Αν ανατρέχαμε σε ένα βιβλίο ιστορίας της τέχνης, θα διασταυρωνόμασταν με μία αναρίθμητη πολλαπλότητα ευφάνταστων καλλιτεχνικών κινημάτων, τα οποία εκφράστηκαν στο ιστορικό γίγνεσθαι, άλλα λιγότερο διάσημα και άλλα αρκετά πιο δημοφιλή. Στην πρώτη κατηγορία θα μπορούσαμε να κατατάξουμε και την αισθητικά παιχνιδιάρικη κίνηση των αποσχίσεων (sècessions), αλλά σίγουρα η ίδια η αυτοαναφορικότητα αυτού του ρεύματος, θα έσπευδε ακαριαία να αποσχιστεί από την όποια συστηματική ταξινόμηση.
Είναι γεγονός ότι το ρεύμα των αποσχίσεων (secessions) αν και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία, αφορά την ιδιαιτερότητα της βιεννέζικης ζωγραφικής πρωτοπορίας και περιγράφει τα πληθυντικά κινήματα διαφωνούντων καλλιτεχνών, τα οποία εκφράστηκαν για πρώτη φορά στο Μόναχο το 1892, ενώ η ρίψη της αυλαίας τους έλαβε χώρα μεταξύ 1910 και 1914. Πιο συγκεκριμένα, η απόσχιση συνιστά μία θεσμική διαδικασία κατάφασης με την καλλιτεχνική ελευθερία να εκφράζεται και να εκθέτει, να δημιουργεί, προτού αυτή καταστεί αισθητική ρήξη. Η πορεία της απόσχισης ως διεργασίας διαφοροποίησης πράγματι μπορεί να αναγνωριστεί ως τρόπος γένεσης και πρωτοποριών από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20ου. Μάλιστα, οι ομάδες που γεννιούνται μετά την διάσπαση, τείνουν να υποδιαιρούνται όταν η αυτονομημένη καλλιτεχνική ομάδα θέτει και αποκρυσταλλώνει νέους κανόνες, πάγια δόγματα, περιερχόμενη εαυτήν σε μία αυστηρή συνθήκη περίκλειστου κανονιστικού χώρου. Τότε οι καλλιτέχνες θεωρούν ότι η ζωτικότητα της ομάδας αρχίζει να γερνάει όπως δείχνουν Βιεννέζοι καλλιτέχνες. Η απόσχιση είναι η πιο αυθόρμητη κραυγή χειραφέτησης της καλλιτεχνίζουσας νεολαίας, αισθανόμενη έτοιμη να αναλάβει αυτή το μέλλον και ξέσπασε σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, αποτελώντας κάθε ένα ένα αυτόνομο κίνημα με δική του ιδιάζουσα φυσιογνωμία και ιδιαιτερότητες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποσχίσεων είναι η Ανώνυμη Εταιρεία Ζωγράφων, Γλυπτών και Χαρακτών που γέννησε τον ιμπρεσιονισμό το 1874 των οποίων πρωταρχική επιδίωξη ήταν η δημιουργία εκθέσεων, η μανία για έκφραση και εξωτερίκευση προς τον κόσμο και όχι η κατάρτιση ενός αισθητικού προγράμματος.
α. Παρίσι.
Η πρώτη χαρακτηριστικη και πρωτότυπη έκφραση των αποσχίσεων συντελείται το 1889 με την ίδρυση της Εθνικής Εταιρείας Καλών Τεχνών στο Παρίσι. Συμμετέχουν σ’ αυτήν γνωστοί καλλιτέχνες της εποχής όπως οι Ροντέν, Καριέρ, Μεσονιέ, με ιθύνοντα τον Πυβί ντε Σαβάν, οι οποίοι δυσαρεστήθηκαν με την απονομή των βραβείων που δόθηκαν στην παγκόσμια έκθεση απο την Εταιρεία των Γάλλων καλλιτεχνών. Αυτή διαχειριζόταν το ετήσιο σαλόνι και οι παραπάνω καλλιτέχνες αποφασίζουν να ιδρύσουν την δική τους εταιρεία, την SNBA, με δικό της σαλόνι. Πολύ γρήγορα όμως, η νέα εταιρεία θα γίνει το ίδιο ακαδημαϊκή με την αντίπαλό της. Ήδη από το 1884, οι νεο-ιμπρεσιοντές μη αναγνωρίζοντας την εταιρεία των Γάλλων καλλιτεχνών που τους απορρίπτει, σύστησαν ένα δικό τους ανεξάρτητο σαλόνι, χωρίς επιτροπή και βραβεύσεις. Αυτό θα γίνει το πεδίο όπου θα φιλοξενηθούν μετέπειτα οι εκθέσεις του Σεζάν, των φοβιστών, των κυβιστών και θα διοργανωθούν αναδρομικές εκθέσεις των Βαν Γκόγκ και Σερά. Αλλά η ιστορία δεν σταμάτησε εκεί. Οι αποστάτες καλλιτέχνες της SNBA, οι οποίοι είχαν αποτιμηθεί ως υπερβολικά φιλελεύθεροι, συγκροτούν το δικό τους φθινοπωρινό Σαλόνι όπου θα βρεθούν εκεί, οι Φράντς Ζουρντέν, ο Ρεντόν, ο Σεζάν, Ο Ροντέν, ο Ανρί Ματίς και ο Μπονάρ. Αυτό το Σαλόνι, θα αποτελέσει μια εκρηκτική γκαλερί της εποχής, οι φοβιστές θα εκθέσουν το 1905, οι κυβιστές το 1911, θα αποπειραθούν και αναδρομικές εκθέσειε του Γκογκέν και του Σεζάν το 1907.
Β. Βρυξέλλες
Ομοιοτρόπως και οι Βρυξέλλες, μιμούνται αυτή την ανατρεπτική τάση. Μάλιστα, τον Οκτώβριο του 1883, γεννιέται «ο κύκλος των 20» που συγκεντρώνει τους Βέλγους Ένσορ, Κνοπφ και άλλους Βέλγους δημιουργούς. Αφού αρνηθούν την γραμμή της επιτροπής, θα εκδώσουν ένα δικό τους περιοδικό τη Μοντέρνα Τέχνη η οποία θα συνοδεύσει και την πρωτοβουλία ενός καινούριου Σαλονιού που θα λάβει την ονομασία «Ελεύθερη Αισθητική».
γ. Μόναχο
Λίκνο της αντιπαράθεσής της με τους κατεστημένους θεσμούς, τόσο η δυάδα αποσχίσεων του Μονάχου του 1892 όσο και του Βερολίνου συγκέντρωσαν ένα ετερόκλητο πλήθος καλλιτεχνών, με το μοντέρνο στοιχείο να είναι μειονότητα. Η απόσχιση του Μονάχου είχε τον τίτλο «Σύλλογος Καλλιτεχνών του Μονάχου», συναπαρτιζόμενη από 48 ανικανοποίητους καλλιτέχνες οι οποίοι διοργάνωσαν την πρώτη τους επιτυχημένη έκθεση το 1893. Η έκθεση έχει ως αντικείμενο μια αφίσα με το κεφάλι της θεάς Αθηνάς που φορά κράνος και δημιουργός της είναι ο Φραντς Φον Στουκ. Η απόσχιση ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο ηγεμονεύοντα ρεύματα, σε αυτό του νατουραλισμού που εκπροσωπείται από τον Φριτς φον Ούντε, τον Βίλχελμ Τρύμπνερ και τον Μάξ Λίμπερμαν και σε αυτό του συμβολισμού που εκφράζεται από τον Φράντς Φον Στουκ, ο οποίος παρά την ακαδημαϊκη του ιδιότητα, επιδεικνύει πρωτοφανή ανατρεπτική διάθεση, συμφύροντας την αρχαία τέχνη με τα έμμονα οράματα (Η αμαρτία, 1893), και με τον Ρίχαρντ Ρίμενσμιντ που καταπιάστηκε με τους τομείς της εφαρμοσμένης τέχνης και της αρχιτεκτονικής. Η απόσχιση του Μονάχου, αποτελεί το γόνιμο έδαφος όπου καλλιεργείται το Jugendstil, μία εκδοχή της art nouveau καθώς και το περιοδικό Jugend που εκδίδεται το 1896 και έδωσε το όνομα του στο κίνημα. Παρόλο που η απόσχιση του Μονάχου προσέλκυσε καλλιτέχνες όπως ο Καντίνσκι, αποβαίνει ένα άλλο συντηρητικό σαλόνι. Ανάμεσα στον Φον Στουκ, εντοπίζονται και οι Καντίνσκι, Κλέε, Κούμπιν, Άλμπερς.
δ. Απόσχιση του Βερολίνου
Η βερολινέζικη εκδοχή του κινήματος ιδρύθηκε το 1898 και τελούσε υπό την προεδρεία του Μάξ Λίμπερμαν και οι εκθέσεις της φιλοξενούν ρεύματα διαφόρων τάσεων από τον ιμπρεσιονισμό μέχρι τον συμβολισμό. Διαθέτει δικό της περιοδικό το Kunst und Künstler (Τέχνη και Καλλιτέχνες). Στους κόλπους της συγκεντρώνονται προοδευτικά και συντηρητικά ρεύματα, παρόλα αυτά κεντροβαρίζει το ζήτημα της πρωτοπορίας. Οργανώνονται εκθέσεις των Μουνκ, Σεζάν, Βαν Γκόγκ, Γκογκέν, Μανέ. Το 1911 υποδέχεται τους Πικασό, Ντερέν, Μπρακ και Βλαμίνκ. Οι ηγέτες της Λίμπερμαν και Κόριντ παραμένουν δέσμιοι του νατουραλισμού ενώ οι νεωτεριστές καλλιτέχνες Καντίνσκι και Γιαβλένσκι προσπαθούν να εκθέσουν στον ίδιο χώρο. Μετά την απόρριψη 27 έργων, οι απορριφθέντες καλλιτέχνες ιδρύουν μία Νεα Απόσχιση και ο δρόμος για τα νέα σχίσματα έχει ανοίξει.
ε. Βιέννη
πηγή εικόνας: wikipaideia
Ίσως η πιο εξέχουσα μορφή των καλλιτεχνικών αποσχίσεων καθώς είχε έντονη τη δυναμική της νεωτερικότητας και επέφερε μια απτή ρήξη στον ακαδημαϊσμό και το στυλ της Ringstrasse, όπου τάχθηκε και ενάντια στην καλλιτεχνική ιεραρχία. Εμπεριέχεται σ’ αυτήν η Οργάνωση των Καλλιτεχνών των Διακοσμητικών τεχνών της Αυστρίας. Η απόσχιση τελεί υπό την προεδρία του διάσημου ζωγράφου Γκουστάβ Κλιμτ και συγκεντρώνει στους κόλπους της τους ζωγράφους Κάρλ Μολ και τον Άλφρεντ Ρόλερ, τον διακοσμητή Κόλομαν Μόζερ και αρχιτέκτονες όπως τον Όλμπριχ και τον Ότο Βάγκνερ. Κυριαρχεί η έμφαση στις διακοσμητικές τέχνες, η ανανέωση της φόρμας και της τεχνικής ενώ σε πλαστικό επίπεδο τα υλικά και οι συνθέσεις προσδίδουν λεπτεπίλεπτα διακοσμητικά αποτελέσματα. Εκδίδεται το καλλιτεχνικό περιοδικό Ver Sacrum όπου γίνεται η ιδεολογική φωνή ενος νεωτερικού οράματος για την τέχνη.
Στο ίδιο πνεύμα κινείται και το λογοτεχνικό κίνημα Jung Wien, όπου συνδυάζεται η ιαπωνική τέχνη με τα έργα των Χόντλερ, Κλίνγκερ και τους ιμπρεσιονιστές.
Καταλήγοντας, η έκθεση του Κλιμτ αποτέλεσε μία κορυφαία στιγμή καλλιτεχνικής αναγνώρισης του κινήματος, αλλά αφότου αποχώρησε με τους φίλους του και διοργάνωσαν δική τους έκθεση, σιγά σιγά άρχισε να εξασθενεί και να δύει το εκτόπισμα και η ταραχή που δημιουργούσε στους συντηρητικούς καλλιτεχνικούς κύκλους των προηγούμενων αποσχίσεων.
Βιβλιογραφία:
Jarrassé, D. (1999), Αποσχίσεις, ανάκτηση από εγκυκλοπαίδεια Larousse σελ. 66-68, εκδόσεις ΟΞΥ, έδρα Αθήνα (21-10-2025)
