Η περιοχή που αναπτύσσεται εκατέρωθεν της οδού Πατησίων– μπορεί σήμερα να είναι στο μεγαλύτερο μέρος της υποβαθμισμένη και με εμφανή τα σημάδια του χρόνου και της εγκατάλειψης-, κάποτε όμως αποκαλούνταν «Παραδείσια», ήταν κηπούπολη και αποτελούσε ένα απομακρυσμένο προάστιο των Αθηνών. Χαρακτηρισμός καθόλου άδικος μιας και υπήρχαν ωραίοι κήποι, πυκνοί κυπαρισσώνες, ελαιώνες, νερά, περιβόλια. Ένας τόπος ευλογημένος. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα η Πατησίων, λεωφόρος που σήμερα σφύζει από κίνηση και μποτιλιάρισμα, ήταν ο μόνος τόπος περιπάτου για τους Αθηναίους, μέχρι να δενδροφυτευτεί ο κήπος του Ζαππείου.
Στην περιοχή των Πατησίων αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του 1920 ο οικισμός Κυπριάδου, με την απόκτηση μιας έκτασης από τον επιχειρηματία Μίνωα Κυπριάδη, ο οποίος δημιούργησε την εταιρεία «Κυπριάδης-Κυριαζής και ΣΙΑ». Ο Επαμεινώνδας Κυπριάδης ήταν εκείνος που αξιοποίησε την έκταση γης που είχε αγοράσει πατέρας του. Η εταιρεία απαλλοτρίωσε τμήμα της έκτασης από το Δημόσιο, με στόχο την κατάτμηση οικοπέδων και την οικοδόμηση 130 στρεμμάτων της ιδιοκτησίας της. Έτσι δημιουργήθηκε ένας πρότυπος οικισμός ευρωπαϊκών προδιαγραφών που αναγνωρίστηκε με διάταγμα το 1933 και αποτέλεσε μια «υποδειγματική κηπούπολη».
Βασικά στοιχεία του οικισμού σε αυτή την κηπούπολη, ήταν και εν πολλοίς συνεχίζουν να είναι οι άνετοι δρόμοι, οι μεγάλες πλατείες, η ποικιλία των αρχιτεκτονικών ρυθμών και η ποιότητα κατασκευής των οικιών. Αυτή η κηπούπολη ήταν ένας οικισμός με καλαίσθητα οικήματα και αποτέλεσε πόλο έλξης γνωστών διανοούμενων, ζωγράφων, καλλιτεχνών και ιδιαίτερα των εικαστικών της πρωτοποριακής γενιάς του ’30, αλλά και της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Μερικοί που προτίμησαν αυτή την περιοχή από την εποχή της δημιουργίας της μέχρι σήμερα είναι: ο Δημήτρης Πικιώνης (αρχιτέκτονας και Καθηγητής του Πολυτεχνείου), ο Δημήτρης Γληνός (παιδαγωγός, φιλόσοφος και πολιτικός), ο Αντίοχος Ευαγγελάτος (αρχιμουσικός), ο Φώτης Κόντογλου (λογοτέχνης και ζωγράφος), ο Γιώργος Βακαλό (εικαστικός), ο Σπύρος Μελάς (συγγραφέας, σκηνοθέτης, εκδότης και ακαδημαϊκός), ο Σπύρος Παπαλουκάς (ζωγράφος), ο Μιχάλης Καραγάτσης (πεζογράφος), η Καίτη Μαυρομμάτη (ζωγράφος), η Φρόσω Ευθυμιάδη-Μενεγάκη (γλύπτρια), ο Λάκης Λαζόπουλος κ.α. Η κηπούπολη της Κυπριάδου απέκτησε δικαίως τη φήμη ενός κέντρου εικαστικών τεχνών κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, το οποίο μάλιστα ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης εύστοχα αποκαλούσε «Σχολή Κυπριάδη».
Τα σπίτια ως ημι-εξοχικές επαύλεις κι οι πλατείες
Δεδομένου ότι ο χαρακτήρας της περιοχής δεν έχει διατηρηθεί αυτούσιος και πλέον έχουν κατασκευαστεί πολυώροφες οικοδομές ήδη από τα μέσα του ‘80, πηγή πληροφοριών για την τυπολογία και τα υλικά κατασκευής αποτελεί ο Καθηγητής του ΕΜΠ Μ. Μπίρης και όσα έχει ήδη γράψει.
Σύμφωνα με τα δείγματα που έχουν απομείνει και τις καταγραφές του Καθηγητή, τα σπίτια ανεγέρθησαν ως μικρές διώροφες επαύλεις και κατασκευάστηκαν με τη χρήση ειδικά διαπλασμένων ασβεστοπυριτιακών πλίνθων και τσιμεντολίθων, των οποίων η εξωτερική όψη ήταν αδρή όπως η ημιλαξευτή τοιχοποιία (ρούστικο). Οι τετράρριχτες ξύλινες στέγες καλύπτονται με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Από εκεί και πέρα υπάρχει συνδυασμός αρχιτεκτονικών μορφών- θυμίζει κάτι από τις εξοχικές βίλες της Τοσκάνης με νότες γαλλικού εκλεκτικισμού, ενώ υπάρχουν παραδείγματα του όψιμου κλασικισμού και στοιχεία του γερμανικού Bauhaus. Συνεπώς δεν υπάρχει ένας ενιαίος χαρακτήρας πέραν των βασικών στοιχείων, δηλαδή διώροφες κατοικίες, με μεγάλα ανοίγματα, βεράντες, στέγαστρα και κήπος.
Σήμερα υπάρχουν πέντε κύριες πλατείες που ταυτόχρονα φιλοξενούν σημαντικά γλυπτά:
- Η Πλατεία Παπαδιαμάντη, όπου από το 1969 έχει τοποθετηθεί η μαρμάρινη προτομή του πεζογράφου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή.
- Η Πλατεία Παπαλουκά (πρώην Χαλεπά), όπου το 1972 τοποθετήθηκε η προτομή του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, που κρατά στο χέρι του εργαλείο μαρμαρογλυπτικής, φιλοτεχνημένη επίσης από τη γλύπτρια Λουκία Γεωργαντή.
- Η Πλατεία Νικολόπουλου, όπου φιλοξενούνται δύο γλυπτά, η μαρμάρινη προτομή του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, πρώην Δημάρχου Αθηναίων (1951 – 1955), την οποία έχει φιλοτεχνήσει η γλύπτρια Κατερίνα Χαλεπά – Κατσάτου και ένα ολόσωμο μαρμάρινο, γυμνό και κομψό άγαλμα της “Εύας” που κρατάει το μήλο, ενώ στα πόδια της σέρνεται ο όφις, έργο του γλύπτη Γρηγόρη Ζευγώλη κατόπιν παραγγελίας του Δημήτρη Πικιώνη.
- Η Πλατεία Καρκαβίτσα και
- Το πάρκο Δημητρίου Πικιώνη.
Υπήρχαν όμως και δύο σημαντικές βιομηχανίες
Το εργοστάσιο Ζυθοποιίας «Κ. Κλωναρίδου» και η ομώνυμη έπαυλη
Η ζυθοποιία ιδρύθηκε στις αρχές του 1900 και περιμετρικά της αναπτύχθηκαν μπυραρίες και κέντρα αναψυχής. Κατά την δεκαετία του 1930, το εργοστάσιο εξαγοράστηκε από την Ζυθοποιία του Κρόλου Φιξ.
Σήμερα σώζεται μόνο ένα μικρό τμήμα του αρχικού οικοδομήματος, ενώ αρχικά υπήρχε και η έπαυλη Κλωναρίδη, η οποία κατοικήθηκε έως το 1999. Δυστυχώς, το οίκημα δεν κρίθηκε διατηρητέο και ενώ έχουν γίνει πολλές εξαγγελίες από τις εκάστοτε δημοτικές αρχές για την συντήρησή του, καμία δεν έχει υλοποιηθεί και η βίλλα έχει υποστεί φθορές και λεηλασίες.
Το εργοστάσιο εριουργίας στο Κτήμα Δρακόπουλου
Το κτήμα εκτείνεται σε δύο οικόπεδα επί της οδού Πατησίων 356 και 358. Είναι έκτασης περίπου 8 στρεμμάτων και αποτελεί έναν από τους ελάχιστους χώρους πρασίνου στην πυκνοδομημένη πλέον περιοχή των Πατησίων. Περιελάμβανε κτίρια διοίκησης, βιομηχανικής παραγωγής (βαμβακουργία)- που σταμάτησε να λειτουργεί τη δεκαετία του 1950-, την έπαυλη του ιδιοκτήτη και ένα βοηθητικό κτίσμα, τα οποία ανεγέρθηκαν στο τέλος του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα και κατέληξαν ως κληροδότημα στην ιδιοκτησία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού το 1977. Το 1981 χαρακτηρίστηκε ως «χώρος πρασίνου», ένα χρόνο μετά τα τρία από τα τέσσερα κτίρια του κτήματος χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα και το 1983 χαρακτηρίζεται ως «έργο τέχνης» η έπαυλη Δρακόπουλου και ως ιστορικός τόπος ο περιβάλλων αυτής χώρος με τα κτίσματα σε αυτόν (ΥΑ ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2430/57724/6-10-1983, ΦΕΚ 621/Β/27.10.1983). Το 1991 αποχαρακτηρίζονται από διατηρητέα τα κτίρια της εριουργίας και το 2004 αποχαρακτηρίζεται και από χώρος πρασίνου και λαμβάνει υψηλό συντελεστή δόμησης. Από το 2007 συνεχείς εμπρησμοί κατέστησαν τη βίλα Δρακόπουλου ετοιμόρροπη έχοντας ως απώτερο στόχο την υποβάθμιση της περιοχής και την οριστική απαλλοτρίωσή της.
Το 2009 εκδόθηκε απόφαση κατεδάφισης για τα εναπομείναντα κτίρια ώστε να ανεγερθεί πολυώροφο οικοδόμημα έκτασης 9.000 τ.μ. που επρόκειτο να στεγάσει parking, γραφεία του Ερυθρού Σταυρού και δημοτικό θέατρο. Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός σε σχετική ανακοίνωσή του αναφέρει ότι ως ″ιδιοκτήτης και δικαιούχος του κτήματος Δρακόπουλου, επιθυμεί την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του κληροδοτήματος! Στόχος είναι η αναβάθμιση του ακινήτου ώστε να είναι ανοιχτό για όλους τους κατοίκους της Αθήνας: τα παιδιά, τους ηλικιωμένους, πρόσβαση από ΑΜΕΑ με χαρακτήρα ενός «πνεύμονα ανάτασης του περιβάλλοντος». Τα κτίρια που, άλλοτε, χαρακτηρίστηκαν ως «έργα τέχνης», τώρα, δεν υπάρχουν πια. Λόγω της οικονομικής κατάστασης του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, όπως και ολόκληρης της χώρας, είναι αδύνατον να προβούμε σε οποιαδήποτε ανέγερση″.
Πηγές Άρθρου
Αντωνοπούλου Ζέττα (2003). Τα γλυπτά της Αθήνας. Υπαίθρια Γλυπτική, 1834 – 2004, Εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ.
Καυκούλα Κυριακή (1990). Η ιδέα της Κηπούπολης στην ελληνική πολεοδομία του Μεσοπολέμου. Διδακτορική Διατριβή ΑΠΘ. Ανακτήθηκε από http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/1383#page/1/mode/2up (τελευταία πρόσβαση 08/02/2020).
Μπέλλα Μαριάνθη. Πάρκο Κλωναρίδου-Φιξ: Από το χθες στο σήμερα. Ανακτήθηκε από http://criticeduc.blogspot.com/2018/05/blog-post_13.html (τελευταία πρόσβαση 08/02/2020).
Μπίρης Μάνος (1999). Η Κηπούπολη Κυπριάδη- Ένθετο Επτά Ημέρες Εφ. Καθημερινή 28-3-1999. Ανακτήθηκε από https://www.slideshare.net/ichalkia/ss-15863363 (τελευταία πρόσβαση 08/02/2020).
Ρούσση Βάσω (2015). Ένθεν και ένθεν της Πατησίων. Από τον εκλεκτικισμό στο μοντέρνο, στο χώρο εξάπλωσης της μεσοπολεμικής αστικής κατοικίας. Ανακτήθηκε από https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=971 (τελευταία πρόσβαση 08/02/2020)
Σημαιοφορίδου Όλγα (2013). Κτήμα Δρακόπουλου. Περιοδικό “ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ” τεύχος 08. Ανακτήθηκε από https://www.sadas-pea.gr/ktima-drakopoulou-architektones/ (τελευταία πρόσβαση 08/02/2020).
