Εδώ και δεκαετίες, η Disney έχει ταυτίσει το όνομά της με τις πριγκίπισσές της: το 1937 έγραψε ιστορία δημιουργώντας με τη «Χιονάτη και τους Επτά Νάνους» την πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους. Στο διάστημα που μεσολάβησε, η Disney κυκλοφόρησε πάνω από δέκα ακόμα ταινίες με πριγκίπισσες στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, και παρόλο που πολλοί τις απορρίπτουν ως απλές ιστοριούλες για παιδιά ή, ακόμα χειρότερα, μόνο για μικρά κορίτσια, σε αυτούς τους χαρακτήρες αντανακλάται η εξέλιξη του ρόλου της γυναίκας μέχρι σήμερα αλλά και οι κοινά αποδεκτές αντιλήψεις της κάθε κοινωνίας για αυτόν. Και φυσικά, δεν παύουν να αποτελούν μερικά από τα πρώτα «πρότυπα» στα οποία εκτίθενται τα μικρά παιδιά.
Περιμένοντας τον πρίγκιπα…
Οι ταινίες που καθόρισαν το είδος ήταν οι τρεις πρώτες: «Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι» το 1937, η «Σταχτοπούτα» το 1950 και «Η Ωραία Κοιμωμένη» το 1959. Έχουν σχολιαστεί αρνητικά πολλές φορές από τότε από φεμινιστές κριτικούς, αλλά δεν παύουν να παραμένουν προϊόντα των εποχών στις οποίες φτιάχτηκαν, και εξάλλου πρόκειται για ιστορίες εμπνευσμένες από πολύ παλιότερα παραμύθια.
Η Χιονάτη, της οποίας η ιστορία βασίστηκε στο παραμύθι των αδερφών Γκριμ από το 19ο αιώνα, ήταν πολύ μακριά από φεμινιστικό πρότυπο για τα σύγχρονα δεδομένα. Σε όλη την ταινία περίμενε με λαχτάρα τον πρίγκιπα που θα ερχόταν ενώ η αντίδρασή της όταν βρέθηκε στο μικρό, άγνωστο σπίτι των νάνων βαθιά μέσα στο δάσος -να το καθαρίσει τραγουδώντας παράλληλα- σίγουρα δεν ήταν ό,τι πιο προοδευτικό σαν ιδέα! Και στη συνέχεια όμως, η Χιονάτη αναλαμβάνει με χαρά τα καθήκοντα της μαγείρισσας/καθαρίστριας για τους επτά νάνους όσο εκείνοι πηγαίνουν στα ορυχεία, μέχρι που τρώει το δηλητηριασμένο μήλο της κακιάς μητριάς της κι έρχεται ο πολυπόθητος πρίγκιπας να σώσει την κατάσταση.
Όλα αυτά βέβαια είναι μεταγενέστερη κριτική, αφού εκείνη την εποχή η «Χιονάτη», δικαιολογημένα, έκανε τεράστια επιτυχία, σάρωσε στα βραβεία Όσκαρ και σκηνοθέτες από τον Charlie Chaplin μέχρι τον Sergei Eisenstein την αποκάλεσαν σπουδαίο επίτευγμα για τον κινηματογράφο.
Σίγουρα δεν είχαν σε τόσο μεγάλο βαθμό το στοιχείο της καινοτομίας οι επόμενες δύο ταινίες της Disney με πριγκίπισσες. Και η Σταχτοπούτα και η Ωραία Κοιμωμένη ήταν θύματα των περιστάσεων και τελικά σώθηκαν και πάλι από τους πρίγκιπές τους, η μια από το γοβάκι που ήρθε σπίτι της και η δεύτερη ξανά από «το φιλί της πραγματικής αγάπης». Και οι δύο είχαν μικρή ως και ελάχιστη συμμετοχή στη μοίρα τους, αν και η Aurora από την «Ωραία Κοιμωμένη» ήταν μάλλον ο πιο παθητικός χαρακτήρας: θεωρητικά είναι η πρωταγωνίστρια, όμως περνάει ένα μεγάλο μέρος της ταινίας… κυριολεκτικά κοιμισμένη, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στις νεράιδες, τη Maleficent και τον πρίγκιπα να πολεμήσουν για την τύχη της.
Φυσικά η διάσωση είναι και πάλι ευθύνη των αντρών της ιστορίας. Δεν είναι τυχαίο που η Disney, στο πλαίσιο των πολλών live-action remake που έχει κάνει τα τελευταία χρόνια αποφάσισε να διασκευάσει την «Ωραία Κοιμωμένη» εστιάζοντας όμως στην «κακιά της υπόθεσης» Maleficent και στη δική της πλευρά της ιστορίας. Η «Ωραία Κοιμωμένη» μάλιστα είχε θεωρηθεί κριτική και εισπρακτική αποτυχία το 1959, και οδήγησε τα στούντιο στο να περιμένουν άλλα τριάντα χρόνια πριν αποφασίσουν να ξαναβγάλουν ταινία με πριγκίπισσα.
Η επανεφεύρεση και η «αναγέννηση» της Disney
Μετά από χρόνια μέτριας αποδοτικότητας και δημοφιλίας στο box office, το στούντιο επέστρεψε στις ρίζες του δημιουργώντας τη «Μικρή Γοργόνα» το 1989. Η Άριελ ήταν η πρώτη από τις πριγκίπισσες που ξεκίνησε παίρνοντας τη μοίρα της στα δικά της χέρια και θέλοντας να ζήσει ανεξάρτητη στη στεριά, έκανε ό,τι μπορούσε για να πετύχει το στόχο της. Το πρόβλημα ήταν πως από τη στιγμή που τον πέτυχε τελείωσε και η πιο προοδευτική στάση της ταινίας, με την ηρωίδα ανίκανη να μιλήσει και να βασίζεται στην εμφάνιση και τη γλυκύτητά της για να τα καταφέρει. Και πάλι, αυτός που ξεφορτώνεται την «κακιά» Ursula είναι ο πρίγκιπας Eric. Ωστόσο η Άριελ ήταν μια πολλά υποσχόμενη αρχή για τις ιστορίες που θα ακολουθούσαν.
H Belle από την «Πεντάμορφη και το Τέρας» (1991) και η «Pocahontas» (1995) αποτελούν παραδείγματα διαφορετικών και πιο ανεξάρτητων ηρωίδων που ξεχώριζαν μέσα στις κοινότητές τους, με πολλούς να βρίσκουν τον πιο ελεύθερο τρόπο σκέψης τους παράξενο. Δεν άφησαν να τις καθορίσουν οι προσδοκίες που είχαν οι άλλοι για αυτές, και ξεπέρασαν τα στερεότυπα της εποχής τους, πλησιάζοντας ανθρώπους που οι υπόλοιποι θεωρούσαν απειλές. Η Belle διάβαζε βιβλία και ονειρευόταν την περιπέτεια κάπου μακριά, τη στιγμή που οι υπόλοιπες κοπέλες του χωριού της ονειρεύονταν γάμους και παιδιά. Η Pocahontas είχε ένα μυαλό ανοιχτό στο καινούριο, χωρίς να φοβάται να γνωρίσει νέους ανθρώπους και εμπειρίες (βέβαια πρόκειται για μια ταινία που έχει ελάχιστη σχέση με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα!).
Και οι δύο πρωταγωνίστριες ακολούθησαν μια δική τους ηθική και όχι αυτήν της κοινότητας μέσα στην οποία μεγάλωσαν, και όταν οι τελικές συγκρούσεις και των δύο ταινιών φέρνουν αντιμέτωπες αυτές τις κοινότητες με κάτι ξένο (οι χωρικοί εναντίον του τέρατος/η φυλή της Pocahontas ενάντια στους Άγγλους) δε διστάζουν να προστατεύσουν την άλλη πλευρά.
Αξίζει μια αναφορά και στην Jasmine του «Aladdin» (1992), αφού παρά το γεγονός ότι ήταν δευτερεύων χαρακτήρας έχει κερδίσει μια θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες πριγκίπισσες που έχουν τις δικές τους ταινίες. Η Jasmine είναι η μόνη πριγκίπισσα της Disney που έχει φιλήσει «κακό» ενώ ανακήρυξε περήφανα ότι δεν είναι «βραβείο για να την κερδίσουν!».
Οι πριγκίπισσες εκσυγχρονίζονται
Σχεδόν στο ξεκίνημα της νέας χιλιετίας, η «Mulan» (1998) παρουσίασε και πάλι κάτι καινούριο, με την ηρωίδα να κατατάσσεται στο στρατό στη θέση του ηλικιωμένου πατέρα της, αφού φυσικά μεταμφιεστεί σε άντρα. Ήταν ένας καινοτόμος χαρακτήρας για τα δεδομένα της Disney αν και ασκήθηκε αρνητική κριτική από μια μερίδα του κοινού για το γεγονός πως για να δημιουργήσει έναν δυνατό γυναικείο χαρακτήρα, η Disney έπρεπε να του προσδώσει αντρικά χαρακτηριστικά και να τον τοποθετήσει σε ένα κατεξοχήν αντρικό περιβάλλον.
Τα τελευταία χρόνια ξαναπαρατηρήθηκε άνθιση στο είδος, με την «Πριγκίπισσα και το Βάτραχο» το 2009 να ξαναφέρνει την Disney κοντά στις ρίζες της, κάνοντας όμως λιγότερο κλασικό το παραμύθι και βάζοντας μια Αφροαμερικανίδα για πρώτη φορά στο ρόλο της πρωταγωνίστριας. Η Tiana ήταν αυτή που προσπάθησε να σώσει τον πρίγκιπα και όχι το αντίθετο (και ο ίδιος ο πρίγκιπας απείχε αρκετά από τα «τέλεια» στάνταρ των προηγούμενων), ενώ ο σκοπός της ζωής ήταν να ανοίξει το δικό της εστιατόριο, κάτι που θα κατάφερνε μέσα από σκληρή δουλειά. Ήταν σίγουρα μια πριγκίπισσα προσαρμοσμένη στο κλίμα της εποχής της.
Το «Tangled» (2010) βασίστηκε επίσης σε κλασική ιστορία, όμως τη διηγήθηκε με λιγότερο παραδοσιακό τρόπο, με ένα τέλος που η Rapunzel και ο Flynn επιλέγουν να θυσιαστούν ο ένας για τον άλλον, αλλά και που για πρώτη φορά μια πριγκίπισσα κάνει μια κίνηση για να σώσει την «κακιά» της υπόθεσης. To «Brave» του 2012, που αν και σε παραγωγή της Pixar, είχε διανομή από την Disney, είχε μια πιο αντισυμβατική ηρωίδα, με τη Σκωτσέζα πριγκίπισσα Merida να αρνείται να παντρευτεί και να προσπαθεί στη συνέχεια να σώσει το βασίλειό της, ενώ η ταινία εστίαζε και στη σχέση της με τη μητέρα της, κάτι που δεν είχαμε ξαναδεί σε αυτό το βαθμό μέχρι τότε.
Έχουν γραφτεί εκατομμύρια γραμμές για το «Frozen» (2013) και δικαίως: αν έπρεπε να διαλέξουμε μια ριζοσπαστική ταινία της Disney σε αυτό το είδος θα ήταν πιθανότατα αυτή. Το «Frozen» επικεντρώνεται στο δέσιμο ανάμεσα στις δύο αδερφές, με την Elsa και την Anna να καταλαμβάνουν εξίσου την οθόνη. Μπορεί να υπήρχε love story, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν ήταν ο άξονας πάνω στον οποίο περιστρεφόταν όλη η ταινία. Στην πραγματικότητα, οι δύο αδερφές δε μάχονται τόσο κάποιον κακό, παρόλο που κι αυτός υπάρχει, αλλά τα μυστικά που τις κράτησαν χωριστά, τους φόβους τους και έναν περίγυρο που θεωρεί τις δυνάμεις της Elsa απειλητικές (άποψη που δε συμμερίζεται φυσικά η Anna). Και το τέλος είναι ίσως το πιο ανατρεπτικό από όλα, αφού η Elsa ανατρέπει το κακό που η ίδια έκανε στην αδερφή της και η «πραγματική αγάπη» που σώζει την Anna δεν είναι το φιλί ενός πρίγκιπα αλλά η αγκαλιά της αδερφής της.
Τελευταία προσθήκη σε αυτό το είδος είναι η «Moana» (2016), που αφηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού στην αρχαία Πολυνησία που παρακούει τον πατέρα της και φεύγει στον ωκεανό για να σώσει το νησί της. Σίγουρα μια τεράστια εξέλιξη από όταν οι πριγκίπισσες παρέμεναν κλεισμένες στα κάστρα ή στις σοφίτες περιμένοντας κάποιον άλλον να σώσει τη μέρα!
