Οι ταινίες με τις οποίες θα περάσεις ευχάριστα τον χρόνο σου, “χαζεύοντας” κάτι, είναι πολλές. Οι ταινίες που θα σε απορροφήσουν τόσο, κοιτώντας την οθόνη αποσβολωμένος, είναι μετρημένες στα δάχτυλα. Μία τέτοια ταινία είναι και το “Detachment” / “Μαθήματα Ζωής” (2011) με τον συγκλονιστικό και διπλά βραβευμένο από την Ακαδημία, Adrien Brody. Μια ταινία που θίγει πολλά θέματα σε λίγο χρόνο, ξεδιπλώνοντας την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, με φόντο ένα αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα που “σαπίζει”.
Το American Dream “πεθαίνει” στα θρανία…
Με ένα λιτό και ταυτόχρονα μεστό σενάριο το “Detachment” αγγίζει θέματα όπως η ενδοσχολική βία, η κατάθλιψη, η ζωή στους δρόμους και η ανάγκη των ανθρώπων για συναισθηματική σύνδεση. Αφορμή για όλα αυτά η ζωή του Χένρι Μπαρθ (Adrien Brody), ενός αναπληρωτή καθηγητή Αγγλικών. Ο Χένρι, έχοντας συνηθίσει να αλλάζει συνεχώς σχολεία, καλείται να περάσει τρεις εβδομάδες σ’ ένα σχολείο-πρόκληση, καθώς αποτελείται κυρίως από μαθητές με χαμηλές επιδόσεις και συμπεριφορικά προβλήματα. Ο Χένρι φαίνεται να αντιμετωπίζει τα περιστατικά του σχολείου με ιδιαίτερη ψυχραιμία και στωικότητα, σε αντίθεση με άλλους καθηγητές που είτε φτάνουν στα όρια τους είτε κρατούν μια πιο παθητική στάση. Παράλληλα, το αρνητικό κλίμα που επικρατεί θέτει σε κίνδυνο την υπόληψη και την βαθμολόγηση του σχολείου σε μία επικείμενη αξιολόγηση.
Και τι σημαίνει ένα κακόφημο σχολείο στην Αμερική του σήμερα; Κατακόρυφη πτώση της αξίας των πέριξ ακινήτων και υποβάθμιση της περιοχής. Με λίγα λόγια το σχολείο θα κλείσει.
Φαινομενικά, δεν υπάρχει τίποτα το παράλογο σε αυτή την έκβαση, αν μιλούσαμε βέβαια για κάποιο branch πολυεθνικής εταιρείας. Όταν μιλάμε, όμως, για ένα δημόσιο σχολείο που δεσμεύεται για την μόρφωση και την καλλιέργεια παιδιών, όσο να ‘ναι σου σφίγγεται το στομάχι και σε κάνει να αναρωτιέσαι πόσο τεχνοκρατικός είναι πλέον ο τομέας της εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικοί στιγματίζονται ως “ανεπαρκείς” και οι μαθητές ως “προβληματικοί” ή “ελαττωματικοί”- και δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το να σε κάνουν να νιώθεις λίγος, και πόσο μάλλον με τη βούλα του κράτους. Και κάπως έτσι, η χώρα που κάποτε αποτελούσε τη Γη της Επαγγελίας και έκανε μόδα το τσιτάτο “sky is the limit” κατέληξε να γίνεται η ίδια τροχοπέδη για την εξέλιξη των πολιτών της, “σκοτώνοντας” τα όνειρα τους από πολύ νωρίς.
Γύρω από ένα American Dream που ξεθωριάζει ολοένα και περισσότερο, το “Detachment” βάζει στο μικροσκόπιο τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χαρακτήρες στην προσωπική τους ζωή και δη ο πρωταγωνιστής μας, ο οποίος κρύβει τα τραύματα μιας ταραχώδους παιδικής ηλικίας και ζει ως επί το πλείστον μοναχικά. Ωστόσο, ο Χένρι δεν παρουσιάζεται ως μια τραγική φιγούρα, αλλά ως μια συγκροτημένη προσωπικότητα με ισχυρό αξιακό κώδικα, μαθαίνοντας μας ότι το ζητούμενο στη ζωή δεν είναι πάντα η απόλυτη ευτυχία, αλλά η ανθεκτικότητα.
Από τον Καμύ στον Πόε
Η ταινία ξεκινά με μια ρήση του συγγραφέα και φιλοσόφου Αλμπέρ Καμύ από το βιβλίο του “Ο Ξένος”.
“Ποτέ δεν ένιωσα τόσο πλήρης και ταυτόχρονα τόσο αποκομμένος (detached) από τον εαυτό μου και τόσο παρών μέσα στον κόσμο.”
Ένα όχι και τόσο εύπεπτο quote που τονίζει το περίπλοκο και το παράδοξο της ύπαρξης. Γίνεται να είσαι συγχρόνως τόσο “εδώ” και τόσο “εκεί”; Στον παράλογο κόσμο του Καμύ μάλλον κάτι τέτοιο είναι εφικτό κι αν το καλοσκεφτούμε, ίσως η θεωρία του να έχει κάποια βάση. Καθημερινά οι άνθρωποι αναλαμβάνουμε πολλούς ρόλους – πάμε στη δουλειά, συναντάμε φίλους, περνάμε χρόνο με την οικογένεια μας, μιλάμε σε αγνώστους – αλλά στο τέλος της ημέρας πάντα μένουμε μόνοι με τις σκέψεις και τα προβλήματα μας. Η ταινία ξεκινώντας με αυτόν τον τρόπο είναι σαν να μάς καλεί να δούμε τους ήρωες μας υπό αυτό το πρίσμα – ότι η ζωή δεν σε προετοιμάζει για τις δύσκολες στιγμές μοναχικότητας που τη διέπουν, αλλά είναι ένα από πιο σκληρά μαθήματα που σου διδάσκει. Η παρουσία ανθρώπων στη ζωή μας δεν δίνει τη λύση στα πάντα και δεν μας κάνει να νιώθουμε λιγότερο αβοήθητοι. Στη τελική, όλοι έχουμε τις δικές μας έγνοιες κι είναι αυτές που υπερισχύουν, όταν η μόνη φωνή που ακούγεται είναι αυτή που έχουμε μέσα στο κεφάλι μας. Άλλωστε, τα περισσότερα προβλήματα τα περνάμε και τα λύνουμε μόνοι μας. Απλώς, είναι ωραίο πού και πού να μπορείς να “ακουμπήσεις” λίγο από το βάρος σου σε ανθρώπους που είναι εκεί για να σε ακούσουν – πολλές φορές κι αυτό από μόνο του είναι αρκετό.
Κι από τον παραλογισμό περνάμε στη μακάβρια ποίηση και το “Detachment” να κλείνει με τον Adrien Brody να μάς απαγγέλει Έντγκαρ Άλαν Πόε. Το ποίημα του Πόε “Η Πτώση του Οίκου των Άσερ” (“The Fall of the House of Usher”) είναι μια “ωδή” στην παρακμή και την απόγνωση. Τώρα για ποιον λόγο η ταινία επιλέγει να κλείσει έτσι και τι σχέση έχει αυτό με το τέλος που επιφυλάσσει, καλύτερα για την ώρα ας μείνει κρυφό και να το ανακαλύψετε μόνοι σας όταν δείτε την ταινία – αν δεν την έχετε δει ήδη.
Artistique επιτελείο με καλές συστάσεις
Πέρα από τον οσκαρικό Adrien Brody, το καστ της ταινίας συμπληρώνoυν οι Lucy Liu (“Kill Bill”), James Caan (“The Godfather”), Bryan Cranston (“Breaking Bad”), William Petersen (“CSI: Las Vegas”) και Christina Hendricks (“Drive”). Τη σκηνοθεσία της ταινίας υπογράφει ο Tony Kaye, ο οποίος το 1998 κατέγραψε την ιστορία των skinheads στις ΗΠΑ, σκηνοθετώντας το σοκαριστικό “American History X”. Ο φακός του Kaye δεν έχει δοκιμαστεί μόνο σε ταινίες μεγάλου μήκους, αλλά σε ντοκιμαντέρ, διαφημίσεις (Super Bowl) και βίντεοκλιπ (“Dani California” – Red Hot Chilli Peppers). Το εύρος της γκάμας του Kaye αντανακλάται και στις πολλαπλές σκηνοθετικές τεχνοτροπίες που εναλλάσσονται σ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας. O Kaye ακολουθεί τα γεγονότα άλλοτε με τη κάμερα στο χέρι (προκαλώντας ένα “τρέμουλο” που προσθέτει πολλά στις στιγμές έντασης), πότε με έντονα κοντινά, απότομα cuts και animations σε κιμωλία ή ακόμα και με το να “σπάσει” τον 4ο τοίχο, βάζοντας τον Adrien Brody να σχολιάσει τα τεκταινόμενα σε χρόνο ανεξάρτητο από την κανονική αφήγηση. Αυτή η ποικιλία υποστηρίζει καλύτερα και την ανάπτυξη της ιστορίας, η οποία ακολουθεί μη γραμμική ροή.
“Είναι άλλη μια ταινία ενηλικίωσης που διαδραματίζεται σε σχολείο;”
Και ναι και όχι. Το “Detachment” σίγουρα ακολουθεί ένα πλαίσιο αφήγησης παρόμοιο με αυτό άλλων ταινίων της ίδιας συνομοταξίας, όπως το “Freedom Writers” (2007) ή το “Dead Poets Society” (1989). Ωστόσο, η προσέγγιση που ακολουθεί είναι πολύ πιο ωμή και ρεαλιστική και παρόλο που επικαλείται την φιλοσοφία και την ποίηση δεν υπάρχει τίποτα ρομαντικό σ’ όλο αυτό. Πρόκειται για μια ταινία που δεν λέει απλά μια ιστορία, αλλά το πάει λίγο παραπέρα – καταγράφει, υπογραμμίζει και σχολιάζει παθογένειες της κοινωνίας και το πώς αυτές επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συσχετίζονται μέσα σε αυτή, αλλά κι επιβιώνουν. Το “Detachment” δεν σου χρυσώνει καθόλου το χάπι ούτε σου υπόσχεται κάποιο ελπιδοφόρο τέλος. Αντιθέτως, αυτό που προσπαθεί – και το καταφέρνει – είναι να σε “σκληραγωγήσει”, παρουσιάζοντας την πραγματικότητα ως έχει, και να σου υπενθυμίσει ότι, ακόμα κι αν δεν είσαι 100% υπεύθυνος για τα βιώματα σου, είσαι υπεύθυνος για το πώς θα πορευτείς με αυτά στη ζωή.
“Αξίζει να τη δω;”
Αν για σένα το “σινεμά” είναι μόνο blockbuster ταινίες και το μάτι σου είναι “καλομαθημένο” σε εικόνες με σταθερή κάμερα και συμβατικό μοντάζ, τότε το “Detachment” ίσως αποτελέσει πρόκληση. Μην το τσουβαλιάσεις κατευθείαν βάζοντας του τη ταμπέλα “κουλτούρ μουλτούρ”- δώσε του λίγο χρόνο και δες το σαν κάτι διαφορετικό. Σίγουρα, η γκλαμουριά του mainstream κινηματογράφου είναι πολύ κουλ και πιασάρικη, αλλά και το ανεξάρτητο σινεμά έχει τη δική του φινέτσα και πολλά “διαμαντάκια” στο δυναμικό του.
Εμείς το “Detachment” θα το βαθμολογήσουμε με ένα 4 στα 5, γιατί περιέχει δυνατές στιγμές συγκίνησης, σε βάζει σε σκέψεις λέγοντας αλήθειες και ο Adrien Brody είναι για μια ακόμα φορά εξαιρετικός.
Αν χρειάζεσαι και μια δεύτερη γνώμη:
- Letterboxd: 3.9/5
- IMDb: 7.7/10
- Rotten Tomatoes: 74% (κοινό), 56% (κριτικοί)
