Η Αντιβασιλεία στην Ελλάδα

Στην ελληνική ιστορία μεγάλο μέρος κατέχει ο θεσμός της βασιλείας. Οι βασιλιάδες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις πολιτικές αποφάσεις και ήταν αρχηγοί του κράτους. Από τη σύσταση του ελληνικού κράτους, παρατηρεί κανείς ότι έκανε την εμφάνισή του ένας συγγενικός της βασιλείας θεσμός, η αντιβασιλεία. Σε αυτό το άρθρο θα εξερευνήσουμε συνοπτικά τα πρόσωπα που υπηρέτησαν στη θέση του βασιλιά όταν εκείνος είτε δεν μπορούσε να αναλάβει καθήκοντα είτε απομακρυνόταν από το θρόνο και την Ελλάδα. Στο τελευταίο συνετέλεσαν οι πολλές αλλαγές πολιτεύματος, τα στρατιωτικά κινήματα και η γενικότερη πολιτική αστάθεια. Η αντιβασιλεία, λοιπόν, εμφανίζεται σε πολλά σημεία της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Η πρώτη αντιβασιλεία

Το 1832 ορίστηκε ως βασιλιάς της Ελλάδας ο Όθωνας, γιος του βασιλιά της Βαυαρίας, Λουδοβίκου. Όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις απέστειλαν το αίτημα ανάθεσης του ελληνικού θρόνου από τον Όθωνα στον Λουδοβίκο, εκείνος έθεσε κάποιους όρους προκειμένου να γίνει δεκτό. Ένας από αυτούς ήταν η ύπαρξη τριμελούς αντιβασιλείας έως ότου ενηλικιωθεί ο Όθωνας. Η επιτροπή αυτή ανέλαβε καθήκοντα με την άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα (25 Ιανουαρίου 1833) και αποτελούταν αρχικά από τους Άρμανσπεργκ, Μάουρερ και Χάιντεκ. Ο Άρμανσπεργκ ήταν ο πρόεδρος της επιτροπής, ενώ ο Χάιντεκ ήταν υπεύθυνος για στρατιωτικά και ναυτικά θέματα. Ο Μάουρερ, ο οποίος αντικαταστάθηκε το 1834, είχε υπό την επίβλεψή του θέματα που αφορούσαν την εκπαίδευση, την εκκλησία, αλλά και τη δικαιοσύνη.

Στη διετία που διοικούσε η επιτροπή αντιβασιλείας σημείωσε αρκετά σημαντικά έργα. Σχετικά με τη διοικητική οργάνωση, η επικράτεια του νεοσύστατου κράτους χωρίστηκε σε νομούς, επαρχίες και δήμους. Παρόλο που διεξάγονταν εκλογές, ο δήμαρχος διοριζόταν από την κεντρική εξουσία επιλεγμένος από τους τρεις πλειοψηφήσαντες. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα, βασίστηκε στις αρχές του βαυαρικού, αλλά και διατηρήθηκαν τα αλληλοδιδακτικά σχολεία, καινοτομία του Καποδίστρια. Επίσης, ιδρύθηκαν σημαντικοί θεσμοί, όπως ο Άρειος Πάγος και η Ελληνική Χωροφυλακή από την αντιβασιλεία. Ωστόσο, η άγνοια της ελληνικής πραγματικότητας από μέρους των Βαυαρών αντιβασιλέων οδήγησε σε πολλούς λανθασμένους χειρισμούς. Ένας από αυτούς ήταν ο διωγμός των ηρώων της επανάστασης οδηγώντας στην περίφημη δίκη του Κολοκοτρώνη. Συνεπώς, πολλά από τα μέτρα απέτυχαν να εφαρμοστούν. Η αντιβασιλεία παρέμεινε μέχρι τα εικοστά γενέθλια του Όθωνα τον Ιούνιο 1835.

Αντιβασιλεία στο Μεσοπόλεμο

Μετά την έξωση του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’, το θρόνο ανέλαβε ο πρίγκιπας Αλέξανδρος. Δυστυχώς, η βασιλεία του δε διήρκεσε πολύ, καθώς πέθανε από σηψαιμία μετά από περίπου δύο χρόνια βασιλικής θητείας (12 Οκτωβρίου 1920). Το πρόσωπο που επιλέχθηκε να καλύψει τη θέση του, με απόφαση του Κοινοβουλίου, ήταν ο Παύλος Κουντουριώτης. Ο Κουντουριώτης έμεινε στην αντιβασιλεία από τις 15 Οκτωβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου 1920, όταν και παραιτήθηκε. Η παραίτησή του συνδέθηκε με την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920.

Advertisements

Στην αντιβασιλεία τον διαδέχθηκε η βασίλισσα Όλγα, η οποία ήταν η μόνη από τη βασιλική οικογένεια που είχε την άδεια να επισκεφθεί τον άρρωστο βασιλιά Αλέξανδρο. Η επόμενη κυβέρνηση, ούσα φιλοβασιλική, διεξήγαγε δημοψήφισμα προκειμένου να επαναφέρει το θεσμό της βασιλείας στις 22 Νοεμβρίου (5 Δεκεμβρίου με το γρηγοριανό ημερολόγιο). Σε εκείνο το δημοψήφισμα συμμετείχαν περισσότεροι ψηφοφόροι από τις εκλογές του Νοεμβρίου, κάτι που για το οποίο οι ιστορικοί αμφισβητούν τη γνησιότητά του. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι το 99 % των ψηφισάντων επιθυμούσε την επιστροφή του Κωνσταντίνου Α’. Η Όλγα παρέμεινε αντιβασίλισσα μέχρι τις 6 Δεκεμβρίου 1920 (19 Δεκεμβρίου με το γρηγοριανό ημερολόγιο) όταν και επέστρεψε ο Κωνσταντίνος Α’ στο θρόνο. Να σημειωθεί ότι η μόνη γυναίκα αντιβασίλισσα της Ελλάδας ήταν η Όλγα.

Σε αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι ο Κουντουριώτης διετέλεσε και πάλι αντιβασιλέας μετά την αποχώρηση του βασιλιά Γεωργίου Β’ (Δεκέμβριος 1923). Εκείνη την περίοδο γινόταν προσπάθεια αλλαγής πολιτεύματος προκειμένου να εγκαθιδρυθεί η Αβασίλευτη Δημοκρατία. Μετά το δημοψήφισμα του 1924, καταργήθηκε η μοναρχία και ο Κουντουριώτης, λόγω του κύρους που είχε, επιλέχθηκε να υπηρετήσει ως πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Παρέμεινε σε αυτήν τη θέση έως το Μάρτιο του 1926 όταν παραιτήθηκε από τη θέση ως διαμαρτυρία για τη δικτατορία του Πάγκαλου.

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Όπως αναφέρθηκε, για να υπάρχει αντιβασιλεία, πρέπει να υπάρχει και βασιλεία. Το πολίτευμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ανετράπη από το κίνημα του φιλοβασιλικού Κονδύλη το 1935. Με το κίνημα αυτό κατάφερε να πάρει ψήφισμα από τη Βουλή με το οποίο αυτοανακηρύχθηκε αντιβασιλέας και πρωθυπουργός της κυβέρνησης που σχημάτισε. Στις 3 Νοεμβρίου 1935 διεξήχθη δημοψήφισμα για την επαναφορά του θεσμού της Βασιλείας καλώντας το Γεώργιο Β’ να αναλάβει το θρόνο.

Ο Γεώργιος Β’, λοιπόν, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου παρέμεινε εκτός Ελλάδας αφήνοντας το θρόνο κενό μετά την απελευθέρωση από τις Δυνάμεις του Άξονα. Ακολουθώντας τα «Δεκεμβριανά» και μετά από πρόταση του Τσόρτσιλ τοποθετήθηκε στη θέση του αντιβασιλέα ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός το Δεκέμβριο του 1944 και παρέμεινε μέχρι το δημοψήφισμα του 1946. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος έφερε το Γεώργιο Β’ και πάλι στο θρόνο. Κατά την αντιβασιλεία του, προσαρτήθηκαν τα Δωδεκάνησα στην ελληνική επικράτεια. Συνεπώς, ο Δαμασκηνός ήταν ο πρώτος Έλληνας αρχηγός που τα επισκέφθηκε. Επίσης, ο Δαμασκηνός διετέλεσε και πρωθυπουργός για λίγες ημέρες όσο ήταν αντιβασιλέας. Μάλιστα, πριν την επάνοδο του Γεωργίου, είχε δηλώσει δύο φορές παραίτηση λόγω της πολιτικής αστάθειας που επικρατούσε. Αυτό που παρατηρείται είναι ότι ο Δαμασκηνός κατείχε ταυτόχρονα το ανώτατο πολιτειακό (αντιβασιλέας) και το ανώτατο εκκλησιαστικό αξίωμα (αρχιεπίσκοπος).

Η αντιβασιλεία στη Χούντα

Η τελευταία περιοδεία αντιβασιλείας σημειώθηκε κατά την επταετία της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’ για ανατροπή της δικτατορίας, ακολούθησε η αυτοεξορία αφήνοντας κενό το θρόνο του. Να σημειωθεί ότι ο Κωνσταντίνος Β’ ως διάδοχος του θρόνου, είχε αναλάβει καθήκοντα αντιβασιλέα, όταν ο βασιλιάς Παύλος είχε αρρωστήσει, μέχρι και το θάνατό του.

Οι δικτάτορες διόρισαν ως αντιβασιλέα τον Γεώργιο Ζωιτάκη στις 13 Δεκεμβρίου 1967. Ο Ζωιτάκης ήταν από τους πρωτεργάτες του στρατιωτικού πραξικοπήματος, «Επανάστασης», όπως το είχαν ονομάσει εκείνοι τότε. Ο Ζωιτάκης, πριν αναλάβει το θώκο της αντιβασιλείας, διετέλεσε υφυπουργός της δικτατορικής κυβέρνησης. Σημαντικά σημεία της περιόδου αντιβασιλείας του ήταν η αποστολή μηνύματος στη Σελήνη ως αρχηγός κράτους μαζί με άλλους αρχηγούς κρατών (Ιούλιος 1969) και η εκπόνηση ενός νέου Συντάγματος με το οποίο ο βασιλιάς έχανε πολλές εξουσίες του με την πρόβλεψη να υπάρχει αντιβασιλεία έως ότου αποφασίσει να επιστρέψει ο Κωνσταντίνος Β’ (Νοέμβριος 1968).

Φτάνοντας στο τέλος της μοναρχίας

Λόγω διαφωνιών με τον Παπαδόπουλο, ο τελευταίος απομάκρυνε το Ζωιτάκη από την αντιβασιλεία διορίζοντας τον εαυτό του (21 Μαρτίου 1972). Κατά την αντιβασιλεία του Παπαδόπουλου αξιοσημείωτη ήταν η αλλαγή πολιτεύματος μετά από το λεγόμενο Κίνημα του Ναυτικού το Μάιο 1973. Τότε ήταν που έπαψε να υφίσταται η μοναρχία στην Ελλάδα και εγκαθιδρύθηκε η Προεδρευόμενη Δημοκρατία. Ο Παπαδόπουλος διεξήγαγε ένα νόθο δημοψήφισμα με το οποίο ανακηρυσσόταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας (Ιούνιος 1973). Παρόλο που είχε ανέλθει στις θέσεις εξουσίας τόσο της αντιβασιλείας όσο και της προεδρίας της Δημοκρατίας, παρέμεινε και πρωθυπουργός της Ελλάδας μέχρι και τον Οκτώβριο του 1973. Τότε παραιτήθηκε από πρωθυπουργός και διόρισε διάδοχό του το Σπύρο Μαρκεζίνη. Ως εκ τούτου, γίνεται αντιληπτό ότι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ήταν ο τελευταίος αντιβασιλέας της Ελλάδας.

Πηγές

Αντιβασιλεία Όθωνα ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Ανώτατοι Άρχοντες και Πρωθυπουργοί της Ελλάδας ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Γεώργιος Ζωιτάκης ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Δαμασκηνός, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Ελληνικό δημοψήφισμα του 1920 ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Η Βασίλισσα των Ελλήνων Όλγα και η φιλανθρωπική δράση της (19ος αιώνας – 20ός αιώνας μ.Χ.) ανακτήθηκε από: www.rusgreek.ru/el (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021) Κουντουριώτης, Παύλος, ο ναύαρχος της Δημοκρατίας ανακτήθηκε από: www.historyreport.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Κωνσταντίνος Β’ της Ελλάδας ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Λουδοβίκος Ιωσήφ Άρμανσπεργκ ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)

Παύλος Κουντουριώτης ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 03.06.2021)