Δεσποινίδες της Αβινιόν
Το 1907 ο Πάμπλο Πικάσο θα ολοκληρώσει έναν πίνακα σύμβολο για τη μοντέρνα τέχνη, τις “Δεσποινίδες της Αβινιόν”! Με αυτό τον πίνακα θα έρθει σε ρήξη με τη δυτική τέχνη, θα προκαλέσει ενώ θα κάνει και τη δική του προσωπική επανάσταση. Το θέμα του θα μπορούσε ακόμα κι αν δε ξέραμε την ημερομηνία να μας ορίσει κατά προσέγγιση την περίοδο που δημιουργήθηκε μιας και κατατάσσεται, παρά τις μοναδικότητες του, σε μία τάση για έργα από ομάδες γυμνών γυναικών, γεγονός που το βλέπουμε στον Σεζάν, τον Ματίς όπως και τον Γκωγκέν. Σε αυτό τον καμβά βλέπουμε πέντε ιερόδουλες από κάποιο πορνείο της Αβινιόν να μας παρουσιάζονται με έναν δυναμικό, μνημειώδη τρόπο. Σίγουρα όμως δε πρόκειται για πόρνες πολυτελείας αλλά για γυναίκες που ανήκουν στις χαμηλότερες βαθμίδες των κοινωνικών τάξεων.
Οι “Δεσποινίδες της Αβινιόν” είναι ένας πίνακας (Oil on canvas) πραγματικά μεγάλων διαστάσεων, 243.9 cm × 233.7 cm, ο οποίος φιλοξενείται στο Μουσείο μοντέρνας τέχνης της Νέας Υόρκης από το 1939. Το έργο αυτό έχει εκπληκτικά πολλές αναφορές σε διαφορετικά είδη τέχνης ή άλλους ζωγράφους, από τον Cézanne και τον Gauguin μέχρι την Αφρικανική και Ιβηρική τέχνη καθώς και τον El Greco. Για παράδειγμα ο τρόπος σχεδιασμού των γωνιωδών επιπέδων αποτελεί μία σαφέστατη αναφορά στον Ελ Γκρέκο, χωρίς όμως να τον πλησιάζει ούτε από την άποψη των χρωμάτων αλλά και αυτά τα ίδια γωνιώδη επίπεδα στον Πικάσο γίνονται πολύ πιο έντονα. Οι μορφές δίνονται μέσω ευθειών και γεωμετρικών σχημάτων το οποίο καλύπτει το ένα το άλλο. Το αποτέλεσμα είναι οι μορφές να φαίνονται μετωπικές, ενώ το βάθος του πίνακα να είναι περιορισμένο. Τα χρώματα, αν και φαινομενικά αντίθετα και συγκρουόμενα μεταξύ τους (του καφέ, του ροζ με σταδιακές αλλαγές σε τόνους του γαλάζιου ή του πρασίνου), δίνουν τελικώς μία άρτια, αρμονική εικόνα. Σίγουρα ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι οι αφρικανικές μάσκες, οι οποίες έχουν φορεθεί στα κεφάλια των δύο ακριανών γυναικών, στη δεξιά μεριά. Ο Πικάσο είχε γοητευτεί ιδιαίτερα από την τέχνη της Αφρικής αλλά και της Ιβηρικής Χερσονήσου, οι οποίες εκείνο τον καιρό είχαν αρχίσει να εμφανίζονται έντονα στα μουσεία της Ευρώπης. «Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν», θεωρούνται από τα πρώτα Κυβιστικά έργα του 20ου αιώνα, έργο που μας βοηθάει να δούμε τα πρώτα βασικά βήματα του κυβισμού, στα σπάργανα του αλλά και την ίδια την αμφισβήτηση του ιμπρεσιονισμού.
Η χρήση των Αφρικανικών μασκών στη ζωγραφική του Πικάσο ξεκίνησε, όταν αυτός αντιλήφθηκε την καλλιτεχνική τους αξία, γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα όταν άλλωστε ζωγράφισε και τις “Δεσποινίδες της Αβινιόν”. Άλλοι καλλιτέχνες είχαν δείξει μεγαλύτερο ενδιαφέρον γι’αυτές αλλά και ο Πικάσο κατανόησε την έντονη καλλιτεχνική τους διάσταση μετά από μία βόλτα στο εθνογραφικό μουσείο του Παρισιού, όπως ο ίδιος ομολογεί. Δε πρέπει να ξεχνάμε ότι η Γαλλία ήταν μία ισχυρή αποικιοκρατική δύναμη τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι πολλά έργα τέχνης είχαν αποκοπεί από τον αρχικό τους χώρο “γέννησης” και πωλήθηκαν στο Παρίσι. Ο Πικάσο αντιλαμβανόταν την Αφρικανική τέχνη ως ένεση αναζωογόνησης της δυτικής τέχνης, μία ένεση που θα έδινε νέα δυναμική, διαφορετικές φόρμες και μορφές στην έκφραση! Εκτός από τις μάσκες της Αφρικανικής τέχνης, ο Πικάσο είχε χρησιμοποιήσει και αντίστοιχα έργα τέχνης της Ιβηρικής χερσονήσου, από την οποία καταγόταν και ο ίδιος, με αυτή την επιλογή να τον κάνει να προβαίνει σε μία πλάγια δήλωση, ίσως και ασυνείδητα, ότι ο ίδιος σαν “πρωτόγονος” Ισπανός ήρθε να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τη γαλλική τέχνη και κατά συνέπεια τη μοντέρνα Ευρωπαϊκή σε μεγάλο βαθμό.
Η ανάγνωση του συγκεκριμένου έργου μόνο μία απλή διαδικασία δεν είναι, μιας και έχει φορτιστεί με ερμηνείες κοινωνιολογικής φύσεως, προσεγγίσεις με βάση φροϋδικές θεωρίες, ερμηνείες από το φεμινιστικό κίνημα αλλά και προτάσεις για το ποιο ήταν αυτό το γεγονός το οποίο οδήγησε τον Πικάσο στην δημιουργία αυτού του πίνακα. Λέγεται από τους ανθρώπους οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη βιογραφία του Πικάσο ότι εκείνη την περίοδο ο καλλιτέχνης φοβόταν μήπως είχε κολλήσει κάποιο αφροδισιακό νόσημα από τα πορνεία στα οποία σύχναζε. Με βάση αυτή την πληροφορία έχει δοθεί και η ερμηνεία ότι οι δύο γυναίκες με τις μάσκες στην δεξιά άκρη με τα παραμορφωμένα πρόσωπα και τα σαφώς πιο σκοτεινά σώματα, έχουν οδηγηθεί σε αυτή την κατάσταση εξαιτίας μεταδιδόμενου σεξουαλικά νοσήματος όπως η σύφιλη με την εκδήλωση παραμορφώσεων στα προχωρημένα στάδια της ασθένειας. Με μία πιο προσεκτική παρατήρηση βλέπουμε τις τρεις γυναίκες στα δεξιά να μην έχουν κάποια σωματική επαφή με τις άλλες δυο, να μην τις αγγίζουν. Ο Πικάσο πέρα από τις διαστάσεις του χώρου καταφέρνει μέσω του πίνακα να εισάγει και την διάσταση του χρόνου μέσα από το χώρο. Από τα αριστερά προς τα δεξιά βλέπουμε μία πορεία προς τη φθορά, την εξασθένιση και το θάνατο.
Με μία κοινωνιολογική ανάγνωση θα δούμε να διαφαίνονται θέματα κοινωνικής αδικίας με τον πολλαπλασιασμό των εκδιδόμενων γυναικών στο τέλος του 19ου αιώνα ιδιαίτερα στις πόλεις που αναπτύσσονται με γοργό ρυθμό. Οι πόρνες που παρουσιάζονται όπως είπαμε, σίγουρα δεν απευθύνουν τις υπηρεσίες τους σε κάποια προνομιούχα ομάδα αλλά σε άτομα από το ισόγειο-αν όχι το “υπόγειο”- της κοινωνίας, άτομα τα οποία εκμεταλλεύονται αυτές τις γυναίκες παρέχοντας τους ένα στοιχειώδες αντίτιμο. Είναι μεγάλη ειρωνεία ωστόσο το γεγονός ότι ενώ το έργο σαν θεματολογία απευθύνεται στα άτομα των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, μίας ζωής της εξαθλίωσης, μίας ζωής grotesque την ίδια στιγμή το κοινό είναι άτομα που ανήκουν από την μέση αστική τάξη και άνω, άτομα τα οποία μπορούν μέσω τον προνομίων τους όποια κι αν είναι αυτά να “πλησιάσουν” τα καλλιτεχνικά έργα.
Λίγο, λίγο με το βλέμμα σε αυτές τις γυναίκες το προφανές θέμα που πλαισιώνει τον πίνακα, το ηδονικό σεξ, σβήνει και μένει ένας ενδόμυχος φόβος. Αυτή η μνημειώδης παρουσίαση των γυναικών με τις αιχμηρές άκρες δημιουργεί την αγωνία και την ντροπή μας για την συντριβή των ορίων μεταξύ “αγνού” γενετήσιου έρωτα και σεξουαλικής πράξης επί αμοιβή. Ωστόσο φόβος δημιουργείται και στα δύο φύλα από την ωμή παρουσίαση ενός σώματος κακοποιημένου, πιθανώς σε βάθος χρόνου-οπωσδήποτε ενός σώματος που έχει υποστεί φθορά- ενός σώματος που τελικά αποτάσσει τις βασικές αρχές καθορισμού του γένους και υιοθετεί στα καλλιτεχνικά πλαίσια αλλά και στο χώρο του υποσυνείδητου την ουδετερότητα.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Art History: A Critical Introduction to Its Methods
Στεφανίδης Μάνος, Μία ιστορία της ζωγραφικής
Art book, Picasso
Gombrich E.H, Το χρονικό της τέχνης
MOMA.org
