
Η Συμφωνία του Όσλο, που υπεγράφη το 1993 μεταξύ του Ισραήλ και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), παρουσιάστηκε διεθνώς ως ένα ιστορικό βήμα προς την ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Για πολλούς, αποτέλεσε ένδειξη καλής θέλησης και προόδου στον διάλογο. Ωστόσο, για τον παλαιστινιακό λαό και την ευρύτερη αραβική κοινότητα, η συμφωνία δεν ανταποκρίθηκε στις ελπίδες για εθνική κυριαρχία, κοινωνική δικαιοσύνη και τερματισμό της κατοχής. Αντιθέτως, η Συμφωνία του Όσλο ερμηνεύεται συχνά ως μέσο που ουσιαστικά εδραίωσε το status quo, παρέχοντας στο Ισραήλ πολιτικό άλλοθι και διαιωνίζοντας την καταπίεση.
Ιστορικό Πλαίσιο: Από τον Πόλεμο στην Προσδοκία
Οι Παλαιστίνιοι είχαν ήδη υποστεί δεκαετίες εκτοπισμού, κατοχής και στρατιωτικής καταστολής από τη στιγμή της ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ το 1948, γεγονός που οι ίδιοι αποκαλούν Νάκμπα (Καταστροφή). Μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967 και την ισραηλινή κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας, η καθημερινότητά τους επιδεινώθηκε δραματικά. Η Παλαιστινιακή Εξέγερση (Ιντιφάντα) του 1987 αποτέλεσε μια αυθόρμητη, λαϊκή αντίδραση στην καταπίεση και ταυτόχρονα έκκληση προς τον κόσμο για αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι μυστικές διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη Συμφωνία του Όσλο δημιούργησαν ελπίδες. Η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, υπό την ηγεσία του Γιασέρ Αραφάτ, αναγνώρισε το Ισραήλ και δέχτηκε να συμμετάσχει σε έναν οδικό χάρτη ειρήνης. Ωστόσο, η αναγνώριση αυτή δεν συνοδεύτηκε από ισοδύναμα ανταλλάγματα: το Ισραήλ δεν αναγνώρισε το δικαίωμα των Παλαιστινίων στην επιστροφή ούτε δεσμεύτηκε σε σαφή χρονοδιάγραμμα αποχώρησης από τα κατεχόμενα εδάφη.
Περιεχόμενο της Συμφωνίας: Ανισότητες και Ασάφειες
Το κείμενο της Συμφωνίας του Όσλο (ή Πλαίσιο Δήλωσης Αρχών) δεν προέβλεπε τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Αντιθέτως, πρότεινε μια προσωρινή αυτοδιοίκηση στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, χωρίς νομικά δεσμευτική υποχρέωση του Ισραήλ για αποχώρηση από τα κατεχόμενα εδάφη. Η συμφωνία κατένειμε τη Δυτική Όχθη σε τρεις ζώνες (Α, Β και Γ), αφήνοντας στην ισραηλινή πλευρά τον έλεγχο της ασφάλειας στη μεγαλύτερη περιοχή, τη ζώνη Γ, που καλύπτει περίπου το 60% του εδάφους.
Παρά την υπογραφή της συμφωνίας, η ισραηλινή κυβέρνηση συνέχισε την εποικιστική δραστηριότητα, πράξη που συνιστά παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Για τους Παλαιστίνιους, οι εποικισμοί αντιπροσωπεύουν μια μορφή αποικιοκρατικής επέκτασης και αλλοίωσης του δημογραφικού χαρακτήρα των εδαφών τους. Η Συμφωνία του Όσλο όχι μόνο δεν κατόρθωσε να ανακόψει αυτή την τάση, αλλά, λόγω της αοριστίας της, την επέτρεψε στην πράξη.

Η Παλαιστινιακή Αυτοδιοίκηση: Παγίδα ή Κράτος υπό Επιτήρηση;
Με τη δημιουργία της Παλαιστινιακής Αρχής (PA), πολλοί Παλαιστίνιοι είδαν μια ελπίδα για πολιτική οργάνωση. Ωστόσο, η Αρχή δεν διέθετε ούτε εθνική κυριαρχία ούτε ουσιαστική εξουσία, καθώς οι ισραηλινές δυνάμεις διατηρούσαν τον πλήρη έλεγχο στα σύνορα, στον αέρα, στο νερό και ακόμη και στη φορολογία.
Πολλοί Παλαιστίνιοι επικριτές της Συμφωνίας του Όσλο υποστηρίζουν ότι η PA λειτουργεί πλέον ως ενδιάμεσος διαχειριστής της κατοχής, επιβλέποντας την «ασφάλεια» στις περιοχές της υπό το βλέμμα του Ισραήλ. Αντί να ανοίγει τον δρόμο προς την ανεξαρτησία, η συμφωνία εγκλώβισε τον παλαιστινιακό λαό σε έναν λαβύρινθο προσωρινότητας και ελέγχου, όπου η πολιτική τους φωνή παραμένει εξαρτημένη και περιορισμένη.
Η Οπτική του Αραβικού Κόσμου: Συμπαράσταση και Προδοσία
Η ευρύτερη αραβική κοινή γνώμη αντιμετώπισε τη Συμφωνία με ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία, οι περισσότερες αραβικές χώρες εξέφρασαν επίσημα υποστήριξη στην ειρηνευτική διαδικασία, θεωρώντας την ίσως τη μόνη ρεαλιστική επιλογή. Από την άλλη, πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις σε όλο τον αραβικό κόσμο την κατήγγειλαν ως μονομερή παραχώρηση από την πλευρά των Παλαιστινίων, χωρίς ουσιαστικές δεσμεύσεις του Ισραήλ.
Παράλληλα, η συμφωνία αγνόησε κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τον αραβικό πληθυσμό: το δικαίωμα επιστροφής των Παλαιστινίων προσφύγων σύμφωνα με το Ψήφισμα 194 του ΟΗΕ, το μέλλον της Ιερουσαλήμ και το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων. Η αποτυχία επίλυσης αυτών των θεμάτων συνεχίζει να αποτελεί πληγή στην καρδιά της αραβικής συνείδησης.
Απολογισμός: Ποιος ωφελήθηκε τελικά;
Από την ισραηλινή πλευρά, το Όσλο εξυπηρέτησε την αποσυμφόρηση της διεθνούς πίεσης και προσέφερε τη δυνατότητα ομαλοποίησης των σχέσεων με αραβικές χώρες χωρίς να χρειαστεί να λυθεί το Παλαιστινιακό ζήτημα. Παράλληλα, διατήρησε τον έλεγχο στα στρατηγικά σημεία, στα εδάφη και στους φυσικούς πόρους.
Για τους Παλαιστινίους, η συμφωνία υπήρξε χαμένη ευκαιρία: αντί να ανοίξει τον δρόμο προς την ελευθερία, εγκλώβισε τον λαό τους σε ένα νέο καθεστώς εξάρτησης και ταπείνωσης. Η καθημερινή πραγματικότητα στα κατεχόμενα παραμένει σκληρή: στρατιωτικά σημεία ελέγχου, περιορισμοί μετακίνησης, εποικισμοί, φυλακίσεις χωρίς δίκη και βία κατά αμάχων.
Συμπεράσματα: Πορεία προς τα πίσω ή προειδοποίηση για το μέλλον;
Η Συμφωνία του Όσλο διδάσκει ότι η ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι βιώσιμη. Η ελλιπής εφαρμογή των συμφωνιών, η παραγνώριση των βασικών δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού και η συνεχής ισραηλινή επέκταση θέτουν υπό αμφισβήτηση την ειλικρίνεια της διαδικασίας.
Αν η διεθνής κοινότητα – και κυρίως οι αραβικές χώρες – επιθυμούν πραγματικά να στηρίξουν την παλαιστινιακή υπόθεση, πρέπει να εγκαταλείψουν τα διπλωματικά φληναφήματα και να απαιτήσουν σαφείς δεσμεύσεις από το Ισραήλ για πλήρη αποχώρηση από τα κατεχόμενα εδάφη, δικαίωμα επιστροφής των προσφύγων και ανεξαρτησία με βάση τα σύνορα του 1967.
Μόνο μια πραγματικά κυρίαρχη και βιώσιμη παλαιστινιακή κρατική οντότητα μπορεί να προσφέρει στους Άραβες την ηθική και πολιτική δικαίωση που επιδιώκουν εδώ και δεκαετίες.
Πηγές:
- Anadolu Agency (2015) – «After 23 years, Palestinians call Oslo Accords ‘a mistake’»:
Παλαιστίνιοι ειδικοί όπως ο Abd al‑Sattar Qasm και ο Mustafa Barghouti χαρακτηρίζουν τη Συμφωνία ως ιστορικό λάθος, επισημαίνοντας ότι αύξησε την ισραηλινή κατοχή και εγκλώβισε τους Παλαιστίνιους σε προσωρινή αυτοδιοίκηση χωρίς κυριαρχικά δικαιώματα Anadolu Ajansı. - Al Jazeera (2013) – «The Oslo Accords: A critique» από τον Haidar Eid, Ακαδημαϊκό στο Πανεπιστήμιο Al‑Aqsa στη Γάζα:
Περιγράφει τη Συμφωνία ως «απαρτχάιντ τύπου Bantustan», που αγνόησε το δικαίωμα επιστροφής των προσφύγων, την κυριαρχία και τη δυνατότητα ανεξάρτητου κράτους των Παλαιστινίων Al Jazeera. - The Washington Institute – «Oslo’s Mangled Legacy» και «The Palestinian Authority, a Flawed but Necessary Legacy of Oslo»:
Διέρρευσαν την απογοήτευση που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι σήμερα, με την πλειοψηφία να θεωρεί την Oslo υπεύθυνη για την κρίση εμπιστοσύνης στη διπλωματία και για τη διαφθορά και αδυναμία της Παλαιστινιακής Αρχής . - Foreign Policy (2023) – «Why the Oslo Peace Process Failed»:
Εξετάζει πώς ο Αραφάτ αναγνώρισε το Ισραήλ χωρίς πολιτικά ανταλλάγματα και πώς απέτυχε η διμελής ισορροπία δύναμης ως βάση για βιώσιμη ειρήνη