Το πέρασμα από την ένταξη στη συμπερίληψη αποτέλεσε το τελευταίο στάδιο μίας μακράς διαδρομής με ενδιάμεσους σταθμούς, αλλά και αρκετά υπέρ και κατά. Από τον ιδρυματισμό και την ασυλοποίηση περάσαμε στην καθιέρωση της υποχρεωτικής φοίτησης και την αρχή εκπαιδευσιμότητας ατόμων με ανεπάρκειες ή ελλείψεις, κατόπιν στην ανάπτυξη συστημάτων Σχολικής Υγιεινής, έπειτα στην ομαλοποίηση και τον αποϊδρυματισμό, στη συνέχεια στην ένταξη, και από την ένταξη στη συμπερίληψη. Κατά την παρούσα χρονική στιγμή θα μας απασχολήσουν οι δύο τελευταίες έννοιες, δηλαδή η ένταξη και η συμπερίληψη.
Ένταξη ή ενσωμάτωση
Η στρατηγική της ένταξης ή ενσωμάτωσης υιοθετήθηκε από χώρες της δύσης τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, με την ίδρυση και λειτουργία αυτόνομων τμημάτων για παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Τα τμήματα αυτά λειτουργούσαν στο χώρο του συνηθισμένου ή γενικού σχολείου αλλά ακολουθούσαν το δικό τους -ειδικά διαμορφωμένο- αναλυτικό πρόγραμμα. Οι μαθητές αυτοί είχαν την ευκαιρία συμμετοχής σε δραστηριότητες από κοινού με τους -τυπικής ανάπτυξης- συμμαθητές τους κατά τον ελεύθερο χρόνο (για παράδειγμα στα διαλείμματα), με απώτερο σκοπό την ουσιαστική ένταξή τους. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση που θα δούμε στη συνέχεια, αυτή η πρακτική είχε περισσότερο τη μορφή της απλής επίσκεψης και οδηγούσε (και οδηγεί) σε στιγματισμό ή και αποκλεισμό αυτών των παιδιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Συμπεριληπτική (ή Ολική) Εκπαίδευση
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 συντελέστηκε σε πολλά μέρη του κόσμου μετάβαση από την ένταξη στη συμπερίληψη, για την οποία έχουν δοθεί πολλοί -και διαφορετικοί μεταξύ τους- ορισμοί. Σε γενικές γραμμές, συνιστά μετεξέλιξη του όρου «ένταξη», δίνοντας έμφαση στην ισότιμη συμμετοχή όλων των παιδιών ανεξαιρέτως σε όλες τις δραστηριότητες, μέσα και έξω από τη σχολική αίθουσα, καθώς και στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων όλων των μαθητών στο μέγιστο βαθμό. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση «τοποθετεί» όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως δυνατοτήτων και ικανοτήτων, στο σχολείο της γειτονιάς, το γενικό σχολείο, μαζί με τους συμμαθητές τους.
Σύγκριση ένταξης – συμπερίληψης: τα υπέρ και τα κατά
Η εφαρμογή της ένταξης ή ενσωμάτωσης, όπως προαναφέραμε, αποτέλεσε καινοτομία για την εποχή και άνοιξε το δρόμο για τη συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση. Όμως, ο εν λόγω όρος αναφέρεται αποκλειστικά στους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και όχι στο σύνολο, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο ένα διαχωρισμό. Αυτός ο διαχωρισμός των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες από τους συμμαθητές τους δίνει την αίσθηση της απλής «επίσκεψης» και αναπόφευκτα οδηγεί σε στιγματισμό και περιθωριοποίηση.
Απεναντίας, η συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση αναφέρεται στο σύνολο των μαθητών και συνεπάγεται πλήρη συμμετοχή στα εκπαιδευτικά δρώμενα του γενικού σχολείου, του σχολείου της γειτονιάς, όπου όλα τα παιδιά μπορούν -και πρέπει- να φοιτούν. Η ένσταση που συχνά διατυπώνεται σχετικά με αυτή αφορά στο γεγονός πως, ενδεχομένως, οι μαθητές τυπικής ανάπτυξης να «μένουν πίσω» στην ύλη. Όμως, το κλειδί της επιτυχίας της βρίσκεται αφενός στο μετασχηματισμό του σχολείου, ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες δυνατότητες και ικανότητες όλων των μαθητών, και αφετέρου στην άρτια κατάρτιση του/της εκπαιδευτικού και όλων των εμπλεκομένων μερών.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Ζυμβραγάκης, Α. Η διαφορά των τμημάτων ένταξης και της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης. Ανακτήθηκε από https://e-didaskalia.blogspot.com/2018/12/entaksi-symperilipsi.html (τελευταία πρόσβαση 4/12/2020)
Κυπριωτάκης, Α. (2001). Μια Παιδαγωγική : Ένα Σχολείο για Όλα τα Παιδιά. Σύγχρονες αντιλήψεις αγωγής και εκπαίδευσης των παιδιών με εμπόδια στη ζωή και στη μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Στασινός, Δ. (2016). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020 plus: Για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο-ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
