Η χαμένη πόλη των Παιόνων

Ένα άλυτο μυστήριο που απασχολεί τους αρχαιολόγους εδώ και αιώνες, ένας αρχαίος λαός που σταδιακά εξαφανίστηκε και μια μυστηριώδης πιθανή πρωτεύουσα που περιμένει να ανακαλυφθεί. Οι αρχαίες πηγές μας δίνουν τεκμηριωμένες πληροφορίες για την ύπαρξη των Παιόνων, ενός λαού που άφησε το στίγμα του στην Βόρεια Ελλάδα και την Κοιλάδα του Αξιού. Όταν νοτιότερα στον Ελλαδικό χώρο οι Μυκήνες ήκμαζαν, οι συγγενείς των Τεύκτρων της Τροίας, έκαναν την εμφάνιση τους στον βορά. Μια ανακάλυψη που μπορεί να μας δώσει νέα τροπή στην Βαλκανική ιστορία, η αφετηρία όμως είναι αυτή που θα δώσει τις απαντήσεις -και δεν είναι άλλη- αλλά η χαμένη πόλη των Παιόνων, η Βυλάζωρα.

Η αρχαία φυλή των Παιόνων

Οι Παιόνες φαίνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα να εμφανίστηκαν ως ξεχωριστή φυλετική ομάδα γύρω στην 3^η – 2^η χιλιετία π.Χ. Οι πρώτες ενδείξεις νεολιθικών οικισμών, οδηγούν στο συμπέρασμα πως αναπτύχθηκαν στην περιοχή της κοιλάδας του ποταμού Αξιού (Βαρδάρης), μέχρι την λίμνη Δοϊράνη και ως βόρεια του Στρυμόνα και την ανατολική Θράκη. Ένας έρωτας του ποταμού θεού Αξιού και της πριγκίπισσας Περίβοιας, θα φέρει στον κόσμο τον γενάρχη Πηλεγώνα, που θα οδηγήσει τους Παιόνες στην δόξα τους, σύμφωνα με την μυθολογία. Ο σπουδαίος Ηρόδοτος τον 5^ο αιώνα π.Χ. έκανε ειδικές αναφορές στην φυλή των Παιόνων, που ζούσαν τότε στον Στρυμόνα ποταμό και είχε επηρεαστεί πολιτισμικά από τον Θρακικό και Ιλλυρικό κόσμο. Και ενώ η ακριβής καταγωγή των Παιόνων παραμένει μέχρι και σήμερα αμφιλεγόμενη, ο Ηρόδοτος τους θεώρησε ένα Θρακο-Ιλλυρικό φύλο, με Ελληνική θρησκεία και έθιμα, που είχε ιδιαίτερο πολιτισμό με δική του ταυτότητα. Η ικανότητα τους στην κεραμική τέχνη, ήταν το σήμα κατατεθέν των Παιόνων, ενώ υπάρχουν στοιχεία πως η οικονομίας τους ήταν ισχυρή λόγω κτηνοτροφίας και καλλιέργειας γης. Τα στοιχεία προκύπτουν φυσικά από το γεγονός πως οι Παιόνες, είχαν δικό τους νόμισμα, κάτι που αποδεικνύει το αναπτυγμένο οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Τα νομίσματα τους είχαν πάνω μορφές ζώων (όπως ταύρους και άλογα) και ανθρώπων. Στις μεγάλες πόλεις των Παιόνων, όπως η Αμυδών, η Σίρις και οι Στόβοι, λατρευόταν κυρίως ο θεός Διόνυσος και η Δρυς (Μητέρα Θεά). Η γλώσσα των Παιόνων είναι ακόμα μια σπαζοκεφαλιά, καθώς παραμένει αταξινόμητη, ενώ τα ονόματα βασιλέων (όπως Πυραίχμης και Πηλέγων) και τοπωνυμίων (Βυλάζωρα και Αξιός) που γνωρίζουμε παραπέμπουν στην Θρακική διάλεκτο, αλλά δεν παύουν να θεωρούνται μια ξεχωριστή «Παιονική» γλώσσα. Οι συγκρούσεις με τους γειτονικούς λαούς (Μακεδόνες και Ιλλυρίους), ήταν συχνές και έτσι οι Παιόνες αναφέρονται συχνά ως ένας πολεμικός λαός από τους αρχαίους ιστορικούς. Ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας φαίνεται να κατέλαβε την Παιονία κοντά στο 358 π.Χ. και να δίνει στο έθνος μια σχετική αυτονομία εντός της επικράτειας του, ενώ ήταν ενεργός ο ρόλος τους στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ως ιππείς και ανιχνευτές. Ο Ηρόδοτος μας αναφέρει επίσης πως οι Παιόνες, πήραν μέρος στις εκστρατείες των Περσών ενάντια της Ελλάδας (αναφέρεται πως είχαν καταγωγή από την Τροία σύμφωνα με κάποιους ιστοριογράφους), ενώ ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος κάνουν μνεία στον αγώνα τους, ενάντια της επεκτατικής πολιτικής των Μακεδόνων. Κατά την εκστρατεία του Δαρείου Α’ (512-486 π.Χ.), οι Παιόνες υποτάχθηκαν στους Πέρσες για ένα μικρό διάστημα, ενώ μετά την μάχη της Πύδνας (168π.Χ.), οι Ρωμαίοι θα κατακτήσουν όλη την Μακεδονία και κατά συνέπεια οι Παιόνες θα αφομοιωθούν στον Ρωμαϊκό κόσμο… Η επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, θα σημάνει την σταδιακή εξαφάνιση του λαού των Παιόνων, αφήνοντας πίσω ελάχιστα στοιχεία όπως: νομίσματα, κεραμικά και αναφορές από τους αρχαίους ιστοριογράφους στα κείμενα τους.

Διαβάστε επίσης Portal: Πύλες επικοινωνίας που ενώνουν τον κόσμο

Η χαμένη πόλη των Παιόνων: η πρωτεύουσα (;) Βυλάζωρα

Ο Πολύβιος (2^ος π.Χ. αιώνας) αναφέρει πως η Βυλάζωρα, ήταν «το σπουδαιότερο πέρασμα» για την άμυνα της Μακεδονίας από τις επιθέσεις γειτόνων του Βορά. Σημειώνει δε, πως επρόκειτο για την μεγαλύτερη πόλη των Παιόνων, η οποία κατακτήθηκε και οχυρώθηκε από τους Μακεδόνες καθώς οδηγούσε στην αρχαία Πέλλα. Στην ουσία, η Βυλάζωρα είναι η χαμένη πόλη των Παιόνων που αναφέρεται περισσότερο στις αρχαίες πηγές (Πολύβιος, Τίτος Λίβιος, Πλούταρχος), ως μητρόπολη της φυλής και είχε μεγάλη στρατηγική σημασία. Ήταν η έδρα των βασιλιάδων, το μεγαλύτερο οχυρό, αλλά και το ισχυρότερο αστικό κέντρο, γεγονός που κάνει τους ερευνητές να πιθανολογούν πως (έστω και για ένα χρονικό διάστημα) ήταν πρωτεύουσα της Παιονίας. Ο Όμηρος πρωτίστως αναφέρει την πόλη Αμυδών ως πρωτεύουσα, που βρίσκεται κοντά στο σημερινό Αξιοχώρι και πρόκειται για την πρώτη πόλη, που κατεργαζόταν σίδηρο στα νότια της Βαλκανικής Χερσονήσου (11^ος αιώνας π.Χ.). Που βρίσκεται όμως σήμερα η Βυλάζωρα και γιατί θα είναι σημαντική η ανακάλυψη της; Στις ατελείωτες αντιπαραθέσεις της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας και των Σκοπίων, μπορούμε να προσθέσουμε και την αρχαία πόλη των Παιόνων… Το σημερινό Βέλες συγχέεται συχνά με την αρχαία πόλη της Βυλάζωρας -λανθασμένα λόγω ονόματος-, όμως δεν παύει να βρίσκεται πολλά χιλιόμετρα εκτός εμβέλειας της αρχαίας Παιονίας. Υπάρχουν αρκετές υποθετικές τοποθεσίες που συνοδεύονται και με μερικά αρχαιολογικά ευρήματα, που όμως δεν επαληθεύουν την ύπαρξη της πόλης. Στην περιοχή της κοιλάδας του Αξιού, στο σημερινό Κουμάνοβο, υπάρχουν δυο τοποθεσίες ταύτισης: το Γκράντετς και οι Στόβοι. Στις παραπάνω περιοχές έχουν γίνει ανασκαφές και έχουν έρθει στο φως οχυρώσεις και κεραμικά, που θα μπορούσαν να συνδεθούν με την φυλή των Παιόνων, αλλά χωρίς καμία απόδειξη (προς το παρόν). Η κοιλάδα του Αξιού, μια περιοχή τεράστιας έκτασης, είναι αναμφίβολα το σωστό μέρος για να αναζητήσει κανείς την χαμένη πόλη της Βυλάζωρας. Βάσει των ιστορικών αναφορών και των τοποθεσιών που γνωρίζουμε σήμερα (όπως της αρχαίας Πέλλας), η θέση – κλειδί και η οικονομική ανάπτυξη της Βυλάζωρας, ταιριάζει απόλυτα γεωγραφικά στην κοιλάδα αυτή. Η ανακάλυψη της θα είναι άκρως σημαντική για την αρχαία ιστορία των Βαλκανίων, αλλά και την πλήρη τεκμηρίωση και κατανόηση των Παιόνων. Αν η Βυλάζωρα έρθει στο φως μια μέρα, οι πληροφορίες για τους Παιόνες θα είναι πολλές και σημαντικές, ενώ το κενό ανάμεσα σε Μακεδόνες – Θράκες και Ιλλυρίους θα γεφυρωθεί. Ο τρόπος ζωής, η δομή της κοινωνίας, η αρχιτεκτονική και πολλά άλλα στοιχεία, θα βοηθήσουν στην ανάλυση της αρχαίας φυλής των Παιόνων και στον τρόπο που κινήθηκαν οι Μακεδόνες κατακτητές, αλλά και στην παρακμή που οδηγήθηκαν κατά την Ρωμαϊκή περίοδο. Έτσι λοιπόν θα αναδιαμορφωθεί ιστορικά ο αρχαίος Βαλκανικός χώρος και θα αναδειχθούν οι επιρροές που είχαν τα έθνη μεταξύ τους, ενώ πιθανές επιγραφές θα μπορούσαν να μας υποδείξουν την γλωσσική ταυτότητα των Παιόνων.

Διαβάστε επίσης Η Ολλανδική Χρυσή Εποχή στην Ευρωπαϊκή τέχνη

Τι απέγιναν οι Παιόνες και σε ποια ιστορία ανήκουν;

Οι Παιόνες θεωρούνται λαός των αρχαίων Βαλκανίων που αναπτύχθηκε με σημερινά δεδομένα σε τρείς χώρες: Βόρεια Μακεδονία, Ελλάδα και Βουλγαρία, περιοχή που ο Όμηρος κατονόμασε ως Ερίβολο. Αυτό δεν σημαίνει πως κάποια από τις τρεις παραπάνω χώρες, πρέπει να καπηλευτεί παραπάνω την άμεση ταύτιση με τα σημερινά τους έθνη. Οι Παιόνες ήταν ένας ξεχωριστός λαός, με ξεχωριστή γλώσσα (ίσως Ινδοευρωπαϊκή) και βάσει αναφορών, έμοιαζαν πολιτισμικά στους Μακεδόνες, τους Θράκες και τους Ιλλυρίους. Από τις πρώτες αναφορές του 7^ου αιώνα π.Χ., μέχρι και τον 1^ο αιώνα π.Χ., είναι πασιφανές πως η φυλή των Παιόνων πάσχιζε να είναι ελεύθερη και οι πόλεις τους αυτόνομες. Το κομβικό σημείο της ιστορίας τους -και πιθανότατα της σταδιακής τους εξαφάνισης- είναι το 168π.Χ. Η Παιονία, όντας στα χέρια του Μακεδόνα βασιλιά Περσέα, μετά την ήττα στην μάχη της Πύδνας, θα περάσει στους Ρωμαίους. Από την Παιονία πέρασαν πολλοί κατακτητές, όμως οι Ρωμαίοι, ήταν αυτοί που επισφράγισαν την ουσιαστική τους εξαφάνιση και μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε πως η χαμένη πόλη των Παιόνων -Βυλάζωρα- ήταν «θύμα» τους . Οι Παιόνες πιθανότητα «εξελληνίζονται» και «ρωμαϊκοποιούνται», όταν εντάσσονται στην επαρχία Μοισία και παύουν να αναφέρονται ως γένος σταδιακά. Παρόλο που αποτελούν μεγάλο κομμάτι (και μυστήριο) των Βαλκανίων, θα μπορούσε κανείς να πει πως αποτελούν εξίσου μεγάλο κομμάτι της Ελληνικής ιστορίας. Η αναφορά των Παιόνων από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς όπως ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης και ο Πολύβιος, μας δείχνουν την άμεση σχέση που είχαν με τον Ελληνικό κόσμο και κυρίως την Μακεδονία. Τα λιγοστά ευρήματα που έχουμε ως σήμερα, μαρτυρούν τα Ελληνιστικά στοιχεία και τις επιρροές που είχαν οι Παιόνες στον πολιτισμό τους. Στα μεταγενέστερα χρόνια, μπορεί να υποθέσει κανείς πως οι Παιόνες αποτελούν προοίμιο της Ρωμαϊκής ιστορίας των Βαλκανίων, καθότι η Μοισία ήταν σημαντική επαρχία για την αυτοκρατορία τους. Ένα άλλο σημαντικό τεκμήριο, αφορά μια επιγραφή στην αρχαία Ολυμπία που ανακαλύφθηκε το 1877 στην βάση ενός αγάλματος, που είχε ανεγερθεί από την κοινότητα των Παιόνων προς τιμή του βασιλιά τους Δροπίωνα. Η επιγραφή αυτή δίνει την εντύπωση πως οι Παιόνες ήταν ένα αναγνωρισμένο Ελληνικό έθνος, χωρίς να γνωρίζουμε αν συμμετείχε όμως στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Επιπλέον στοιχεία μας δίνει και η δωρεά του βασιλιά Δροπίωνα στους Δελφούς, όπου σύμφωνα με τον Παυσανία αφιέρωσε ένα χάλκινο κεφάλι παιονικού ταύρου (βίσων), στον ιερό αυτό χώρο για τους Έλληνες. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως οι Παιόνες, ήταν ένας ανεξάρτητος λαός, που επιδίωκε να έχει άρρηκτες σχέσεις με τον Ελληνικό κόσμο της εποχής του.