσον να αποσυρθεί από το Βιετνάμ, απόφαση που οδήγησε στη λήξη του πολέμου αλλά και στην παραίτηση του Τζόνσον. Στην συνέχεια υποστήριξε τον Ρίτσαρντ Νίξον για την προεδρία, του οποίου υπήρξε σύμβουλος ως την ρήξη τους σχετικά με την εισβολή στην Καμπόντια το 1970. Ένα χρόνο αργότερα ο Ντιν Άτσεσον απεβίωσε έπειτα από ισχυρό εγκεφαλικό επεισόδιο στο γραφείο του.
Η αμερικάνικη πολιτική σχετικά με το Κυπριακό
Στις αρχές του 1964 στην Κύπρο έλαβε χώρα μεγάλη έξαρση της διακοινοτικής βίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα οι ΗΠΑ επιθυμούσαν να εξαλειφθεί μια εστία διαμάχης στην Ανατολική Μεσόγειο ανάμεσα σε δύο μέλη του NATO. Η λύση στην οποία αποσκοπούσαν ήταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα έναντι εδαφικής αποζημίωσης στην Τουρκία ή διπλή ένωση, δηλαδή ένα κομμάτι της Κύπρου να προσαρτηθεί στην Ελλάδα και ένα άλλον στην Τουρκία. Καθώς αυτή η επίλυση σαφώς έβρισκε πλήρως αντίθετο τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, σημαντικός για τα αμερικάνικα συμφέροντα ήταν ο ρόλος της ελληνικής κυβέρνησης, υπό την πρωθυπουργία του Γεωργίου Παπανδρέου.
Τον Ιούνιο του 1964 δόθηκε στην αμερικάνικη κυβέρνηση η ευκαιρία για προώθηση των σχεδίων της, καθώς κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Έλληνα πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον η αμερικάνικη κυβέρνηση, και ειδικότερα ο Αμερικανός πρόεδρος Λίντον Τζόνσον άσκησε πιέσεις για διμερείς συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στις οποίες θα δρούσε ως μεσολαβητής ο Ντιν Άτσεσον.
Το Σχέδιο Άτσεσον
Ο Άτσεσον διαβουλεύτηκε ξεχωριστά με την Τουρκική και την Ελληνική πλευρά και πρότεινε δύο παραλλαγές της πολιτικής του λύσης. Η πρώτη παραλλαγή ήταν ουσιαστικά ένα σχέδιο διπλής ένωσης σύμφωνα με το οποίο θα εκχωρούταν στην Τουρκία το 11% περίπου του εδάφους του νησιού. Επιπλέον, προτάθηκε και η παράδοση του Καστελόριζου στη Τουρκία ως αντάλλαγμα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Τη λύση αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά ο Μακάριος, τον οποίο, όμως, δεν είχαν συμπεριλάβει σε αυτές τις συνομιλίες. Ύστερα από την άρνηση του Μακαρίου, αλλά και την αντίδραση της ελληνικής και ελληνοκυπριακής κοινής γνώμης το σχέδιο εγκαταλείφθηκε.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων η Κύπρος βρισκόταν σε αναταραχή, λόγω νέας έξαρσης βίαιων επεισοδίων ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Τα επεισόδια αυτά έμειναν γνωστά ως Κρίση της Μανσούρας, καθώς έλαβαν χώρα ως επί τω πλείστων σε αυτή την περιοχή. Στις 20 Αυγούστου ο Άτσεσον παρέθεσε την δεύτερη εκδοχή του σχεδίου του. Η εκδοχή αυτή, όντας στον απόηχο του τουρκικού βομβαρδισμού στη Μανσούρα στις 8 Αυγούστου, πράξη που αποτέλεσε την κορύφωση της υπό συζήτησης κρίσης, ήταν σαφώς λιγότερο ευνοϊκή προς την Τουρκία, καθώς περιλάμβανε την παραχώρηση του 5% του εδάφους υπό καθεστώς μίσθωσης για 50 έτη. Ούτε αυτή η πρόταση έγινε δεκτή από τις δύο πλευρές.
Οι συνέπειες του σχεδίου Άτσεσον
Παρ’ ότι το σχέδιο Άτσεσον δεν εφαρμόστηκε απέκτησε υποστηρικτές στην ελληνική κυβέρνηση, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα να αποτελεί ο τότε Υπουργός Άμυνας Γαρουφαλλιάς, ενώ δεν σταμάτησε να αποτελεί θέμα συζήτησης και να επηρεάζει πολιτικές και στρατηγικές. Γνωστό μας είναι πλέον, πως κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής το 1974, ο δικτάτορας Ιωαννίδης, επηρεασμένος από τους Αμερικάνους, πίστεψε πως οι Τούρκοι θα προχωρήσουν ως ένα συγκεκριμένο σημείο, ώστε να πραγματοποιηθεί το σχέδιο Άτσεσον σχετικά με την παραχώρηση εδαφών στην Τουρκία ως αντάλλαγμα. Έτσι, οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις δεν έδρασαν με τον
δέοντα τρόπο για την απόκρουση της εισβολής, άλλα ούτε και οι διαβεβαιώσεις των Αμερικάνων προς τον Ιωαννίδη ίσχυσαν, με αποτέλεσμα την διχοτόμηση του νησιού.
Ακολουθεί βίντεο με απόσπασμα ομιλίας του Άτσεσον το 1950.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Dean Acheson, Ανακτήθηκε από en.wikipedia.org
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, (16.11.2019). Τα Σχέδια Άτσεσον για την Επίλυση του Κυπριακού(Αύγουστος 1964). Ανακτήθηκε από: www.protothema.gr
Ριζάς Σ., (07.08.2016). Το Σχέδιο Άτσεσον για το Κυπριακό. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr
Τερλεξής Π., Διπλωματία και Πολιτική του Κυπριακού: Η Ανατομία Ενός Λάθους. Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1971.
