Αν θέλαμε να συγκεντρώσουμε έναν ποιοτικό αριθμό φλεγόμενων διανοούμενων, αντίστοιχου βεληνεκούς με τα φιλοσοφικά θηρία της μετανεωτερικής γαλλικής σκηνής, τους Deleuze, Guattari, Foucault, χωρίς δεύτερη σκέψη θα εντάσσαμε σ’ αυτόν τον κύκλο τον στοχαστή Antonio Negri. Όλοι αυτοί οι διανοούμενοι ριζοσπαστικοποίησαν με εκκωφαντικό τρόπο την πορεία της φιλοσοφίας, της κοινωνικής θεωρίας και της πολιτικής-φιλοσοφικής διανόησης. Ο Αντόνιο Νέγκρι υπήρξε ένας οξυδερκής στρατευμένος διανοούμενος που εισήγαγε μία άκρως ανατρεπτική φιλοσοφική γλώσσα.
Ο Αντόνιο Νέγκρι γεννήθηκε στην Πάντοβα και από πολύ νωρίς υπήρξε μία άκρως εκρηκτική, ζωηρή και ανήσυχη φυσιογνωμία, γι’ αυτό και ασχολήθηκε με τη συγγραφή, την καθηγητική ιδιότητα, την πολιτική επιστήμη και την κοινωνική θεωρία. Στάθηκε μία άκρως εξεγερμένη και αντισυστημική προσωπικότητα, εκπρόσωπος του ιταλικού εργατισμού, την θεωρητική του μαρξισμού που διερεύνησε τις μεταπλάσεις των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στο πρίσμα της μισθωτής εργασίας και των νέων κεφαλαιοκρατικών συνθηκών. Αντιτάχθηκε στο μαζικό ρεύμα του παραδοσιακού κομμουνιστικού κόμματος και της ιταλικής αριστεράς.
Την πολυσύνθετη ιδιοσυγκρασία του συνάρθρωσαν πολλαπλές θεωρητικές και φιλοσοφικές επιρροές. Αρχικά, θεμελιώδη ρόλο διαδραμάτισε η εμπλοκή του και η άμεση επαφή με τον χώρο της Αυτονομίας, ενώ μελέτησε διεξοδικά το θεωρητικό έργο του Μπαρούχ Σπινόζα, του Νίτσε, του Κάρλ Μαρξ, αλλά και από εργατιστές διανοούμενους όπως ο Τρόντι, η Φεντερίτσι και τον Αλμπέρτο Αζόρ Ρόζα, αν και στη συνέχεια διαφοροποιήθηκαν πολύ θεσιακά, με τους τελευταίους να συμπαρατάσσονται με την αξιωματική του κομμουνιστικού κόμματος.
Είναι γεγονός ότι ο Αντόνιο Νέγκρι απετέλεσε μία καταφατική ατομικότητα του αυτόνομου χώρου, όπου αυτό μεταφράστηκε σε μία ορμητική αφομοίωση των προταγμάτων της ένοπλης πάλης, του αντάρτικου πόλης που επικράτησε σαν ιδέα στους αγωνιστικούς αυτόνομους κύκλους της δεκαετίας του ’70, αλλά και μίας χειμαρρώδους ριζοσπαστικής ακόμα και άνομης αντι-βίας. Πολλοί τον κατηγόρησαν ότι απετέλεσε τον εγκέφαλο της ένοπλης αριστερίστικης ομάδας των Ερυθρών Ταξιαρχιών στην Ιταλία, όπου αποδείχτηκε ότι ο Νέγκρι διατηρούσε στενές επαφές με ορισμένα μέλη του για κάποιο διάστημα. Ωστόσο, από το 1976 και ύστερα, ο Νέγκρι διαφωνούσε ρητά με την πολιτική ανάλυση των Ερυθρών Ταξιαρχιών ως προς την μορφή, την δράση, τις δομές και το περιεχόμενο των οικονομικών-πολιτικών σχέσεων, το οποίο θεωρούσε ασύμφωνο με τη νέα άρθρωση των ταξικών σχέσεων και τις νέες αναπαραστάσεις της μηχανής παραγωγής.
Ο Αντόνιο Νέγκρι επιδόθηκε σε μία αλλεπάλληλη συγγραφική φρενίτιδα και παρήγαγε πληθωρικό θεωρητικό έργο, το οποίο περιλαμβάνει στοχαστική εμβάθυνση και επαναθεμελίωση του μαρξικού έργου, αποτολμά μία φιλοσοφική διείσδυση στο φιλοσοφικό σύστημα του Σπινόζα, ενώ δανείζεται σαν ενεργητικό αναγνωστικό υποκείμενο πολλαπλά ερμηνευτικά εργαλεία από διαστάσεις του Φουκωικού και Ντελεζιανού έργου. Τα πιο εξέχοντα πονήματά του που έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά είναι τα “Καιρός για Επανάσταση”, “Γιατί ο Μάρξ”, “Αυτοκρατορία” που συνέγραψε από κοινού με τον Michael Hardt, “Ο Λένιν πέρα από τον Λένιν”, “Η μεταφυσική στο έργο του Σπινόζα”, “Πλήθος”, “Καιρός για Επανάσταση”. Παράληλλα υπήρξε από τους ιδρυτές του περιοδικού “Κόκκινα Τετράδια”.
Το σώμα της θεωρητικής συγκρότησης του Νέγκρι αντανακλάται κατά διαλεκτικό τρόπο στην υλική και εμπειρική του υιοθέτηση των θέσεων της εργατικής αυτονομίας. Το πρώιμο θεωρητικό του έργο εστιάζει στην εμβριθή ανάγνωση του μαρξικού και σπινοζικού έργου και αναδεικνύει την φυγόκεντρη από το παραδοσιακό μαρξιστικό-λενινιστικό αυστηρά διαλεκτικοποιημένο πρίσμα αντίληψη των εννοιών του κεφαλαίου και της μισθωτής εργασίας και εστιάζει στην σταδιακή αυτονόμηση της εργασίας από το κεφάλαιο, την μετουσίωση και επικράτηση της μορφής της άυλης εργασίας (βιοπληροφορίες, τεχνολογίες, σύγχρονες μορφές γνώσης) και τονίζει την αντιφατική αποκωδικοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων από τον Μαρξ, αφού η εκμετάλλευση πέραν του ότι θεμελιώνεται όχι στην παραδοσιακή απόσπαση της υπεραξίας της εργατικής δύναμης, αλλά στην φουκωική αξιωματική της βιοπολιτικής παραγωγής που αντλεί από τον Φουκό, συλλαμβάνει ότι μετατοπίζεται στην κατάχρηση της συλλογικής γνώσης και δημιουργικότητας των εργαζομένων που τίθενται στην υπηρεσία της κερδοφορικής εξουσίας. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει μεγαλύτερη βαρύτητα στον Μαρξ των Χειρογράφων σε αντίθεση με το μαρξικό έργο του κεφαλαίου και του κομμουνιστικού μανιφέστου. Ομοιοτρόπως, και η Σπινοζική θεωρητική απετέλεσε κινητήρια δύναμη για την αρχιτεκτονική της νεγκριανής συλλογιστικής ιδίως στα σημεία του μη διαχωρισμού της μεταφυσικής από την πολιτική ή την φυσική τάξη, και στην καθοριστική δυνατότητα συλλογικής δράσης και κοινωνικής ζωής (potentia). Επίσης, από το σπινοζικο έργο δανείζεται τη σημασία και το περιεχόμενο της έννοιας του πλήθους, το οποίο διαθέτει μία εγγενή συντακτική δύναμη, σε αντίθεση με την εξουσία που αρθρώνεται συντεταγμένα.
Στη συνέχεια, καθοριστικό και καίριο σημείο της φιλοσοφικής του Νέγκρι, έγκειται στις ενδελεχείς και διαδοχικές μελέτες της “Αυτοκρατορίας”, και του “Πλήθους” που συνέταξε μαζί με τον διανοούμενο Michael Hardt. Πιο αναλυτικά, εισάγεται η φιλοσοφική έννοια της αυτοκρατορίας, η οποία ορίζει την υπάρχουσα μορφή του καπιταλιστικού τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και του ιμπεριαλιστικού κράτους σε μία υπερεθνική, χαώδη και ταυτόχρονα αποκεντρωμένη εξάπλωση του κέντρου εξουσίας, συνώνυμη με την δυναμική της σύγχρονης αποικιοκρατικής παγκοσμιοποίησης. Εδώ οι Νέγκρι και Χάρντ, σημειώνουν την υπέρβαση των οργάνων των εθνών κρατών και την εμπέδωση ενός πολλαπλού, αποκεντρωμένου και πολυσύνθετου μηχανισμού θεσμών, εθνικών και υπερεθνικών οργάνων που κατασκευάζει την υλική μηχανική της πολιτικης κυριαρχίας. Πρόκειται για μία κυβερνητικά δυσδιάκριτη δυναμική που διέπεται από το στοιχείο της αυτορρύθμισης και της οργάνωσης στη βάση των νέων τεχνολογιών και οικονομικών συντελεστών. Μέσα σ’ αυτό το οικοδόμημα που επιταχύνεται, εντατικοποιείται και αναπροσαρμόζεται κατά αέναο τρόπο, η προοπτική αντίστασης προβλέπεται από τους Νέγκρι και Χάρντ από την χειραφετητική έννοια του πλήθους, που αναλύεται στο επόμενο βιβλίο. Η έννοια πλήθος φαίνεται να αντικαθιστά τον λαό, και περιγράφει την πολλαπλή, πολυδιάστατη και πολύμορφη συλλογικότητα που διαπερνάται από τις κατευθύνσεις της αυτοοργάνωσης, της οριζόντιας διαχείρισης και της κοινής πολεμικής. Στον όρο, ο Νέγκρι συσπειρώνει τον λαό, τους μετανάστες, τους εργαζόμενους, τους φοιτητές, οι οποίοι προσεγγίζονται ως ένα πλήθος απρόσωπων ενικοτήτων. Για την πιο παραστατική εμπέδωσή τους, προτείνεται το μοντέλο της ζωντανής σάρκας που αυτενεργεί έναντι της αναπαράστασης του πολιτικού σώματος. Μάλιστα, το πλήθος διατηρεί την ταξική του φυσιογνωμία και γίνεται αντιληπτό υπό το πρίσμα της βιοπολιτικής παραγωγής, έναντι της μαρξιστικής καπιταλιστικής παραγωγής. Εδώ η υπεραξία στοιχειοθετείται ως το σύνολο μίας συνεργατικής εργασίας, η οποία κυκλοφορεί στο κοινό δίκτυο και ανάγεται σε κοινή αξία. Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι τα δύο αυτά εργαλεία διέπονται από μία διαλεκτική σχέση μεταξύ τους, ενώ πρωτεύοντα ρόλο διαδραματίζει ο όρος του κοινού. Με βάση τα παραπάνω, το πλήθος συγκεντρώνει τις τάσεις χειραφέτησης από την αόρατη αστυνόμευση της αυτοκρατορικής κυβερνητικής, έχοντας την ενεργητική δυνατότητα να δομήσει μία αμεσοδημοκρατική δύναμη αυτονομίας.
Με βάση την βιοπολιτική οντολογική ανάγνωση του Νέγκρι για τους νέους ταξικούς αγώνες και τον καπιταλιστικό σχηματισμό, ο ίδιος αποσκοπεί στην επίτευξη μίας ριζοσπαστικης δημοκρατίας που ερείδεται σε μία ομοσπονδία αυτοοργανωμένων κοινοτικών μορφών, με χαρακτηριστική αρχή την δύναμη του πλήθους. Ακόμα, φαίνεται να αντιστρέφει, την μαρξιστική απόφανση, ισχυριζόμενος ότι το συλλογικό υποκείμενο κινεί την ιστορία και όχι ο παράγοντας κεφάλαιο.
Συμπεραίνοντας, μπορούμε να διακρίνουμε ότι έχουν γραφεί πολλά και αντικρουόμενα στοιχεία για μια τόσο αμφιλεγόμενη ριζοσπαστική φυσιογνωμία όπως ο Αντόνιο Νέγκρι. Είναι γεγονος ότι η φιλοσοφία του ακολούθησε μία διεργασία απεδαφικοποίησης, αντίκρουσης και επανεφεύρεσης των ερμηνευτικών προβληματικών της σκέψης του, εκκινώντας από την εξύμνηση μίας σπινοζικής αυτονομίας, και φτάνοντας ενίοτε σε μία αντισυμβατική συνθήκη διαρκούς εξέγερσης και κατάφασης με την συλλογικότητα και τον δικό του ιδιόμορφο κομμουνισμό.
Βιβλιογραφία:
Σεβαστάκης, Ν. (2023). Τόνι Νέγκρι (1933 – 2023).Ο φιλόσοφος της εξεγερμένης επιθυμίας, ανάκτηση από lifo.gr (26-11-2025)
Μανιτάκης, Α. Η έννοια του πλήθους και η ουτοπική προοπτική της παγκόσμιας δημοκρατίας (Με αφορμή τη ‘Δημοκρατία του Πλήθους’ στο έργο του Νέγκρι), ανάκτηση από constitutionalism.gr (26-11-2025)
Ένα Βιογραφικό Σημείωμα του Αντόνιο Νέγκρι [1933 – 2023] από τους συγγραφείς των “Βάρβαρων”. (2024). Προλεταριακή Πρωτοβουλία. Ανάκτηση από athensindymedia.gr (24-11-2025)
Antonio Negri, Κυριαρχία και Σαμποτάζ (σχετικά με το Κόμμα). (2013). ανάκτηση από bestimmug (25-11-2025)
