Βρισκόμαστε στον Αύγουστο του 1944- έντεκα μήνες πριν την οριστική λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της άνευ όρων συνθηκολόγησης, εκ μέρους του Γερμανικού παράγοντα. Το Παρίσι έχει πλέον απελευθερωθεί και μία φρενίτιδα ενθουσιασμού, διατρέχει με ιλλιγιώδη ταχύτητα την “πόλη του φωτός”. Ωστόσο πίσω από την ευθυμία και τις επιδοκιμασίες της ανεξαρτησίας, το λαϊκό μένος κοχλάζει και η ψευδαίσθηση ότι η αυτοδικία θα επιφέρει την πολυπόθητη δικαίωση παγιώνεται. Η συσσωρευμένη αποστροφή για τα κακώς κείμενα, φαίνεται να συγκεντρώνεται στα τραγικά πρόσωπα των “le tondues” (μτφρ. “οι κουρεμένες”). Επρόκειτο για γυναίκες που στοχοποιήθηκαν κατά την Γαλλική Μετα-κατοχή, χάριν της παρελθοντικής σύναψης ερωτικών ή απλώς κοινωνικών σχέσεων με Γερμανούς στρατιώτες.
Η στυγνή τιμωρία και η διαπόμπευση
Εφόσον η λαϊκή φωνή (δηλαδή η ομοβροντία των καχύποπτων μαζών), αναγνώριζε τελεσίδικα την ενοχή της εκάστοτε γυναίκας, προβλεπόταν η κατάφορη και δημόσια ταπείνωσή της: Την κούρευαν αθέλητα, σε μία απόπειρα να εκμηδενίζουν την θηλυκότητά της και στην συνέχεια, την περίφεραν στους δρόμους του Παρισιού, για να λοιδορηθεί από την όμορη κοινότητα. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, την απέκδυαν, αφήνοντάς την ημίγυμνη, ενώ σε μία ένδειξη εξόφθαλμου ευτελισμού της ύπαρξής της, ζωγράφιζαν το πρόσωπό της με σβάστικες, πράξη που αποσκοπούσε στον ανεξίτηλο, τόσο κυριολεκτικό όσο και μεταφορικό στιγματισμό της. Αξίζει να σημειωθεί, πως τουλάχιστον 20.000 γυναίκες υπεβλήθησαν σε αυτή την στυγνή και ανάλγητη μέθοδο σοφρωνισμού κατά την Γαλλική Μετα-κατοχή, με βάσει τα ιστορικά τεκμήρια (Edith Thomas: A Passion for Resistance).
Γυναίκες με ζωγραφισμένες σβάστικες στο πρόσωπο. Πηγή: Historicalpictures.com
Η έμφυλη διάσταση
Φυσικά, τα παγιωμένα μισογυνιστικά “πιστεύω”, όπως και προσιδίαζαν στο πνεύμα της εποχής, εγγράφονται ακραιφνή σε αυτή προσπάθεια, για άνευ προηγουμένου καταστρατήγηση της γυναικείας αξιοπρέπειας. Σε αντίθεση με τους άρρενες, που σε εφάμιλλες περιπτώσεις περνούσαν από δικαστήρια για να κριθεί η προσήκουσα ποινή, οι γυναίκες αποστερούνταν το αναφαίρετο της υπεράσπισής τους και παραδειγματίζονταν με αυτόν τον τελετουργικό και δυνάμει σεξουαλικοποιημένο τρόπο: Με απογυμνωμένο το κεφαλί και το σωμά, γίνονταν περίγελοι, αποδιοπομπάιοι τράγοι εκτόνωσης για το αφινιασμένο πλήθος. Ωστόσο, η αποστροφή απέναντι στα πρόσωπα που και για βιοποριστικούς λόγους ακόμα, αλληλεπιδρούσαν με τους πρεσβευτές του Ολοκληρωτισμού, δεν περιοριοριζόταν στους κόλπους της Γαλλίας.
Στην Ελλάδα, μόλις τον Σεπτέμβριο του ’42, ο διανοούμενος Δημήτρης Γληνός, στο δικό του πολύκροτο μανιφέστο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», φέρνει στο φως την ανυποχώρητη και αρτηριοσκληρωτική στάση του μέσου Έλληνα, απέναντι στον εκούσιο και ακούσιο συγχρωτισμό με τον δυνάστη: «Να μην επιτρέπετε στις γυναίκες σας, στις αδερφές σας, στις μαννάδες σας, στις κόρες σας, στους συγγενείς σας γενικά, να συναναστρέφονται με τους ξένους. Να μαστιγώνετε με κάθε τρόπο και να καυτηριάζετε τις ερωτικές σχέσεις με τους ξένους. Να στιγματίζετε τις γυναίκες που παραδίνονται. Κάθε γυναίκα που παραδίνεται στους ξένους είναι κιόλας χαφιές και προδότισσα. Να μεταχειρίζεστε γι’ αυτές εξευτελιστικά επίθετα και χαραχτηρισμούς και να κάνετε γνωστό πως μετά τον πόλεμο θα χαραχτεί και στα δυο τους μάγουλα με ανεξίτηλα γράμματα ένα μεγάλο κεφαλαίο «Π», που θα σημαίνει «Πόρνη» και «Προδότισσα».
Σύμφωνα με τον Virgili στο κείμενό του La France “Virile”, από τις κουρεμένες, μόνο το 42,1% κατηγορήθηκε για σεξουαλικές σχέσεις με Γερμανούς στρατιώτες. Το 14,6% κατηγορήθηκε για οικονομική συνεργασία (με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα το αστρονομικό ποσό- ισοδύναμο με μτον μισθό ενός αστυνομικού με 28ετή υπηρεσία- που είχε παραχωρηθεί σε γαλλίδα σερβιτόρα, μια δελεαστική προσφορά, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης εν καιρώ πολέμου). Το 6,5% κατηγορήθηκε για κατάδοση, το 8% για πολιτική ή στρατιωτική συνεργασία και το 26,7% για “απροσδιόριστη συνεργασία” .
Ωστόσο η συγκεκριμένη πρακτική συμμόρφωσης και περιθωριοποίησης, δεν ήταν καινοφανής.
Οι ρίζες της τιμωρίας
Οι Βησιγότθοι, ήδη από τους σκοτεινούς αιώνες, εφαρμόζουν ως πρωτεργάτες την ανωτέρω πρακτική, εισάγοντας την ιδέα της κατάπνυξης του εκμαυλισμού, στον Ευρωπαϊκό χώρο. Κατά τον Μεσαίωνα, η τιμωρία που υφαρπάζει από την γυναίκα αυτό που υποτίθεται ότι ήταν το πιο σαγηνευτικό της χαρακτηριστικό, χρησιμοποιούταν συνήθως σε περιπτώσεις μοιχείας, ενώ κατά τον 20ο αιώνα η ποινή επανεμφανίζεται: Μετά την κατοχή της Ρηνανίας από τα γαλλικά στρατεύματα το 1923, οι Γερμανίδες που είχαν σχέσεις μαζί με στρατιώτες του αντίπαλου στρατοπέδου, υπέμειναν αντίστοιχες τιμωρίες. Eνόψει του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το ναζιστικό κράτος εξέδωσε διαταγές σύμφωνα με τις οποίες οι Γερμανίδες που κατηγορούνταν ότι κοιμόντουσαν με μη Άριους ή ξένους κρατούμενους, έπρεπε επίσης να τιμωρούνται δημόσια με αυτόν τον τρόπο. Τέλος, κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, οι Φαλαγγίτες ξύριζαν τα κεφάλια των γυναικών από δημοκρατικές οικογένειες, προκειμένου να τις ατιμάσουν.
Η τελική κρίση
Διαχρονικά, η αναζήτηση ενός Εφιάλτη ή κατά τον Τριβιζά μίας μαύρης γάτας, εκκινείται απο την ζωτική ανάγκη να κατευναστούν τα πάθη ενόψει της τεταμένης κοσμοϊστορικής συγκυρίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η ύπαρξη ενός αποδιοπομπαίου τράγου και η προϊούσα ψευδαίσθηση αποκατάστασης της δικαιοσύνης, μέσα από την απρόσκοπτη επιβολή ποινών, γενικεύεται ως προυπόθεση εξυγίανσης της μολυσμένης κοινότητας. Η άσκηση ωμής βίας προς σωφρονισμό, με σημείο αναφοράς την Γαλλική Μετα-κατοχή, θίγει το κενό γράμμα του ανθρωπισμού, πιστοποιώντας αναπόδραστα την ζημιογόνο επίδραση του πολέμου.
Hamilton, C. (2018). The Homogeneous Representation of Les Tondues as Sexual Collaborators and its Impact upon the French Récit Nationale. Trinity College Dublin. Ανακτήθηκε από: ojs.tchpc.tcd.ie (Τελευταία Πρόσβαση: 23/11/25)
Avingon, D. (2016). A Woman Shorn: The Disruptive History of the Female Shaved Head. Vice. Ανακτήθηκε από: Vice.com (Τελευταία Πρόσβαση: 23/11/25)
Beevor, A. (2009). An ugly carnival. The Guardian. Ανακτήθηκε από: www.theguardian.com (Τελευταία Πρόσβαση: 23/11/25)
Η στροφή του βλέμματος προς το φως, μπορεί να αποβεί μοιραία για κάποιον που έχει συνηθίσει να θωρεί εθελούσια το σκοτάδι.
Στόχος μου δεν είναι να εκθέσω μια ωραιοποιημένη συγκυρία, μια κάλπικη "καλλίπολιν".Είμαι υπέρμαχος της ατσαλάκωτης αλήθειας και της αποδόμησης του σκοταδισμού.
