
Η Παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Ο Μουσταφά Κεμάλ
Το 1923 είναι μία χρονιά ορόσημο για την Ανατολική Μεσόγειο και την Ανατολική Ευρώπη γενικότερα. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλύεται, αλλά αυτή της τη διάλυση δεν τη διαδέχεται, ούτε η απελευθέρωση περιοχών ιδιαίτερα αυξημένης ελληνικής σημασίας και η συνακόλουθη εδραίωση της κυριαρχίας του ελληνικού κράτους, ούτε, όμως, και η δημιουργία ενός οθωμανικού κράτους ανήμπορου να ελέγξει την ιστορική συγκυρία και έρμαιου στις διαθέσεις των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Μέσα από τις στάχτες της παρηκμασμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ξεπρόβαλε ένα νέο άκρως ενδυναμωμένο και μαχητικό κράτος που δε θα είχε τις αδυναμίες και τα χαρακτηριστικά του προηγούμενου καθεστώτος, όπως ήλπιζε και διακήρυττε και ο ίδιος ο ιδρυτής του, ο Μουσταφά Κεμάλ, ο επονομαζόμενος Ατατούρκ.
Ο Μουσταφά Κεμάλ γεννήθηκε το 1881 στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, η οποία ήταν ακόμα στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από μουσουλμάνους γονείς. Όλα του τα παιδικά χρόνια τα πέρασε στον Λαγκαδά, ενώ από την ηλικία των δώδεκα ξεκίνησε τις σπουδές του στην στρατιωτική σχολή της Θεσσαλονίκης και αργότερα του Μοναστηριού με τελικό σταθμό την αυτοκρατορική στρατιωτική ακαδημία στην Κωνσταντινούπολη. Σε όλη του, όμως, την πορεία χαρακτηριζόταν ως αντικαθεστωτικός. Μια «ταμπέλα» που έμελλε να αλλάξει τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας γενικότερα και των ελληνικών συμφερόντων ειδικότερα.

Πηγή: https://el.wikipedia.org
Η Μετάβαση στη Νέα Τουρκία
Η μετάβαση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη Νέα Τουρκία δεν είναι μία απλή και αυτόματη «διαδικασία», ούτε έγινε με ειρηνικές μεθόδους. Είναι μία διόλου τυχαία συνάντηση πολλών παραγόντων που με τη δεινότητα του ιδρυτή της έγινε τελικά μία ιστορική πραγματικότητα. Η Νέα Τουρκία ήταν το αποτέλεσμα μίας σειράς γεγονότων που ξεκινούν από την αυγή του 20ου αιώνα.
α. Το Κίνημα των Νεότουρκων
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήδη από το τέλος του 190υ αιώνα, είχε μπει σε μία περίοδο βαθιάς κρίσης και έκδηλης παρακμής, που δεν περνούσε απαρατήρητη από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Αυτή η γενικευμένη κρίση, ωστόσο, δεν άφηνε ασυγκίνητους ούτε τους υψηλόβαθμους αξιωματικούς του οθωμανικού στρατού, αλλά ούτε και τους αστούς και διανοούμενους των μεγάλων αστικών κέντρων, που έβλεπαν καθαρά μία προδιαγεγραμμένη πορεία προς τη διάλυση και τον διαμελισμό της πατρίδας τους. Λίγο πριν τη συμπλήρωση της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα δημιουργείται η Ένωση και Πρόοδος, μία οργάνωση με στόχο την αποφυγή της ολοκληρωτικής διάλυσης της αυτοκρατορίας και την αντίδραση στην παραπάνω κατάσταση της πλήρους αποδιοργάνωσης. Τα μέλη, όμως, της εν λόγω οργάνωσης έμειναν γνωστά ως Νεότουρκοι, ένα όνομα που έδειχνε σε ένα πολύ πρώιμο στάδιο τις διαθέσεις για αλλαγή και μετάβαση σε κάτι νέο. Μέλος αυτής υπήρξε και ο ίδιος ο Κεμάλ ως νέος τότε αξιωματικός. Στις 24 Ιουλίου 1908 η οργάνωση πετυχαίνει κάτι ιστορικό, υποχρεώνει τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β’ , με κίνημα που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, να επαναφέρει το σύνταγμα του 1876. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισέρχεται σε μία νέα εποχή με βαθιά εθνικιστικό πρόσημο.

β. Το εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ
Μετά την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων και κατ’ επέκταση και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η αποδιοργάνωση, η διάλυση και ο διαμελισμός της ήταν μία απτή πραγματικότητα. Ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο ΣΤ΄ (1918-1922) ανέλαβε την εξουσία σε μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές στην ιστορία της αυτοκρατορίας και έδειχνε να μην μπορεί να κάνει πολλά πράγματα για να ανατρέψει την κατάσταση, με αποκορύφωμα την αποδοχή της ταπεινωτικής για την ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία Συνθήκης των Σεβρών το 1920. Από την άλλη μεριά, ο Μουσταφά Κεμάλ έχοντας τη θέση του γενικού στρατιωτικού επιθεωρητή, μία θέση κλειδί, αφού συγκέντρωνε στο πρόσωπο του κατόχου της και τη στρατιωτική και την πολιτική εξουσία, του δόθηκε η ευκαιρία να συνεχίσει το έργο του και να ανατρέψει ο ίδιος την κατάσταση. Στα μέσα του Μαΐου του 1919 από την περιοχή της Αμασείας, ενισχυμένος από κάθε άποψη, συγκαλεί την πρώτη επίσημη σύσκεψη της στρατιωτικής ηγεσίας με σκοπό να αντιδράσει, τόσο στην ίδια τη συνθήκη των Σεβρών (δεν είχε επίσημα υπογραφεί ακόμα) και στην απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, όσο και στην ανικανότητα του Σουλτάνου και του καθεστώτος που για χρόνια επικρατούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πολύ περισσότερο, όμως, οργάνωσε ένα κίνημα ώστε να δημιουργήσει ένα νέο εθνικό κράτος που δεν θα ήταν πρόθυμο να φιλοξενήσει άλλα έθνη στους κόλπους του και με τη δημιουργία αυτού του κράτους θα εμφανιζόταν στις συνδιασκέψεις ειρήνης. Η πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο Σουλτάνος ήταν πια ένα κακό παρελθόν για τον Μουσταφά. Τα δύο επόμενα στρατιωτικά συνέδρια στο Ερζερούμ και στην Σεβάστεια σφράγισαν τις αποφάσεις του πλέον αναγνωρισμένου ηγέτη.

γ. Η πολιτική νίκη των Κεμαλικών και ο Εμφύλιος Πόλεμος
Οι Κεμαλικοί, όπως ονομάστηκαν οι οπαδοί του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος, δεν περιορίστηκαν μόνο στην στρατιωτική ηγεσία και υπεροχή, με έδρα τους την Άγκυρα αποφάσισαν να προκηρύξουν εκλογές και να σχηματίσουν προσωρινή κυβέρνηση με πρόεδρο τον ίδιο τον Κεμάλ. Η απόφαση της προκήρυξης εκλογών έγινε δεκτή και από τον Σουλτάνο και οι Κεμαλικοί στις επικείμενες εκλογές κέρδισαν την πλειοψηφία της Βουλής. Η νέα βουλή, η οποία ξεκάθαρα είχε εθνικιστική κατεύθυνση, επικύρωσε την εθνική διακήρυξη των Κεμαλικών ή με άλλο λόγια το Εθνικό Συμβούλιο το οποίο συνόψιζε όλες τις αποφάσεις των ως άνω εθνοσυνελεύσεων. Η αποδοχή του Εθνικού Συμβουλίου από τη νέα βουλή είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την κήρυξη εμφυλίου πολέμου και την επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διχάστηκε σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, από τη μία η φιλοσουλτανική μερίδα και από την άλλη μεριά οι υποστηρικτές του Κεμάλ, που μετά και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Συμμάχους της Αντάντ, γίνονταν όλο και περισσότεροι. Στις 23 Απριλίου 1920 ο Κεμάλ, για να αντιδράσει σε όλη αυτή την κατάσταση, συγκάλεσε την Α’ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση στην οποία ψήφισε νέο σύνταγμα με το οποίο ονόμασε τη χώρα Τουρκία, εγκαταλείποντας μία για πάντα τον τίτλο Οθωμανική Αυτοκρατορία και τον θρησκευτικό χαρακτήρα της και εγκαινιάζοντας ένα νέο κοσμικό κράτος. Ο εμφύλιος πόλεμος τώρα συνεχίστηκε με περισσότερη ένταση και με μερική υπεροχή των φιλοσουλτανικών δυνάμεων, ενώ στις δυσχέρειες των Κεμαλικών προστέθηκε και η παρουσία των ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία.
δ. Η Μικρασιατική Καταστροφή, η Συνθήκη της Λοζάνης και η Δημιουργία της Νέας Τουρκίας
Παρά τις πολλές απώλειες του τουρκικού στρατού στα χρόνια της μικρασιατικής εκστρατείας (1919-1922), οι διπλωματικές επιτυχίες του Κεμάλ με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και κυρίως με τις νικητήριες χώρες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μολονότι σύμμαχοι της Ελλάδος, η νικηφόρα και σθεναρή αντίστασή του στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας μετά τον Σαγγάριο ποταμό και οι εξαιρετικά λανθασμένοι χειρισμοί του ελληνικού στρατού, ειδικά μετά τις εκλογές του 1920, οδήγησαν σε μία από τις σκοτεινότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Στις 13 Αυγούστου έγινε η τελική τουρκική επίθεση και η ελληνική άμυνα υποχώρησε με τραγικές συνέπειες για την μακραίωνη παρουσία του Ελληνισμού στην «Ιωνία».

Η νίκη του τουρκικού στρατού έδωσε στον Μουσταφά την ουσιαστική ώθηση να διαπραγματευτεί με κυριαρχικούς όρους τη νέα συνθήκη ειρήνης στη Λοζάνη. Παράλληλα, στο εσωτερικό πέτυχε να εκδιώξει τον Σουλτάνο, να θέσει τέρμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και να δημιουργήσει στις 29 Οκτωβρίου ένα νέο Τουρκικό εθνικό κοσμικό κράτος δυτικού τύπου με κοινοβουλευτική αναγνώριση στη 1 Νοεμβρίου και διεθνή με τη Συνθήκη της Λοζάνης.
Επίλογος: Ο Πόλεμος της «Ανεξαρτησίας«
Ως πόλεμο της «ανεξαρτησίας» ή της «απελευθέρωσης θεωρείται το διάστημα από τις 19 Μαΐου 1919 έως τις 24 Ιουλίου 1923. Μέσα στο χρονικό αυτό διάστημα αναπτύσσεται με απόλυτη βία το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ Ατατούρκ και οι απάνθρωπες εθνοκαθάρσεις Ελλήνων και Αρμενίων. Η 19η Μαΐου 1919 είναι η ημερομηνία κατά την οποία ο Μουσταφά αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα και έθεσε τα θεμέλια του αιματηρού του σχεδίου. Από εκείνο το χρονικό σημείο και μετά ήταν αποφασισμένος να υλοποιήσει μέχρι εσχάτων αυτό το σχέδιο και να απαλλαγεί, τόσο από την ενοχλητική για τον ίδιο παρουσία αλλοεθνών πληθυσμών και της ευρωπαϊκής κηδεμονίας (εθνικός πόλεμος), όσο και από το άνευ σημασίας θρησκευτικό κράτος του Σουλτάνου που για την συνείδηση του Κεμάλ ήταν ένα άβουλο πιόνι στα χέρια των Μεγάλων Δυνάμεων (εμφύλιος πόλεμος).
Βιβλιογραφία
Εκδοτική Αθηνών. (2000). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών: Αθήνα.
Λουβή, Ε. & Ξιφαράς, Δ. (2024). Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία: Γ’ Γυμνασίου. ΙΤΥΕ: Αθήνα.
Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia Greece. Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. [Διαδίκτυο]. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org
Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia Greece. Πόλεμος της Ανεξαρτησίας. [Διαδίκτυο]. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org
Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia Greece. Δημοκρατία της Τουρκίας. [Διαδίκτυο]. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org