Αν ρωτήσει κανείς έναν άνθρωπο, ο οποίος δεν έχει ίσως και κάποια ιδιαίτερη επαφή με την τέχνη, να αναφέρει τρεις ζωγράφους, κατά πάσα πιθανότητα ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ θα είναι μέσα σε αυτούς τους τρεις. Τώρα αν ρωτήσουμε τον ίδιο υποθετικό άνθρωπο για κάποιο έργο του εν λόγω ζωγράφου σίγουρα θα μας αναφέρει τον πίνακα με τον οποίο θα ασχοληθούμε σήμερα, την «Έναστρη Νύχτα»! Ο συγκεκριμένος πίνακας είναι ένας από αυτούς που ενδεικτικά αντιπροσωπεύουν την τέχνη του Δυτικού πολιτισμού. Δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 1889 από τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ ενώ νοσηλευόταν στο άσυλο Σεν Ρεμί ντε Προβάνς.
Η «Έναστρη Νύχτα» είναι λάδι σε μουσαμά με ύψος 73.7 cm και πλάτος 92.1 cm, κατατάσσεται στο κίνημα του μετά-ιμπρεσιονισμού, ενώ ανήκει και στην μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στην Νέα Υόρκη από το 1941 και αποκτήθηκε μέσω του κληροδοτήματος Λίλι Π. Μπλις. Οι κριτικοί τέχνης εκείνης της εποχής, ήταν πεπεισμένοι ότι το στυλ του Βαν Γκογκ, που χαρακτηρίζεται από φωτεινά χρώματα και “βαριές” πινελιές, ήταν ίσως ακατάστατο και ακατέργαστο συγκριτικά με άλλες ρεαλιστικές ή “φωτογραφικές” ζωγραφιές σύγχρονων του. Δεν ήταν λίγοι οι ζωγράφοι -αλλά μάλλον η πλειονότητα- που εργάζονται στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα και ενδιαφέρονταν κυρίως για τη ζωγραφική τοπίων και πορτρέτων που έμοιαζαν με φωτογραφίες. Ο Βαν Γκογκ χρησιμοποίησε τις υπερβολικές και εκφραστικές πινελιές του για να απεικονίσει αυτό που αισθανόταν μέσα του. Πίνακες όπως η «Έναστρη Νύχτα» ήταν προφανώς πολύ πιο μπροστά από την εποχή τους και άνοιξαν το δρόμο για τον εξπρεσιονισμό, ένα από τα μεγάλα καλλιτεχνικά κινήματα των αρχών του εικοστού αιώνα.
Ο νυχτερινός ουρανός που απεικονίζει ο Van Gogh στη ζωγραφιά Starry Night είναι γεμάτος με περιστρεφόμενα σύννεφα, λαμπερά αστέρια και ένα έντονα φωτισμένο φεγγάρι. Ο τρόπος απόδοσης των διαφόρων στοιχείων στο τοπίο εξασφαλίζουν μία αίσθηση ρευστότητας, μία αίσθηση κίνησης. Ο καλλιτέχνης γνώριζε ότι η σύνθεση της Έναστρης Νύχτας ήταν κάπως σουρεαλιστική και υπερβολική ως προς τη σύνθεση της όπως ο ίδιος ομολογεί σε επιστολή προς τον αδελφό του. Αυτές οι ζωντανές, ταραχώδεις, γεμάτες ενέργεια μα και με μία “εξασθένιση” μορφές του πίνακα, ως τρόπος έκφρασης του Βαν Γκογκ θεωρείται ότι χρησιμοποιήθηκαν για να μεταφέρουν το προσωπικό συναίσθημα του ίδιου. Αρκετοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται πως η προσπάθεια του για να ξεπεράσει την ασθένεια του αντικατοπτρίζεται στον πίνακα. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες και η μία είναι ότι αυτός ο καμβάς απεικονίζει την ελπίδα! Φαίνεται ότι ο Van Gogh έδειχνε ότι ακόμα και σε μια σκοτεινή νύχτα, είναι δυνατόν να βλέπεις το φως, με λαμπερά αστέρια που γεμίζουν τον ουρανό, υπάρχει πάντα φως. Φαίνεται ότι ο Van Gogh τελικά θεραπεύτηκε από την ασθένειά του και είχε ουσιαστικά βρει τον “ουρανό” του.
Η σπείρα στον ουρανό αναμφισβήτητα είναι κάτι το οποίο τραβάει την προσοχή του θεατή, τον καθηλώνει και τον “τραβάει” στη δίνη της. Ωστόσο, αυτή η σπείρα δεν πρόκειται για αποτέλεσμα -κατά πάσα πιθανότητα- από κάποια “παραίσθηση” του Βαν Γκογκ για τον ουρανό όσο μία έμπνευση του ίδιου, η οποία του ήρθε διαβάζοντας το περιοδικό «L’Astronomie». Για να απεικονίσει την ταραγμένη ψυχή του, μίλησε για τις επιστημονικές αναπαραστάσεις των νεφελωμάτων. Επομένως, η σπείρα δεν ήταν δημιουργούμενη από τρέλα, αλλά μάλλον έμπνευση από μελετήματα του ζωγράφου πάνω στην αστρονομία. Υπάρχει βεβαίως μια ίσως πνευματική πτυχή στο έργο, το οποίο αντικατοπτρίζεται στις επιστολές του Βαν Γκογκ προς τον αδερφό του εκείνη την εποχή, όπου μιλά για μια τρομερή ανάγκη θρησκείας. Έτσι τη νύχτα βγαίνει για να ζωγραφίσει τα αστέρια. Επομένως ο ουρανός γίνεται μέσο για τον Βαν Γκογκ να κατανοήσει και να διερευνήσει μια από τις πεποιθήσεις που τον απασχολεί περισσότερο, τη ζωή μετά θάνατον. Η παρουσία ακριβώς έντεκα άστρων έχει ερμηνευτεί κι αυτή σαν μία σημειολογική τοποθέτηση του καλλιτέχνη σε συνάρτηση με τη θρησκεία και συγκεκριμένα μία αναφορά στη Γέννεση 37:9, όπου γίνεται αναφορά στον Ιωσήφ με τον οποίο φαίνεται να ταυτίζεται σε κάποια πράγματα, όσο για τον αριθμό έντεκα εξηγείται με το ότι ο Ιωσήφ δεν είχε τον σεβασμό και την αποδοχή των άλλων 11 αδελφών του. Όσον αφορά το χωριό πρέπει να πούμε ότι δημιουργήθηκε από τη φαντασία του καλλιτέχνη και δεν αποτελεί μία πιστή αναπαράσταση του, μιας και από το δωμάτιο του δε μπορούσε να δει πολλά πράγματα. Το χωριό είναι σκοτεινιασμένο, με σκούρα χρώματα στην απόδοση του, κάπως ίσως βαρετό, ήσυχο. Σε αντίθεση βέβαια με τον “δραματικό” ουρανό. Βλέπουμε στο βάθος να κυριαρχεί από όλο το χωριό το καμπαναριό, ίσως ένα σύμβολο ενότητας στη πόλη ή ένα σύμβολο για να τονίσει την κοσμική ισχύ του “ουρανού”. Στα αριστερά μας υπάρχει ένα κυπαρίσσι το οποίο συνδέεται άμεσα τόσο με το πένθος όσο και με την αθανασία, με μία κίνηση σα να φλέγεται.
Πέρα από αυτά, ακολουθούν και κάποια facts τα οποία πιθανώς να μην γνωρίζατε:
- Ο Van Gogh ζωγράφισε την άποψη από το παράθυρο που βλέπει ανατολικά στο άσυλο 21 φορές. H σειρά απεικονίζει διάφορες ώρες της ημέρας και της νύχτας και διαφορετικές καιρικές συνθήκες.
- Ο καλλιτέχνης θεωρούσε την “Έναστρη Νύχτα”, η οποία μια μέρα θα κατατασσόταν στα πιο διάσημα έργα του, ως αποτυχία, σύμφωνα με όσα έγραψε στον αδελφό του.
- Στο βιβλίο “Cosmographics” του 2015, ο Michael Benson υποστηρίζει ότι η έμπνευση πίσω από τα στροβιλίσματα του ουρανό της «Έναστρης Νύχτας» του Van Gogh είναι ένα σχέδιο του 1845 από τον αστρονόμο William Parsons, κόμη του Rosse για τον Γαλαξία Whirlpool.
- Η έρευνα επιβεβαίωσε ότι το πιο λαμπρό άστρο στην ζωγραφιά είναι στην πραγματικότητα η Αφροδίτη, η οποία βρισκόταν σε παρόμοια θέση τη στιγμή που ο Van Gogh δούλευε το «Starry Night».
- Ο παθολόγος Paul Wolf δήλωσε το 2001 ότι η αγάπη του καλλιτέχνη για το κίτρινο σε έργα ζωγραφικής όπως η «Έναστρη Νύχτα» προέκυψε από τη λήψη μίας αγωγής της εποχής για την επιληψία.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Vincent van Gogh The Starry Night Saint Rémy, June 1889. Ανακτήθηκε από www.moma.org
Vincent van Gogh’s Paintings and Life. Ανακτήθηκε από www.vincentvangogh.org
Βίνσεντ βαν Γκογκ. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org
