Έχεις κάτσει ποτέ μπροστά στην οθόνη, έτοιμη να βάλεις μια ταινία, και να σκεφτείς, «Σήμερα θέλω κάτι ανάλαφρο, μια καλή κωμωδία» ή «Ένα θρίλερ θα μου πήγαινε καλύτερα απόψε»; Αν ναι, και ποιος δεν το έχει πει, τότε ήδη χρησιμοποιείς, χωρίς να το καταλαβαίνεις, τα λεγόμενα είδη κινηματογράφου. Αλλά πώς ξεκίνησαν όλα αυτά; Πότε οι ταινίες άρχισαν να μπαίνουν σε κουτάκια όπως «δράση», «δράμα», «ρομάντζο»;
Το σινεμά στις απαρχές του
Στις πρώτες του δεκαετίες, ο κινηματογράφος ήταν ένα θαύμα, κάτι ανάμεσα σε τεχνολογία και μαγεία. Στην αρχή, οι ταινίες απλώς κατέγραφαν μικρές στιγμές της ζωής όπως ένα τρένο που περνάει, εργάτες που σχολάνε, ένα μωρό που γελάει. Πολύ γρήγορα όμως, άρχισε να γίνεται ξεκάθαρο ότι οι θεατές διψούσαν για ιστορίες. Και κάπως έτσι γεννήθηκε το αφήγημα, και μαζί του η ανάγκη να οργανώνονται τα φιλμ σε κατηγορίες.
Τα στούντιο, ειδικά στο Χόλιγουντ, κατάλαβαν γρήγορα ότι όταν μια συνταγή πετυχαίνει, καλό είναι να την επαναλαμβάνεις. Αν ένα γουέστερν πήγαινε καλά στο κοινό, γιατί να μην φτιάξεις δέκα ακόμα; Έτσι προέκυψαν τα πρώτα είδη κινηματογράφου, σαν μια άτυπη συμφωνία ανάμεσα στον δημιουργό και στον θεατή για το τι περίπου να περιμένει.
Από απλή κατηγοριοποίηση σε θεωρία
Καθώς ο κινηματογράφος μεγάλωνε και ωρίμαζε, άρχισαν να τον μελετούν πιο σοβαρά και οι ακαδημαϊκοί. Τα είδη δεν ήταν πια απλώς «δράση» ή «ρομάντζο», αλλά έγιναν τρόποι να κατανοήσουμε την κουλτούρα και τις ανησυχίες της κάθε εποχής. Για παράδειγμα, οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας που κυριάρχησαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου συχνά αντικατόπτριζαν τον φόβο για την πυρηνική καταστροφή και την απειλή του «άλλου». Μια χαρακτηριστική ταινία αυτής της περιόδου είναι το «The Day the Earth Stood Still» (1951), που μέσα από μια ιστορία εξωγήινου, έθετε ερωτήματα για τον πόλεμο, την ειρήνη και την ανθρώπινη φύση.
Τα μελοδράματα της δεκαετίας του ’50, από την άλλη, αντανακλούσαν τις κοινωνικές εντάσεις και τις δυσκολίες της οικογένειας στην μεταπολεμική Αμερική, με έντονα συναισθηματικά διλήμματα και συγκρούσεις. Έτσι, κάθε είδος κινηματογράφου δεν ήταν απλά μια κατηγορία ταινιών, αλλά και ένας καθρέφτης της εποχής του, που έδινε στο κοινό τη δυνατότητα να αναγνωρίσει και να επεξεργαστεί τις δικές του ανησυχίες μέσα από την τέχνη.
Ο γνωστός μελετητής Rick Altman τόνισε πως τα είδη δεν αφορούν μόνο αυτά που βλέπουμε στην οθόνη, όπως ρούχα, σκηνικά και χαρακτήρες, αλλά και το πώς μας αφηγούνται την ιστορία, δηλαδή τον ρυθμό, την αφήγηση και την ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, μια ρομαντική κομεντί έχει συγκεκριμένο παλμό, όπου οι ήρωες γνωρίζονται, μπλέκονται, παρεξηγούνται και τελικά συμφιλιώνονται.
Τα σημερινά είδη, ή καλύτερα, τα μίγματα
Σήμερα, τα πιο γνωστά είδη κινηματογράφου περιλαμβάνουν τη δράση, όπου κυριαρχούν οι έντονες σκηνές και οι περιπέτειες, τη ρομαντική κομεντί που συνδυάζει το χιούμορ με τον έρωτα, το δράμα που εστιάζει στις ανθρώπινες συγκρούσεις και τα βαθιά συναισθήματα, την επιστημονική φαντασία που εξερευνά το άγνωστο και το μελλοντικό, το θρίλερ που δημιουργεί αγωνία και ένταση, και το ντοκιμαντέρ που παρουσιάζει την πραγματικότητα μέσα από μια αυθεντική ματιά. Φυσικά, υπάρχουν κι άλλα υποείδη και συνδυασμοί, καθώς ο κινηματογράφος δεν σταματά να εξελίσσεται.
Αν δεις σύγχρονες ταινίες, θα καταλάβεις ότι οι ξεκάθαρες ταμπέλες αρχίζουν να θολώνουν. Πόσες φορές είδες μια ταινία και είπες, «μα αυτό είναι και κωμωδία και δράμα και λίγο sci-fi μαζί»; Πλέον, τα είδη κινηματογράφου έχουν γίνει πιο ευέλικτα και δεν αποτελείται καμία σχεδόν ταινία από ένα μόνο είδος, κι αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Οι δημιουργοί πειραματίζονται, οι θεατές είναι πιο ανοιχτοί, και οι πλατφόρμες όπως Netflix, MUBI, Disney+, προσπαθούν να σε βοηθήσουν να βρεις το «ιδανικό για σένα», βάσει των ειδών που ήδη σου άρεσαν.
Μάλιστα, τα ίδια τα είδη πλέον λειτουργούν σαν γλώσσα, μας βοηθούν να επιλέξουμε, να φιλτράρουμε, να συνδεθούμε με άλλους. Μπορεί να μην ξέρεις όλες τις ταινίες ενός φίλου, αλλά αν σου πει “αγαπάω τα ψυχολογικά θρίλερ”, ξέρεις αμέσως αν τα γούστα σας ταιριάζουν.
Τελικά, τι σημαίνει αυτό για εμάς;
Είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι, τα είδη κινηματογράφου επηρεάζουν το πώς βλέπουμε τις ιστορίες, και τελικά, το πώς βλέπουμε τον κόσμο. Μας δίνουν ένα πλαίσιο, έναν οδηγό, αλλά και τη χαρά της ανατροπής όταν κάτι πάει κόντρα σε αυτά που περιμένουμε. Είναι σαν να μπαίνεις σε ένα γνωστό μονοπάτι, αλλά πάντα υπάρχει η πιθανότητα να ανακαλύψεις κάτι απρόσμενο στη διαδρομή.
