Μπορεί η προσωπικότητα του κάθε ένα από εμάς να μην είναι τέλεια, αλλά η αυθεντικότητα της είναι αυτό που κάνει τόσο εκείνη αλλά και εμάς ξεχωριστούς. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες η προσωπικότητα μας έχει διαμορφωθεί ως ένα μεγάλο βαθμό μέχρι την ηλικία των πέντε κι αυτό επειδή ως παιδιά τα χρόνια εκείνα διαμορφώνουμε το πρώτο στάδιο της αυτοεκτίμησης και της ανεξαρτησίας από τους γονείς. Στην εφηβεία η προσωπικότητα παίρνει μια πιο αληθινή έννοια αφού μέσα από διάφορα ερεθίσματα και αντιδράσεις χτίζεται η συμπεριφορά μας. Πλέον, μετά τα είκοσι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητα μας είναι πιο σαφή. Σε όλα αυτά, ωστόσο, συμβάλει σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνουμε, η οικογένεια και κατά κύριο λόγο οι γονείς μας. Κάπως έτσι με τη σειρά τους διαμορφώνονται και τα θέατρα ελέγχου.
Τι είναι τα θέατρα ελέγχου;
Η έννοια «θέατρο ελέγχου» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον James Redfield στο βιβλίο του «Η ουράνια προφητεία». Ο λόγος που οι άνθρωποι υιοθετούν κάποια πρότυπα είναι η επιβίωση. Η διαφορά της κοινωνίας μας από αυτή της ζούγκλας έγκειται στο ότι η πρώτη αποτελείται από άτομο με νόηση και ατομικότητα. Η ανθρώπινη κοινότητα δεν έχει να κάνει πάντα με τη μυϊκή δύναμη, όπως συμβαίνει με τα ζώα, αλλά με τη νοητική ικανότητα. Ως εκ τούτου, μπορεί να παρατηρήσουμε νωχελικά, αδύναμα άτομα να εξουσιάζουν δεκάδες ή και χιλιάδες άλλους, ή να παρατηρήσουμε άτομα που δεν φέρουν καμία μόρφωση, παιδεία και καλλιέργεια να εξουσιάζουν μια οικογένεια, μια κοινότητα κ.α. Όταν ήσασταν παιδιά, αρχίσατε να χρησιμοποιείτε ορισμένες συμπεριφορές για να παραμείνετε ενωμένοι με τους γονείς σας, από τους οποίους εξαρτιόταν η επιβίωσή σας. Οι συμπεριφορές αυτές διαμορφώθηκαν μέσα από την εικόνα που είχατε για τους γονείς σας. Με τον καιρό αυτές οι συμπεριφορές παγιώθηκαν κι έγιναν αυτό που ονομάζουμε θέατρα ελέγχου.
Ποια είναι τα θέατρα ελέγχου;
• Το θέατρο του Τρομοκράτη: Το συγκεκριμένο πρόσωπο με τη βία, τη θορυβώδη συμπεριφορά και με τις φωνές προσπαθεί να πάρει τον έλεγχο. Συνήθως τα «θύματα» έλκουν «τρομοκράτες» και αντιστρόφως, ενώ οι «απόμακροι» έλκουν «ανακριτές» και αντιστρόφως. Κάποιος, ας πούμε, γίνεται δειλός γιατί φοβάται να αντιμετωπίσει έναν «τρομοκράτη» κάνοντας τον έτσι να τον τρομοκρατεί ακόμα περισσότερο. Ο Τρομοκράτης είναι το επίκεντρο της προσοχής και σε κάνει πάντα να νιώθεις φόβο ή άγχος. Έλκει, ζει, βιώνει, όλα τα απρόοπτα-απρόσμενα, κάνει σκέψεις τελείως απρόσμενες κι αναπάντεχες, όπως είναι και οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές του.
• Το θέατρο του Ανακριτή: Το συγκεκριμένο πρόσωπο προσπαθεί να βάλει τον άλλον σε θέση απολογητική, να του αφαιρέσει την εξουσία, άρα και την ενέργεια του. Επίσης Ανακριτής είναι εκείνος που υποδεικνύει στους άλλους τα σφάλματα τους κάνοντας τους να νιώθουν «μικρότεροι». Μία ακόμα ανακριτική τεχνική είναι να υποβάλει κανείς πολλές ερωτήσεις απαιτώντας απαντήσεις. Η επιρροή του, μπορεί πραγματικά να καταρρακώσει το άτομο και εάν χρησιμοποιείται από τους γονείς στα παιδιά, τότε είτε βλέπουμε παιδιά θυματοποιημένα, με χαμηλή αυτοεκτίμηση επιζητώντας όλη τους της ζωή την επιβεβαίωση του γονιού, είτε παιδιά απόμακρα που είναι πάλι γεμάτα αμφιβολία αλλά προσπαθούν να επιβεβαιώσουν στον εαυτό τους την αξία τους. Οι Ανακριτές είναι κυνικοί, σκεπτικιστές, σαρκαστικοί, εκνευριστικοί, τελειομανείς ακόμη και ύπουλοι στους τρόπους που χρησιμοποιούν για να ελέγξουν τους άλλους.
• Το θέατρο του Θύματος: Το συγκεκριμένο πρόσωπο προσπαθεί με διάφορες τεχνικές να τραβήξει την προσοχή των άλλων. Τα Θύματα είναι απαισιόδοξα άτομα και τραβούν την προσοχή των άλλων παίρνοντας πάντα ανήσυχο ύφος, αναστενάζοντας, τρέμοντας, κλαίγοντας, κοιτάζοντας με απλανές βλέμμα μπροστά τους, απαντώντας αργά σε ερωτήσεις και αφηγούμενοι ξανά και ξανά μεγάλα δράματα και κρίσεις. Τα Θύματα στην αρχή δελεάζουν τους άλλους με την αδυναμία και την ανάγκη τους για βοήθεια. Ωστόσο δεν θέλουν να δοθεί λύση στην κατάσταση, γιατί τότε θα χάσουν την πηγή της ενέργειάς τους. Δεν έχουν την ικανότητα να θέτουν όρια στις σχέσεις τους και συνήθως παραπονιούνται για μικροπροβλήματα υγείας τα οποία τους ταλαιπωρούν διαρκώς, αλλά όταν το περιβάλλον τους αρχίσει να τους αγνοεί, τότε είναι ικανοί να δημιουργήσουν ένα πραγματικό πρόβλημα υγείας.
• Το θέατρο του Απόμακρου: Το συγκεκριμένο πρόσωπο, κάτω από διάφορες συνθήκες και καταστάσεις, επιλέγει να μη μιλάει πολύ, να κάνει τον αδιάφορο, ή να φεύγει – να απομακρύνεται. Τα απόμακρα άτομα είναι χαμένα σ΄ένα δικό τους εσωτερικό κόσμο από ανεπίλυτες συγκρούσεις, φόβους και αυτοαμφιβολίες. Πιστεύουν ασυνείδητα ότι αν υποκρίνονται τον μυστηριώδη ή τον αδιάφορο, κάποιος θα έρθει να τους τραβήξει έξω. Συχνά νιώθουν μοναξιά και κρατούν απόσταση από φόβο ότι οι άλλοι θα τους επιβάλλουν τη θέλησή τους ή θα αμφισβητήσουν τις αποφάσεις τους. Πιστεύουν ότι πρέπει να τα κάνουν όλα μόνοι τους και γι’ αυτό δεν ζητούν βοήθεια. Χρειάζονται ελεύθερο χώρο γύρω τους και συχνά αποφεύγουν τις δεσμεύσεις. Όταν ήταν παιδιά, οι γονείς τους δεν τους επέτρεψαν να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για ανεξαρτησία ή δεν αναγνώριζαν τη δικής τους ατομική προσωπικότητα.
• Το θέατρο του Κλόουν: Το συγκεκριμένο πρόσωπο τραβά την προσοχή των γύρω του και διεκδικεί τον έλεγχό, βομβαρδίζοντάς τους με αστεία και πλάκες τέτοιες που είναι αδύνατον να μην κάνει τους πάντες να γελούν. Ο κλόουν είναι πολύ ανασφαλής, έχει συνήθως τάσεις αυτοκαταστροφής και δεν έχει καθόλου καλή σχέση με τον εαυτό του. Πίσω από τα αστεία του κρύβεται στην πραγματικότητα ένα πολύ θλιμμένο, νευρικό και αγχώδες πλάσμα. Τα αστεία του είναι σε μορφή ατάκας και εάν τα σκεφτείτε αργότερα δεν θα σας φανούν πλέον αστεία. Ο Κλόουν, αν και μπορεί να σας κάνει να περνάτε καλά, ωστόσο δεν παύει να είναι κι αυτός ένας έλεγχος.
Τα θέατρα ελέγχου στην καθημερινότητά μας
Αναλογίζομενος κανείς όλα τα παραπάνω, μπορεί να καταλάβει σε ποιο θέατρο ανήκει, μιας και αυτό παρουσιάζεται συνειδητά αλλά και ασυνείδητα. Κρύβονται πίσω από μια συζήτηση με ένα φίλο ή το γονιό, πίσω από μια μικρή πράξη, πίσω από έναν τσακωμό στη δουλειά και ορίζουν στην ουσία την καθημερινότητα μας αλλά ελέγχουν και εμάς.
Δεν είναι σκοπός μας να γίνουμε αντίγραφα, ούτε και να χάσουμε την πραγματική ουσία του χαρακτήρα μας. Τα θέατρα ελέγχου έρχονται να μας δείξουν ακόμα βαθύτερες πτυχές και αποχρώσεις του τι κρύβει η πολυπλοκότητα της προσωπικότητας του καθένα μας. Μέσω αυτών μπορούμε να μας γνωρίσουμε καλύτερα, να δώσουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να αλλάξουμε, να βελτιωθούμε αλλά και να εξελιχτούμε. Παρατηρώντας επίσης τους άλλους, θα αναγνωρίσουμε το δικό τους θέατρο ελέγχου κι έτσι θα μπορούμε να τους αντιμετωπίζουμε αλλά και να τους διαχειριζόμαστε, διαφορετικά, με ορθό τρόπο, για το δικό μας καλό.
Αναγνωρίζοντας αυτούς τους ρόλους θα έχουμε τη δυνατότητα να μην παίρνουμε μέρος σε τέτοιους ανταγωνισμούς ενέργειας, κρατώντας την αυθεντικότητα και την αυτοπεποίθηση μας χωρίς τύψεις. Μένοντας αληθινός και αυθεντικός, μένοντας μονάχα ο εαυτός σου αφήνεις τους άλλους να δουν ξεκάθαρα την πρωτοτυπία σου αλλά και ό,τι σε κάνει ξεχωριστό. Ούτως ή άλλως μονάχα έτσι καταφέρνουμε να δημιουργούμε ανθρώπινες σχέσεις πραγματικές αλλά και ανθεκτικές στο χρόνο.
Πηγή: Τα 5 θέατρα ελέγχου. Εσύ ποιον ρόλο παίζεις; – Εναλλακτική Δράση
