Η αξία μιας ταινίας της Μάρβελ, μιας ‘’ theme-park’’ ταινίας … όπου οι κινηματογραφικές αίθουσες γίνονται πάρκα διασκέδασης είναι μια διαφορετική εμπειρία, δεν είναι σινεμά, είναι κάτι άλλο. (Μάρτιν Σκορσέζε, 4.10.19 )
Αυτή η φράση του βραβευμένου με Όσκαρ σκηνοθέτη σε μια συνέντευξη τύπου για την νέα του ταινία ”The Irishman”, πριν από 4 μήνες, άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου στον καλλιτεχνικό κόσμο. Από τότε αναπτύχθηκε ένας οξυμένος και αδιέξοδος διάλογος ανάμεσα στους ορκισμένους φαν των κόμικ μπούκ ταινιών και στους αυτοαποκαλούμενους γνώστες και λάτρεις του πραγματικού κινηματογράφου. Οι μεν μιλούν για μια αλαζονική και υπερφίαλη κριτική, οι δε σπεύδουν τυφλά να συμφωνήσουν μαζί του. Μα τόσο αλαζόνας και σνομπ αυτός ο Σκορσέζε; Μήπως το νόημα χάθηκε κάπου μέσα στα συντρίμμια των σεληνιασμένων τουιτερικών συζητήσεων;
Οπτικός γραμματισμός ή όπως τον λένε αυτοί οι αγγλομαθείς, visual literacy
Ο Οπτικός Γραμματισμός ως όρος επινοήθηκε από τον Debes J.L (1969). Περιγράφει το σύνολο των ικανοτήτων που κατακτά ο άνθρωπος με την όραση και τη συνδρομή άλλων αισθήσεων, οι οποίες είναι θεμελιώδεις για τη μάθηση και χαρακτηρίζουν τον οπτικά εγγράμματο άνθρωπο.
Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των λεγόμενων μοντέρνων ταινιών ( μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο) σύμφωνα με τον Σκορσέζε είναι το στοιχείο της αφήγησης. Ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των ταινιών ήταν η απίστευτη λεπτομέρεια στον τρόπο με τον οποίο το σενάριο γραφόταν. Αυτό τελικά εξυπηρετούσε μόνο έναν σκοπό, αυτόν της απαθανάτισης της αφήγησης μέσα από την κινηματογραφική κάμερα.
Αυτό που παρατηρούμε στις μεταμοντέρνες ταινίες του σήμερα και ειδικά σε αυτές που είναι βγαλμένες από τα κόμικς είναι η απουσία αυτής της λεπτομέρειας. Ειδικά στην διαδικασία της αφήγησης της ιστορίας. Μιλάμε δηλαδή για ταινίες που βασίζονται στο visual και όχι στο literacy. To στοιχείο της εικόνας, του βίντεο θα πρέπει να είναι το μέσο για την έκφραση του σεναρίου και της αφήγησης και όχι ο αυτοσκοπός.
Διαχωρισμός ταινιών σε ‘’κλασσικές’’ και ‘’ franchise films ’’
Ένα μήνα μετά από τις εκατέρωθεν έντονες αντιδράσεις και ενόψει και των βραβείων Όσκαρ στις αρχές Φεβρουαρίου, ο γνωστός σκηνοθέτης σε ένα άρθρο των Νew York Times προσπάθησε να αποσαφηνίσει την θέση του. Ο Σκορσέζε αναγνώρισε το ταλέντο και την καλλιτεχνική ποιότητα των λεγόμενων franchises ταινιών. Υπογράμμισε ότι ποτέ δεν είχε πρόθεση να τις υποτιμήσει.
Αντίθετα, όλη η ανάλυση του είχε να κάνει με έναν διαχωρισμό ανάμεσα στον κινηματογράφο με τον οποίο αυτός μεγάλωσε και λάτρεψε και στον κινηματογράφο του σήμερα. Ο Σκορσέζε συνεχίζει και αποκαλύπτει με αστείρευτη ειλικρίνεια, τι είναι αυτό που ξεχώριζε τις ταινίες του μοντέρνου κινηματογράφου. Μιλά για ταινίες που περιστοιχίζονταν γύρω από τον χαρακτήρα , τον περιπλοκότητα του σεναρίου και επέτρεπαν την συναισθηματική και αισθητική εξιλέωση. Ο Σκορσέζε μιλά για την απουσία στιγμών αποκάλυψης, μυστηρίου και την αίσθηση πραγματικού συναισθηματικού κινδύνου στις franchise ταινίες. Αντί αυτού έχουμε ταινίες δοκιμασμένες στην έρευνα αγοράς και στις ανάγκες του κοινού, τροποποιημένες και έτοιμες για κατανάλωση.
Ε και; Γιατί είναι τόσο σημαντικός ο διαχωρισμός;
Και γιατί πρέπει να κάνουμε διαχωρισμό στις ταινίες και το ένα είδος να το θεωρούμε κινηματογράφο ενώ το άλλο όχι; Στο κάτω κάτω το κάθε ένα είδος έχει να προσφέρει κάτι διαφορετικό και εν πάση περιπτώσει βρε αδερφέ πολλοί είναι αυτοί οι θεατές που θέλουν η κινηματογραφική αίθουσα να μετατραπεί σε πάρκο διασκέδασης και απλά να περάσουν καλά.
Ενώ όλα τα παραπάνω είναι σωστά, το θέμα είναι ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε μια αποκαρδιωτική αλήθεια. Καταλαβαίνεις ότι το Χόλιγουντ έχει πρόβλημα όταν σκηνοθέτες όπως ο Μάρτιν Σκορσέζε δεν μπορούν να βρουν στούντιο παραγωγής για να χρηματοδοτήσουν την ταινία τους. Και αυτή ακριβώς ήταν η περίπτωση για την 10 φορές υποψήφια για Όσκαρ ταινία ”The Irishman”. Ποιος θα μπορούσε να πιστέψει ότι η καινούργια ταινία του Σκορσέζε με ένα κάστ γεμάτο από αστέρια του σινεμά όπως Ρόμπερτ Ντενίρο, Αλ Πατσίνο και Τζό Πέσι δεν θα έβρισκε παραγωγό;
Και όμως την τελευταία δεκαετία έχει συντελεστεί μια τεράστια αλλαγή στην βιομηχανία του κινηματογράφου. Τα δυο στούντιο κολοσσοί Disney και Warner Brothers έχουν κυριαρχήσει στην κινηματογραφική βιομηχανία. Βγάζουν την μια ταινία μετά την άλλη στη βάση του ποιος θα πουλήσει πιο πολλά εισιτήρια και ποιο brand θα έχει την περισσότερη δυναμική στον χώρο. Από την σκοπιά του μάρκετινγκ όλα αυτά είναι θεμιτά. Αλλά τι γίνεται όταν το μάρκετινγκ εισχωρεί στην ίδια την ποιότητα της ταινίας; Τι γίνεται όταν το σφυρί του Θωρ και το αν θα σπάσει η όχι είναι το κέντρο της πλοκής;
Ο χώρος για παραγωγή μη franchise ταινιών και η ανταγωνιστικότητα των τελευταίων έχει μειωθεί ριζικά. Η απάντηση σε αυτό θα μπορούσε να είναι η πλατφόρμα Netflix. Έχει δώσει πολλές ευκαιρίες σε καινούργιους σκηνοθέτες και παλιούς όπως ο Σκορσέζε να λανσάρουν το προϊόν τους. Σε καμία περίπτωση όμως δεν φαίνεται να μπορεί να αντικαταστήσει τον κινηματογράφο.
Ωστόσο η αλήθεια είναι μια. Το παλιό Χόλιγουντ έχει πεθάνει. Ενώ οι ταινίες τεράστιων προϋπολογισμών θριαμβεύουν, ο χώρος για την δυνατότητα έκφρασης μιας καινούργιας και πρωτότυπης ιδέας στην κινηματογραφική οθόνη στενεύει μέρα με την μέρα. Γι’ αυτό σήμερα πιο πολύ από ποτέ χρειαζόμαστε περισσότερους Ταραντίνους, περισσότερους Σκορσέζους.
