Ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ είναι ένας από τους πιο σπουδαίους λογοτέχνες του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε σαν σήμερα στις 10 Απριλίου στη Ρωσία, αλλά έζησε και στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το πιο γνωστό και το πιο αμφιλεγόμενο έργο του είναι το «Λολίτα». Με αυτό καθιερώθηκε στο πάνθεον της λογοτεχνίας, εισπράττοντας την ίδια στιγμή πολλά αρνητικά σχόλια.
Τα νεανικά χρόνια του Ναμπόκοφ στη Ρωσία και στην Ευρώπη
Ο Βλαντίμιρ γεννήθηκε στις 22 Απριλίου (10 Απριλίου κατά το παλιό ημερολόγιο) στην Α. Πετρούπολη. Ο πατέρας του, Βλαντίμιρ Ντμίτριεβιτς Ναμπόκοφ, ήταν ο αρχηγός του Φιλελεύθερου Κόμματος πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, δικηγόρος και εκδότης με βαθιά αριστοκρατική καταγωγή, ενώ η μητέρα του, Έλενα Ιβάνοβνα, είχε και αυτή αριστοκρατική καταγωγή, με περιουσία στα ορυχεία των Ουράλιων Ορών. Η καταγωγή τους αυτή τους παρείχε τεράστια οικονομική άνεση, διασυνδέσεις και επαφές μέχρι και με τον Τσάρο της Ρωσίας. Αυτές οι συνθήκες βοήθησαν, ώστε ο Βλαντίμιρ να έχει ευτυχισμένα παιδικά και εφηβικά χρόνια. Όλες του οι μνήμες για τα νεανικά του χρόνια καταγράφονται στο αυτοβιογραφικό του έργο «Μίλησε, Μνήμη». Τα χρόνια του ήταν μοιρασμένα ανάμεσα σε ευρωπαϊκά θέρετρα το χειμώνα και το εξοχικό της οικογένειας στη Βύρα.
Λίγο πριν ξεσπάσει η Οκτωβριανή Επανάσταση, οι Ναμπόκοφ αποσύρθηκαν στην Κριμαία, αλλά προβλέποντας ότι τα πράγματα θα χειροτερεύσουν για τους Ρώσους αριστοκράτες, μετανάστευσαν προς την Ευρώπη. Περνώντας από διάφορες χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, εγκαταστάθηκαν στο Βερολίνο. Ο Βλαντίμιρ, μαζί με τον αδερφό του, σπούδασε με υποτροφία στο Trinity College του Cambridge, αρχικά Ζωολογία, αλλά τελικά Αγγλική και Γαλλική Φιλολογία. Οι γονείς του και τα υπόλοιπα αδέρφια του έμεναν στο Βερολίνο, μέσα σε μια πολύ ζωντανή ρωσική παροικία.
Το 1922, δολοφονήθηκε ο πατέρας του από κάποιον ακραίο μοναρχικό, ο οποίος ήθελε να σκοτώσει τον Πάβελ Μιλιούκοφ, ομιλητή του Συνταγματικού Δημοκρατικού Κόμματος στην εξορία, αλλά κατά λάθος σκότωσε το Βλαντίμιρ Ντμίτριεβιτς Ναμπόκοφ. Έτσι, η οικογένεια μετακόμισε πάλι, αυτή τη φορά στην Πράγα. Ο Βλαντίμιρ μέσα σε όλη αυτήν κατάσταση ζούσε μεταξύ των ρωσικών παροικιών της Γαλλίας και της Γερμανίας. Ο χαμός του πατέρα του, σε συνδυασμό με την προηγούμενη φυγή από τη Ρωσία, ήταν από τα καθοριστικά γεγονότα της νεανικής του ηλικίας. Τον καθόρισαν σε τέτοιο σημείο που στη μετέπειτα ζωή του δεν έμεινε ποτέ σε ιδιόκτητο σπίτι, καθώς μοναδικό του σπίτι θεωρούσε το πατρικό του στη Ρωσία.
Τα χρόνια στην Ευρώπη και την Αμερική που οδήγησαν στην επιτυχία της «Λολίτα»
Από όταν ήταν 16 ετών, ο Ναμπόκοφ έγραφε. Η ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία δεν περιοριζόταν σε ένα είδος, αλλά είχε δοκιμάσει τη ποίηση, τα πεζά κείμενα, τα διηγήματα και τα κείμενα για θέατρο. Μετά το θάνατο του πατέρα του, το 1922, για να βγάλει τα προς το ζην, έκανε ανταποκρίσεις για τους βρετανικούς «Times». Έχει γράψει, επίσης, στίχους για τραγούδια καμπαρέ παρέδιδε μαθήματα τένις, αγγλικών και γαλλικών. Φυσικά, πριν φύγει για την Αμερική, είχε γράψει μυθιστορήματα που έγιναν γνωστά αργότερα, όπως «Η άμυνα του Λούζιν», αλλά τα λιγοστά χρήματα που κέρδιζε από εκεί τα διέθετε σε μελέτες εντομολογίας που ήταν το μεγάλο πάθος του.
Τον Απρίλιο του 1925, παντρεύτηκε τη Βέρα Σλόνιμ, η οποία ήταν Ρωσίδα με εβραϊκή καταγωγή. Έτσι, όταν επικράτησε ο Χίτλερ και τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να παρελαύνουν στην Ευρώπη, μετοίκησε από το Βερολίνο στο Παρίσι και από εκεί στην Αμερική για να προστατεύσει την οικογένειά του, καθώς μόλις είχε γεννηθεί και ο γιος του, Ντμίτρι Ναμπόκοφ.
Στην Αμερική δημοσίευε διηγήματά του σε εφημερίδα, ενώ παράλληλα δίδασκε συγκριτική λογοτεχνία στο Wellesly College της Βοστώνης. Στο ίδιο πανεπιστήμιο, βοήθησε στη δημιουργία τμήματος που μελετούσε τη ρωσική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα με τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, δούλευε εθελοντικά ως εντομολόγος στο πανεπιστήμιο Harvard. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ανακάλυψε ένα νέο είδος πεταλούδας στο Grand Canyon και την ονόμασε «Neonympha dorothea». Μέσα σε όλον αυτό τον κυκεώνα εργασιών, έγραψε τη «Λολίτα», που τον καθιέρωσε ως συγγραφέα και τον έκανε τόσο πλούσιο, ώστε να έχει την επιλογή να μην εργάζεται πλέον και να αφιερωθεί στις ασχολίες του.
Μετά την τεράστια επιτυχία της «Λολίτας», ο Ναμπόκοφ με την οικογένειά του επέστρεψαν στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελβετία όπου πέρασε τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής του σε ξενοδοχείο. Απεβίωσε στις 2 Ιουλίου 1977 από βρογχίτιδα.
Η «Λολίτα» και το πως ο Ναμπόκοφ έγραψε για μία ιστορία σεξουαλικής κακοποίησης
Κάνοντας αφιέρωμα στο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, είναι σχεδόν απαραίτητο να σχολιαστεί η «Λολίτα». Πρόκειται για ένα βιβλίο, το οποίο μόλις εκδόθηκε, προκάλεσε σάλο, αφού θεωρήθηκε ότι δεν ταιριάζει με τα ήθη της εποχής. Συγκεκριμένα, ο Ναμπόκοφ αφηγείται τη σχέση ενός μεσήλικα καθηγητή πανεπιστημίου, ο οποίος λόγω ενός εφηβικού ψυχικού τραύματος, έχει εμμονή με τα κορίτσια κάτω των 15 ετών. Ο πρωταγωνιστής, Humbert Humbert, τα αποκαλεί νυμφίδια και ερωτεύεται την κόρη της σπιτονοικοκυράς του, την οποία γνωρίζει τυχαία. Η Dolores ή Lolita, ουσιαστικά εξαναγκάζεται από τον καθηγητή να φύγει από την καλοκαιρινή κατασκήνωση και να ξεκινήσει ένα ταξίδι μαζί του, αφού εκείνος της αποκρύπτει ότι η μητέρα της έμαθε τους σκοπούς του και σκοτώθηκε από αυτοκίνητο, προσπαθώντας να περάσει το δρόμο για να ταχυδρομήσει κάποια γράμματα.
Η ιστορία αυτή θα ήταν μία ακόμη περίπτωση διεστραμμένου άνδρα, ο οποίος επιβάλλεται στα κορίτσια και τα κακοποιεί. Όμως, η αφήγηση του Ναμπόκοφ και το συγκρατημένα κωμικό ύφος του ελαφραίνουν το κλίμα, της τραγικής κατά τα άλλα ιστορίας. Ξεκινώντας το βιβλίο, ο αναγνώστης θα πρέπει να αποδεχθεί ότι η διήγηση του Humbert Humbert είναι αναξιόπιστη, καθώς όσο ζούσε την ιστορία δεν καταλάβαινε το πόσο κακό έκανε στη Λολίτα του. Η «Λολίτα» δεν είναι μία απαγορευμένη ιστορία αγάπης, γραμμένη με στοιχεία χιούμορ και θλίψης. Η «Λολίτα» είναι η ιστορία ενός θύτη και ενός θύματος που έχει ωραιοποιηθεί σα ρομαντική διήγηση. Είναι η ιστορία ενός παιδόφιλου που μέσα από την συγκλονιστική γραφή του Ναμπόκοφ καταλήγει να διχάζει το κοινό στο αν τον λυπάται έστω και λίγο ή τον σιχαίνεται. Ο συγγραφέας περιγράφει έναν χαρακτήρα με τεράστια ελαττώματα, χειριστικό, διεστραμμένο και κακοποιητικό, όμως, οριακά μοιράζοντας την ευθύνη ανάμεσα στον πρωταγωνιστή και στη Λολίτα.
Στην πραγματικότητα, η ματιά του Humbert Humbert μοιάζει με τη ματιά της κοινωνίας πάνω στις κακοποιητικές σχέσεις και την υποτιθέμενη ευθύνη των θυμάτων. Ακόμη και όταν η κακοποίηση ασκείται σε ένα ευάλωτο παιδί, βλέπουμε σε μία από τις πρώτες σκηνές ότι η ευθύνη βαραίνει κυρίως εκείνη, καθώς ο ήρωας την αποκαλεί «νυμφίδιο», την ίδια στιγμή που δεν αναγνωρίζει την ευθύνη που έχει ως μεγαλύτερος να αποτρέψει κάτι τέτοιο.
Τέλος, η «Λολίτα» από όταν κυκλοφόρησε έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες ώστε να την μετουσιώσουν σε σινεμά, μουσική, θέατρο. Σε αυτό το μυθιστόρημα έχουν βασιστεί δύο ομώνυμες ταινίες (1962, 1997) και πρόσφατα δύο παραστάσεις του σκηνοθέτη Χρήστου Καρασαββίδη η «Lolita Reversed» και η «Lolita Reversed: Dark».
Παρακάτω ακολουθεί ένα τραγούδι του καλλιτέχνη Solmeister εμπνευσμένο από την ιστορία της Lolita:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
Vladimir Nabokov. Ανακτήθηκε από britannica.com, τελευταία πρόσβαση στις 8/04/2021.
Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org, τελευταία πρόσβαση στις 8/04/2021.
Lolita Reversed. Ανακτήθηκε από Tempus Verum, τελευταία πρόσβαση στις 8/04/2021.
Lolita Reversed: Dark. Ανακτήθηκε από Tempus Verum, τελευταία πρόσβαση στις 8/04/2021.
