Η γλυπτική αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες και πιο πολύπλοκες μορφές τέχνης, όμως με αξιοθαύμαστη παρουσία σε όλους τους πολιτισμούς στην ιστορία. Όπως συμβαίνει με όλες τις μορφές τέχνης στην αρχαιότητα, και οι γυναίκες γλύπτριες είχαν περιορισμένη πρόσβαση και δυνατότητα να δημιουργήσουν οι ίδιες και να πειραματιστούν σε διάφορα καλλιτεχνικά μονοπάτια. Από τον 19ο αιώνα όμως και μετά, παρατηρείται μία ευρεία εμφάνιση χαρισματικών γυναικών καλλιτεχνών που σημάδευσαν την ιστορία της τέχνης και δη της γλυπτικής.
Η γλυπτική είναι το σώμα. Είναι ο ενστικτώδης τρόπος έκφρασης του σώματος – και όχι απαραίτητα του δικού μου. Louise Burgeois
Πρώιμες γυναίκες γλύπτριες
Ι. Camille Claudel
Η Claudel αποτελεί μία από τις εμβληματικές πρωτοπόρες γυναίκες της γλυπτικής τέχνης. Η ίδια αποτέλεσε πλατωνική ερωμένη του Auguste Rodin, με τον οποίο ανέπτυξε μία θυελλώδη σχέση και ο οποίος την είχε προσλάβει το 1883 ως μία από τις βοηθούς του και γρήγορα διέκρινε το πηγαίο της ταλέντο, γι αυτό και της ανέθετε σύνθετες λεπτομερειες των έργων του όπως τα μέρη των χεριών, των ποδιών, μερικά χαρακτηριστικά του προσώπου. Η τεχνοτροπία της υπήρξε βαθύτατα επηρεασμένη και σμιλευμένη από το ρεύμα της art nouveau ενώ την ενέπνευσαν ιδιαίτερα το στοιχείο των καμπύλων, ως διακοσμητικό στοιχείο όπως και το παιχνίδι με το φως και τις σκιάσεις. Τα υλικά που χρησιμοποιούσε για την κατεργασία των δημιουργιών της ήταν τα προπλάσματα σε πηλό ή γύψο, τα οποία μετέφερε σε πιο δύσκολα υλικά όπως μαρμάρινο μπλοκ ή μεταλλικά καλούπια. Χρησιμοποιούσε επίσης συχνά μάρμαρο, μπρούντζο και όνυξ σε μερικα έργα της. Τα γνωστότερα έργα της είναι τα: L’ âge mûr (η ώριμη ηλικία) έργο του 1899 που συμβολίζει την εγκατάλειψη και τον αλληγορικό της αποχωρισμό από τον Rodin, το Sakuntala, εικόνα ενός ζευγαριού που αναπαριστά μία πηγαία προσμονή για εγγύτητα και αφοσίωση. Ακόμη το La valse (το βαλς) έργο του 1893 που υπονοεί την ένωση του πνεύματος και του σώματος διαμέσου του έρωτα. Το έργο αυτό απαγορεύθηκε από τις γαλλικές αρχές λόγω της απεικόνισης της γύμνιας. Επίσης το έργο Clotho (Κλωθώ) που είναι μία τεράστια αλληγορική νύξη για την δύναμη της μοίρας και συμβολίζει την πεποίθηση της για την αντίληψη “το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο”. Αξιζει να αναφερθεί ότι το γνωστό έργο του Rodin, Κεφάλι γελαστού άνδρα, παρόλο που έχει αποδοθεί ως δημιούργημα του Rodin, μετά από ενδελεχή έρευνα το 2008, αποδείχτηκε από τα στοιχεία και οι λεπτομέρειες ότι φιλοτεχνήθηκε από την Claudel, η οποία εκείνη την περίοδο εργαζόταν στο εργαστήριό του.
ΙΙ. Edmonia Lewis
Μία από τις αξιοσημείωτες γυναίκες γλύπτριες αποτελεί η εμβληματική περίπτωση της αφροαμερικανίδας και ιθαγενούς καλλιτέχνιδας Edmona Lewis, η οποία διέπρεψε στον χώρο της γλυπτικής. Μαθήτευσε κοντά στον γλύπτη Edward Brackett και το 1865 πούλησε αρκετά γλυπτά και κατάφερε να ταξιδέψει στη Ρώμη όπου διέμεινε και δημιούργησε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. Εστίασε στην νεοκλασική τεχνοτροπία, με έντονες επιρροές της ιταλικής τέχνης και υλικός πυρήνας της υπήρξε το μάρμαρο, όπου το δούλευε μόνη της σε αντίθεση με άλλους γλύπτες που το ανέθεταν σε βοηθούς. Όπως ήταν σύνηθες στην νεοκλασική γλυπτική, τα αρχικά μοντέλα τα φιλοτεχνούσε σε πηλό ή γύψο και στη συνέχεια τα μετέφερε σε μάρμαρο, ενώ επέλεγε την τεχνική του υψηλού γυαλίσματος στο δέρμα των μορφών, ίδιον της νεοκλασικης παράδοσης. Αντίθετα, οι τρίχες και τα ρούχα διατηρούσαν μια πικ τραχιά ή ματ υφή. Όλο της το έργο συνδυάζει την νεοκλασική παράδοση με κοινωνικα μηνύματα. Οι ανθρώπινες μορφές της έχουν έντονη συναισθηματική έκφραση, και έδωσε με τις δημιουργίες της ορατότητα σε ιθαγενικές ιστορίες. Τα γνωστότερα έργα της είναι ο Θάνατος της Κλεοπάτρας, με ρεαλιστικη και ωμή απεικόνιση κάτι που οδήγησε να θεωρηθεί το έργο ως τολμηρό για την εποχή, το Forever Free που είναι μια ωδή στη χειραφέτηση από το άπαρτχάιντ και τη φυλετική δουλεία, το Old Arrow Maker and His Daughter, που απεικονίζει την ιθαγενική κουλτούρα με τρυφερότητα και σεβασμό.
Μοντέρνες γυναίκες Γλύπτριες
ΙΙΙ. Barbara Hepworth
Η Barbara Hepworth υπήρξε μια άκρως χαρισματική περίπτωση αγγλίδας γλύπτριας του 20ου αιώνα. Ξεχώρισε για το εκρηκτικό και χειμμαρώδες της ταπεραμέντο που ήταν μία σύνθεση δυναμισμού, τελειομανίας και ακμαίου καλλιτεχνικού πείσματος. Σπούδασε στην Ιταλία και γοητεύτηκε πολύ από τα ερεθίσματα της ελληνικής και ρωμαϊκής τέχνης. Βασική ιδιοτυπία του έργου της είναι η εναλλαγή και η πολεμική ανάμεσα στο γεμάτο και στο κενό γι αυτό και παρατηρείται η ύπαρξη μεγάλου όγκου είτε σε μέταλλο είτε σε πέτρα, η οποία διαπερνάται απο τρύπες που διανοίγουν την επιφάνεια. Επέλεγε να έχει μια αφαιρετικη φυσιογνωμία η γλυπτική της και έδινε μεγάκη έμφαση στην υφή. Συνήθιζε να παραγγέλει τα υλικά της από διάφορα μερη του κόσμου. Τα υλικά που χρησιμοποιούσε κατά κόρον είναι η πέτρα, το ξύλο, ο μπρούντζος και αλλα χυτά μέταλλα. Δεν παρέλειπε να χρησιμοποιεί σχοινιά, κορδόνια, υφές για τη δημιουργία έντασης και να ενώνει στοιχεία για να προσδίδει ελαφρότητα και οπτική διαφάνεια. Πειραματίστηκε πολύ με την τεχνική του carving (σμίλευση) όπου χάρασσε τα υλικά αλλά χρησιμοποιούσε και καλούπια για τα χυτά στοιχεία, ιδίως όταν επρόκειτο για τον μπρούντζο. Πειραματιζόταν επίσης με διάτρητα στοιχεία και με την αντίθεση εξωτερικού/εσωτερικού χώρου. Τα σπουδαιότερα έργα της είναι το pierced form που είναι το πρώτο έργο που άνοιξε τρύπες στην επιφάνεια του γλυπτού-μια άκρως επαναστατική επιλογή, το pelagos, το oval form που παίζει με τις εναλλαγές μεταξύ ανοιχτού/κλειστού χώρου και το single form όπου έγινε το γνωστότερο έργο της, μνημείο για τον Dag Hammarskjöld, γενικο γραμματέα του ΟΗΕ που σκοτώθηκε το 1961.
IV. Louise Burgeois
Πρόκειται για μία εξίσου επιδραστική μορφή στο χώρο της γλυπτικής, η οποία ξεχώρισε τον 20 αιώνα για την έντονα ψυχολογική φυσιογνωμία των δημιουργημάτων της. Η Louise δεν ανήκε σε ενα μόνο ρεύμα αλλά τα έργα της αποτελούν συμφυρμό από τα κινήματα του σουρεαλισμού, του εξπρεσιονισμού, της φεμινιστικής τέχνης, της αφηρημένης και βιομορφικής γλυπτικής και των ψυχαναλυτικών θεωριών. Οι μορφές των έργων της μεταμορφώνονται ή διαλύονται σε σύμβολα ψυχικής κατάστασης, ενώ επιλέγει τακτική χρήση οργανικών σχημάτων και επαναλαμβανόμενων μοτίβων. Εξέχουσα θέση αποδιδει στη γυναικεία ταυτότητα, μνήμη και σεξουαλικότητα. Επιδίδεται στην δοκιμή διαφόρων τεχνικών όπως αυτή της σμίλευσης σε ξύλο και πέτρα, τη χύτευση στον μπρούντζο και τις ρητίνες, τη ραφή και χειροτεχνία σε υφάσματα και τις εγκαταστάσεις με έντονκ συναισθηματικό βάθος και εκφραστική αφήγηση. Τα υλικά που συνοδεύουν την αποκρυστάλλωση των έργων της είναι ο μπρούντζος που χρησιμοποιείται σε μεγάκα υπαίθρια γλυπτά,
το μάρμαρο και ο ασβεστόλιθος που κοσμούν τα αρχικά και μεσαία έργα της, η χρήση υφασμάτων και υφασμάτινων ρούχων, το ξύλο σε σκαλισμένα ανθρωπόμορφα γλυπτά, το λατέξ και οι ρητίνες, σε οργανικά με απεικονίσεις σωμάτων έργα, και σίδερο και χάλυβα σε εγκαταστάσεις και πλέγματα. Τα σπουδαιότερα έργα της υπήρξαν τα Maman(μητέρα), ένα έργο ύψους 9 μέτρων που αφορά ένα γλυπτό αράχνης από μπρούντζο και χάλυβα, συμβολίζει τη μητέρα ως επισκευαστή και περιλαμβάνει ένα σάκο που περιέχει 32 μαρμάρινα αυγά και η κοιλιά και ο θώρακάς του είναι κατασκευασμένα από μπρούτζο με ραβδώσεις. Στη συνέχεια, το Cells, που αποτυπώνει σιδερένια κλουβιά, που απεικονίζουν ψυχικά δωμάτια και κάθε κελί είναι μία μικρο μνήμη ή ψυχική κατάσταση. Δεν παύει να χρησιμοποιεί κούκλες, αντικείμενα, υφάσματα και καθρέφτες. Επίσης σπουδαια είναι τα femme maison, που συμβολίζει την διάσχιση της γυναικειας ταυτότητας ανάμεσα στις επιτελέσεις της και τον εαυτό της και το spiral women με αμφιφυλόφιλες μορφές που διερευνάται το ακαθόριστο και ρευστό της σεξουαλικότητας και της εσωτερικής μάχης.
Συμπεραίνοντας, ο αριθμός από τις γυναίκες γλύπτριες, αυξάνεται με αισιόδοξους ρυθμούς και οι προαναφερθείσες καλλιτέχνιδες συνεισέφεραν τεράστιο υλικό και πλούτο στην καλλιτεχνική παρακαταθήκη. Κάθε μία από τις παραπάνω αποτελεί και έναν ανεξάντλητο κόσμο, και μαζί με αυτές, η σειρά των γλυπτριών υπενθυμίζει ότι η τέχνη συνιστά μία απεριόριστη διαπάλη του καλλιτέχνη με όλα του τα δεσμά και τις επιμέρους καταπιεσεις, καταστάσεις στις οποίες η γλυπτική προσφέρει μία καθαρτήρια κραυγή ελευθερίας.
Βιβλιογραφία:
Κορμαρής Π. (2022) 7 γυναίκες πρωτοπόρες της τέχνης, ανάκτηση από ow.gr (29-09-2025)
Σουφλή Ε(2016), Ενα αφιέρωμα για τις γυναίκες δημιουργούς που χάθηκαν στα βιβλία της Ιστορίας της τέχνης, ανάκτηση από tomov.gr (30-09-2025)
Gerakiti E.(2024) 10 great women sculptors you should know, ανάκτηση από daily art magazine (30-09-2025)
