Το Συρράκο είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων, που ανήκει διοικητικά στον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων. Είναι χτισμένο σε μία πλαγιά του όρους Λάκμος, σε υψόμετρο 1.150 μέτρων. Το Συρράκο στέκεται πάνω από την χαράδρα του ποταμού Χρούσια, παραπόταμου του Καλαρρύτικου και απέναντι του αντικρίζει τα Τζουμέρκα. Οι κοντινότερες πόλεις στο Συρράκο είναι τα Ιωάννινα και η Άρτα που απέχουν 40 λεπτά με μία ώρα ορεινής διαδρομής.
Το Συρράκο είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός. Διατηρεί αναλλοίωτη την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική με τα πετρόχτιστα σπίτια, με στέγες από σχιστόλιθο. Μαζί με τους γειτονικούς Καλαρρύτες είναι τα μόνα χωριά, που διατηρούν αυτή την αρχιτεκτονική στα νότια του νομού Ιωαννίνων, κάτι που είναι πιο συνηθισμένο στα βόρεια του νομού στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων. Πολλά οικήματα είναι μεγάλα και πλούσια, κάτι που μαρτυρά την οικονομική άνθηση του Συρράκου στο παρελθόν. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το παλιό πέτρινο, τριώροφο σχολείο, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο κτίσμα του χωριού.
Στο Συρράκο δεν επιτρέπονται μηχανοκίνητα οχήματα, με αποτέλεσμα να διατηρείται άθικτο το παραδοσιακό του χρώμα. Η είσοδος οχημάτων επιτρέπεται μέχρι την είσοδο του χωριού, οπού ένα πέτρινο γεφύρι συνδέει το χωριό με τον σύγχρονο δρόμο.
Προέλευση του ονόματος
Πολλά έχουν γραφτεί για την προέλευση του ονόματος «Συρράκο». Κάποιοι είπαν, ότι το όνομα προήλθε από τα πολλά νερά που συρρέουν στο χωριό. Άλλοι ότι προέρχεται από τις Συρρακούσες, πόλη της Ιταλίας και άλλοι από τον πρώτο ηγέτη των κατοίκων, Σύρο. Ο Π. Αραβαντινός γράφει, ότι πήρε το όνομα από τον γιαννιώτη ιδιοκτήτη του χωριού Συρράκο.
Ο Σεραφείμ Ξενόπουλος – Βυζάντιος, που αντιγράφει τον Αραβαντινό, σημειώνει ιδιοκτήτη κάποιον Ιωάννη Συρράκο και όχι το Γιανιώτη. Σαράκον λέει το χωριό ο Αθανάσιος Σταγειρίτης και έγινε, υποστηρίζει, από τη σάρικα ή σάρικο, το φλοκάτο ύφασμα που βγάζει το χωριό.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι αρκετοί συγγραφείς του 19ου κυρίως αιώνα ονομάζουν Σαράκου ή Σεράκου το Συρράκο, όπως ο μεγάλος δάσκαλος του Γένους Αθ. Ψαλίδας, ο ΑΘ. Σταγειρίτης, ο Ιωαν. Λαμπρίδης, ο Χρ Σούλης κ.α. Πολλοί εξάλλου που κατάγονταν από το Συρράκο κράτησαν τα επώνυμα Σαρακιώτης και Σερακιώτης. Γι’αυτό πιθανότερη φαίνεται πως είναι η άποψη του Ηπειρώτη ιστοριοδίφη Ιωάννη Λαμπρίδη, που γράφει πως η λέξη Σεράκου είναι βλάχικη και είναι σημαντικό τόπου, που σημαίνει φτώχεια και γυμνότητα.
Με την άποψη του Λαμπρίδη, συμφωνούν ο Δανός γλωσσολόγος Hoeg καθώς και ο Γερμανός Βαλκανιολόγος Weigand, που υποστηρίζουν ότι η λέξη Σεράκου παράγεται από την κουτσοβλάχικη λέξη “sarac”, που σημαίνει φτωχός τόπος, άγονο και πετρώδες μέρος.
Ιστορία
Το Συρράκο είναι ιστορικό αρχοντοχώρι της Ηπείρου. Δε γνωρίζουμε, πότε ακριβώς χτίστηκε το χωριό. Το πιο πιθανό είναι, ότι ο πρώτος οικισμός δημιουργήθηκε τον 15ο αιώνα.Γύρω στο 1480 το Συρράκο μαζί με τα υπόλοιπα ορεινά χωριά της περιοχής υποτάχτηκε στους Τούρκους, αφού όμως πρώτα εξασφάλισε μια προνομιακή φορολογική μεταχείριση και ένα είδος αυτονομίας. Το προνομιακό αυτό καθεστώς οδήγησε σταδιακά το χωριό στην ανάπτυξη και την ευημερία. Πολλοί κάτοικοι των πεδινών κυρίως περιοχών, για να αποφύγουν τις αυθαιρεσίες και καταπιέσεις των Τούρκων, άρχισαν να καταφεύγουν στο ορεινό και δυσπρόσιτο Συρράκο. Έτσι στα τέλη του 18ου αιώνα ο πληθυσμός του έφτασε τους 4000 κατοίκους.
Τα δεκάδες χιλιάδες πρόβατα, που έβοσκαν στις πλαγιές της Πίνδου, αποτελούσαν αρχικά τη βάση της οικονομίας του χωριού. Στα κτηνοτροφικά προϊόντα στηρίχτηκε αργότερα η βιοτεχνία μάλλινων υφασμάτων και το εμπόριο. Από το 1750 και μετά οι Συρρακιώτες έμποροι κατέκλυσαν τις αγορές της Ευρώπης και δημιούργησαν ένα ευρύ εμπορικό δίκτυο, που απλωνόταν από την Ισπανία μέχρι τη Ρωσία. Η προφορική παράδοση διασώζει, ότι ο Μέγας Ναπολέων εφοδίασε το στρατό του με συρρακιώτικες κάπες, πριν την εκστρατεία στη Ρωσία.
Οι Ευρωπαίοι περιηγητές της Ηπείρου Ληκ και Πουκεβίλ στις αρχές του 19ου αιώνα έμειναν έκπληκτοι, γιατί οι Συρρακιώτες και Καλαρρυτινοί έμποροι μιλούσαν πολλές ξένες γλώσσες και είχαν στα σπίτια τους γαλλικές και ιταλικές εφημερίδες. Παρά την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη, το Συρράκο δε σταμάτησε ποτέ τους αγώνες για την ελευθερία.
Στην επανάσταση του 1821 το Συρράκο και οι κοντινοί Καλαρρύτες ήταν από τις λίγες περιοχές της Ηπείρου, που τόλμησαν να ξεσηκωθούν κατά των Τούρκων. Η επανάσταση όμως απέτυχε και οι δύο πλούσιες κωμοπόλεις, αφού λεηλατήθηκαν, πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοκληρωτικά. Οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Σε λίγα χρόνια όμως αρκετοί γύρισαν και ξανάχτισαν τα καμένα σπίτια τους. Τα δίκτυα παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων σιγά-σιγά αποκαταστάθηκαν και το χωριό μπήκε πάλι σε τροχιά ανάπτυξης. Έτσι, στα τέλη του 19ου αιώνα ο πληθυσμός της κωμόπολης, παρά τις αυθαιρεσίες και τις καταπιέσεις των Τούρκων, έφτασε τους 3500 κατοίκους.
Στις 23 Νοεμβρίου του 1912 το Συρράκο απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Δύο νέοι εχθροί όμως εμφανίστηκαν απειλητικά στον ορίζοντα και έδωσαν φονικά χτυπήματα στην οικονομία του.Η βιομηχανική επανάσταση στο εξωτερικό και οι απαλλοτριώσεις στην Ελλάδα. Με τη βιομηχανική παραγωγή ήδη από το 19ο αιώνα στις αγορές της Ευρώπης ο μουσαμάς και τα αδιάβροχα αντικατέστησαν τις περίφημες μάλλινες συρρακιώτικες κάπες. Η βιοτεχνία γνωρίζει μεγάλη κρίση και οι έμποροι εγκαταλείπουν το Συρράκο. Πολλοί από αυτούς εγκαθίστανται μόνιμα σε πεδινές περιοχές και κυρίως στην Πρέβεζα, που με το λιμάνι της ήταν τότε το σημαντικότερο εισαγωγικό και εξαγωγικό κέντρο της Ηπείρου.
Το βλάχικο εμποροβιοτεχνικό δαιμόνιο που γεννήθηκε στα ορεινά αξιοποιήθηκε κατά τον καλύτερο τρόπο στα πεδινά. Οι Συρρακιώτες έμποροι κατοικούσαν στην κεντρική αγορά και την παραλία της Πρέβεζας και είχαν στα χέρια τους το τυρεμπόριο της περιοχής, ένα μεγάλο μέρος του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου του λιμανιού καθώς και χάνια, ελαιοτριβεία και σαπουναριά. Πετυχημένοι έμποροι που δημιούργησαν μεγάλες περιουσίες, αλλά που ποτέ δεν ξέχασαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους, το Συρράκο.
Μετά την παρακμή του εμπορίου του Συρράκου ακολουθεί μεγάλη κρίση και στον τομέα της κτηνοτροφίας. Με τις απαλλοτριώσεις των μεγάλων κτημάτων γύρω στα 1924 – 1925 για την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής τα παλιά χειμωνιάτικα βοσκοτόπια περιορίστηκαν σημαντικά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αναγκαστική μετακίνηση των κτηνοτρόφων στα Γιάννινα, στον κάμπο της Άρτας, στο Άκτιο και στον Ελαιώνα της Πρέβεζας. Πολλοί από αυτούς τότε λόγω ελλείψεως βοσκοτόπων αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα πρόβατα και να εργαστούν ως τυροκόμοι, πλανόδιοι μικροπωλητές, αγωγιάτες, εργάτες, καραγωγείς και αργότερα στην Πρέβεζα ως τοματοκαλλιεργητές.
Έτσι το Συρράκο σταδιακά, ιδίως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ερημώθηκε και κατάντησε φάντασμα του ενδόξου παρελθόντος. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως άρχισε μια περίοδος ανοικοδόμησης του χωριού. Η αγάπη των Συρρακιωτών για την πατρογονική τους εστία είχε σαν αποτέλεσμα την κατασκευή 100 περίπου νέων σπιτιών και την επισκευή πολλών άλλων. Οι προοπτικές βέβαια σήμερα για επιστροφή των κατοίκων και μόνιμη κατοίκηση στο χωριό δεν είναι ευοίωνες. Οι Συρρακιώτες έχουν ριζώσει και έχουν προκόψει στους τόπους διασποράς τους.
Το Συρράκο όμως με την εκπληκτική αρχιτεκτονική του, τις θαυμάσιες φυσικές ομορφιές του, τους ξενώνες, τα δύο λαογραφικά μουσεία και τη βελτίωση του οδικού δικτύου μπορεί να αξιοποιηθεί τουριστικά με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον ώστε να επανακτήσει ένα μέρος της αίγλης και της ακμής του παρελθόντος.
Η αρχιτεκτονική του Συρράκου
Το Συρράκο, είναι χτισμένο στο χείλος απότομης χαράδρας και αποτελεί υπόδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Με έναν εξαιρετικό τρόπο οι τοπικοί μάστορες, εκφράζοντας τις κοινωνικές ανάγκες και αισθητικές αντιλήψεις της τοπικής κοινωνίας εναρμόνισαν την κατοικία με το φυσικό περιβάλλον αλλά και τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα του χώρου και της εποχής.
Ο ρυμοτομικός ιστός είναι ό, τι πιο εντυπωσιακό μπορεί κανείς να δει. Δαμάζει τις ανωφέρειες παρέχοντας την πιο δυνατή άνεση στον πεζό και στα υποζύγια. Οι δρόμοι ελίσσονται στην απότομη πλαγιά και τα φιδωτά γραφικά καλντερίμια σκαρφαλώνουν, παρέχοντας πρόσβαση στα σπίτια με τρόπο φυσικό και αβίαστο. Από το κέντρο του οικισμού και την αγορά, οι δρόμοι ξεκινούν ακτινωτά προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και οι διακλαδώσεις τους φτάνουν τα όρια του οικισμού.
Το κύριο υλικό δομής των κτιρίων είναι η λαξευτή πέτρα στους τοίχους και η σχιστόπλακα στις στέγες. Η πλατεία, το κέντρο του χωριού, το «χοροστάσι», το πιο προσεγμένο σημείο του χωριού στρωμένο με πλάκα και ωραία θέα είναι ο πυρήνας της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής και οικονομικής οντότητας του οικισμού. Τα παλιά τοξωτά γιοφύρια, οι περίτεχνες καμάρες, τα ελικοειδή λιθόστρωτα καλντερίμια, οι παραδοσιακές βρύσες μέσα κι έξω από τον οικισμό με το αθάνατο βουνίσιο νερό, οι πετρόκτιστες καλοδιατηρημένες εκκλησίες, τα πέτρινα σπίτια (με την λιτή και αυστηρή εξωτερική όψη, με τη λαξευτή τοιχοποιία και τις σχιστόπλακες της στέγης, ταιριάζουν απόλυτα με το περιβάλλον και το γεγονός ότι το κάθε σπίτι έχει τη δικιά του ξεχωριστή προσωπικότητα καθώς δεν υπάρχουν στον οικισμό δύο ολόιδιες οικοδομές), δημιουργούν εικόνα ποικιλίας, αρμονίας και ομορφιάς.Τα βαθύσκιωτα παμπάλαια πλατάνια και η εκπληκτική ορεινή φύση που περιβάλλει το χωριό συνθέτουν ένα σπάνιο πίνακα ζωγραφικής που μαγεύει τον κάθε επισκέπτη.
Όλα τα παραπάνω στάθηκαν αφορμή να χαρακτηριστεί το Συρράκο το 1975 από το Υπουργείο Πολιτισμού ως οικισμός ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και ειδικής προστασίας και το 1978 από το Υπουργείο Χωροταξίας και Περιβάλλοντος ως παραδοσιακός οικισμός.
Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων
Το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και χαράδρας Αράχθου είναι μια ανοιχτή χερσαία περιοχή περίπου 820 τ.χλμ. που γεωγραφικά απλώνεται στις ορεινές περιοχές, των νομών Ιωαννίνων, Άρτας και Τρικάλων (Κεντρικό τμήμα της οροσειράς της Πίνδου). Στα όρια του περιέχει δύο μεγάλα ορεινά συγκροτήματα: το Λάκμο (Περιστέρι) και τα Αθαμανικά όρη (ή Τζουμέρκα). Θεσμοθετήθηκε το 2009, με προεδρικό διάταγμα (ΦΕΚ 49Δ/12.02.2009). Το ισχυρό ανάγλυφο, οι μεγάλες υψομετρικές διαφορές (144 μ. – 2.429 μ.) και η έντονη παρουσία του υδάτινου στοιχείου, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός πολυποίκιλου μωσαϊκού βιοτόπου.
Στα διαφορετικά ενδιαιτήματα φύονται πολλά σπάνια ή και ενδημικά είδη φυτών. Στα χερσαία οικοσυστήματα της περιοχής έχουν καταγραφεί 17 τύποι οικοτόπων, συναντώνται πολλά σπάνια και προστατευόμενα είδη φυτών π.χ. ορχιδέες, κρίνοι. Η προστατευόμενη περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους πληθυσμούς των πτηνών, ενώ έχουν καταγραφεί εκατοντάδες είδη ασπονδύλων, ψαριών, αμφιβίων, ερπετών και θηλαστικών. Το Εθνικό Πάρκο αποτελεί ένα τεράστιο υπαίθριο μουσείο λαογραφίας και συνδυάζει με μοναδική αρμονία, χαρακτηριστικά, τόσο του φυσικού, όσο και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Πέτρινα γεφύρια, πολιτισμικά μνημεία, παραδοσιακοί οικισμοί, έργα από τα χέρια των ανθρώπων, τα οποία συνδυάζονται αρμονικά με τα έργα της φύσης: πανέμορφα τοπία, απόκρημνα βουνά, φαράγγια, σπήλαια. Αυτή η τέλεια σμιλευμένη συνύπαρξη του δομημένου με το φυσικό περιβάλλον, προσδίδει στην περιοχή τη μοναδικότητά της.
Φορέας Διαχείρισης
Ο Φορέας Διαχείρισης που ιδρύθηκε το 2009, είναι η αρμόδια υπηρεσία για την προστασία και διατήρηση των ενδιαιτημάτων και των ειδών φυτών και ζώων που συναντώνται στο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και Χαράδρας Αράχθου. Ο Φορέας Διαχείρισης διοικείται από το εννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο και εποπτεύεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Η νομική μορφή του είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Στο Εθνικό Πάρκο εργάζονται 13 άτομα που ασχολούνται με την διαχείριση και την επόπτευση-φύλαξη της προστατευόμενης περιοχής καθώς και με τις δράσεις προστασίας και διατήρησης, επιστημονικής παρακολούθησης, ενημέρωσης και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται ο Φορέας Διαχείρισης είναι η διατήρηση και η ορθή διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος και η θεσμοθέτηση διαδικασιών και μέτρων για την εξασφάλιση της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Εθνικό Πάρκο δείτε εδώ: http://www.tzoumerka-park.gr/
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
