Ακούγοντας τη λέξη χαγιάτι, εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι πρόκειται για ξένη λέξη οθωμανικής προέλευσης. Πράγματι, hayat είναι η περσική και τουρκική ορολογία που χρησιμοποιείται στη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση για να προσδιορίσει τα σκεπαστά μπαλκόνια που εμφανίζονται ως προεκτάσεις του εσωτερικού χώρου και βοηθούν στον τετραγωνισμό της κάτοψης.
Τα μπαλκόνια τύπου χαγιάτι ή αλλιώς σαχνισιά όταν έχουν τη μορφή κλειστού εξώστη, χαρακτηρίζουν πολλά παραδοσιακά σπίτια Βαλκανικής και Μικρασιατικής αρχιτεκτονικής. Στην Ευρώπη είναι γνωστά ως erker, -γερμανικός όρος- στις σύγχρονες κατοικίες των Η.Π.Α αναφέρονται ως bay windows, μιας και συνήθως έχουν την τυπολογία κλειστών εξώστων με τζαμαρίες.
Το χαγιάτι έιναι μια ξύλινη προεξοχή περίπου ενός μέτρου πλάτους στους ορόφους των κατοικιών, μπροστά στις προσόψεις τους, που συνήθως στηριζόταν σε ξύλινα δοκάρια τύπου αντηρίδες, και χρησίμευε κυρίως για τον έλεγχο του σπιτιού και του δρόμου. Αυτού του είδους το μπαλκόνι, εξυπηρετούσε επίσης και την καλύτερη λειτουργικότητα των κατοικιών εφόσον βοηθούσε στον αερισμό-δροσισμό και στο φωτισμό, για αυτό και πολλές φορές αναφέρεται και ως ηλιακός.
Στην Ελλάδα, το χαγιάτι εμφανίστηκε κυρίως τη δεκαετία του 1920-1930, τα πλείστα εκ των οποίων βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα, μάλλον γιατί Νότια είναι καλύτερες οι κλιματολογικές συνθήκες οπότε προσφέρονταν οι υπαίθριες αυλές και δε χρειαζόταν η κατασκευή των ημιυπαίθριων σκεπαστών αυτών μπαλκονιών. Όσον αφορά την τυπολογία τους, οι πολυκατοικίες με προεξοχές μέχρι και 140εκ. από το επίπεδο της όψης, λέγεται ότι προορίζονταν για τους εύπορους, την αστική τάξη, αφού ήταν πιο άνετες και πιο ευήλιες. Ωστόσο, επί δικτατορίας Ιωάννη Μεταξά, υπήρξε νομοθεσία που περιόρισε τις προεξοχές των μπαλκονιών στα 40εκατοστά, πράγμα που τις καθιστούσε δυσδιάκριτες και δυσλειτουργικές. Αυτή η νομοθετική αλλαγή του 1937, φανέρωνε τότε την επίδραση από τον ιταλικό ρασιοναλισμό – μοντερνισμό, ενώ αργότερα το 1973 ο γενικός οικοδομικός κανονισμός καταργούσε τις προεξοχές πέραν της οικοδομικής γραμμής.
Στην Ευρώπη, μια από τις καλύτερες μαρτυρίες λαϊκής αρχιτεκτονικής παραδοσιακών μπαλκονιών τύπου χαγιάτι / σαχνισί είναι η Μάλτα, το νησί των ξύλινων erker. Σύμφωνα με ιστορικές εικονογραφήσεις, αυτό το αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της Μάλτας, οι πολύχρωμες gallarijas, χρονολογούνται το 1679, με τα δύο πρώτα μπαλκόνια που καλύφτηκαν με ξύλο και τζάμι να βρίσκονται στο Grand Master Palace, τη σημερινή έδρα του προέδρου της χώρας. Αν και η καταγωγή τους δεν είναι σαφής, υποστηρίζεται ότι είναι αραβική, άλλοτε τούρκικη κι άλλοτε ισπανική, είναι αδιαμφισβήτητα κατ’εξοχήν στοιχείο της μαλτέζικης παράδοσης, γι’ αυτό και τα αρχιτεκτονήματα της πρωτεύουσας κρίθηκαν υπό την προστασία της Unesco.
Η σχέση της αρχιτεκτονικής με το περιβάλλον είναι πάντα μια σχέση διαλεκτική. Το αρχιτεκτονικό έργο εντάσσεται κάθε φορά μέσα σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον. Επομένως η μελέτη της ιστορίας ενός τόπου, της λαϊκής αρχιτεκτονικής του, των ηθών και εθίμων είναι σημαντική προϋπόθεση ώστε κάθε αρχιτεκτόνημα να συνδιαλέγεται με ό,τι υπάρχει γύρω του, πριν από αυτό και με ό,τι θα υπάρξει πλάι του στο μέλλον. Όπως έλεγε συχνά και ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, η αλήθεια της αρχιτεκτονικής είναι μία και εκφράζεται διαφορετικά σε κάθε εποχή.
Αυτή λοιπόν η αναφορά στην παράδοση, είχε στόχο την κατανόηση της αρχιτεκτονικής ως μιας δημιουργικής όσμωσης παλιού και νέου και στην αναγκαιότητα του σεβασμού της ιστορικότητας κάθε τόπου, της διατήρησης της ταυτότητας του.
