Κατά την προεπαναστατική περίοδο έκανε την εμφάνισή του ένα νέο κύμα ενεργειών που είχαν ως στόχο τους τη μόρφωση των Ελλήνων. Αρκετοί ήταν αυτοί που έσπευσαν να συστήσουν ομάδες/οργανώσεις όπου με τις γνώσεις που θα μετέδιδαν θα καλλιεργούσαν τον ελληνικό λαό, με στόχο την μελλοντική του ανεξαρτησία από τους Οθωμανούς. Παράδειγμα τέτοιων οργανώσεων αποτελούν η Φιλόμουσος Εταιρεία Αθηνών και η Φιλόμουσος Εταιρεία Βιέννης. Βέβαια, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και τη συνεισφορά της Φιλικής Εταιρείας που ήταν πάρα πολύ σημαντική και γνωστή στους περισσότερους. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τις δύο πρώτες Εταιρείες για τις οποίες γνωρίζουμε τα λιγότερα συγκριτικά με τη τελευταία.
Αφορμή της δημιουργίας αυτών των Εταιρειών στάθηκε αφενός η πτώση του Ναπολέοντα, στον οποίον και είχαν αποθέσει πολλοί Έλληνες τις ελπίδες τους για ανεξαρτησία, όσο βεβαίως και στις καταστροφές των ελληνικών αρχαιοτήτων της υπαίθρου που συνέβαιναν, περισσότερο από αμάθεια, σε συνδυασμό με τα κείμενα του Ανώνυμου που καλούσε τους Έλληνες από το 1806 να στηριχτούν στις δικές τους δυνάμεις.
Φιλόμουσος Εταιρεία Αθηνών
Η Φιλόμουσος Εταιρεία Αθηνών ιδρύθηκε το 1813 από λόγιους και προκρίτους της πόλης των Αθηνών. Η Εταιρεία αυτή βρισκόταν υπό τη προστασία της Μ. Βρετανίας. Σκοπός των ιδρυτών ήταν «νά ίδωσι τάς επιστήμας να επιστρέψωσι πάλιν εις το Λύκειον και την αρχαίαν Ακαδημίαν των». Όταν ιδρύθηκε η εταιρεία αποφασίσθηκε η εκλογή ως μέλους του Άνθιμου Γαζή που διέμενε στη Βιέννη. Στόχος αυτής της εκλογής ήταν να συνδεθεί η Εταιρεία με τη Σχολή που είχε δημιουργήσει στις Μηλιές του Πηλίου. Αυτή τη σχολή την είχε δημιουργήσει μαζί με τους Κωνσταντά και Δανιήλ Φιλιππίδη.
Ο Άνθιμος Γαζής αποδέχτηκε την εκλογή του ξεκινώντας αμέσως να εγγράφει καινούργια μέλη στην εταιρεία. Σχετικά με τη δημιουργία της Φιλόμουσου Εταιρεία Αθηνών σχεδόν αμέσως ενημερώθηκε και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ο μετέπειτα Κυβερνήτης της Ελλάδας εκείνη τη περίοδο ήταν εκπρόσωπος του Τσάρου. Βρισκόταν στη πόλη ώστε να λάβει μέρος στις εργασίες του Συνεδρίου της Ειρήνης.
Η διάρκεια ζωής της Εταιρείας των Αθηνών έμελλε να ήταν τα 12 χρόνια, μέχρι το 1825 και την εισβολή του Κιουταχή. Παρεμπιπτόντως, η εταιρεία είχε μία αδιάκοπη λειτουργία εκτός από ένα μικρό διάστημα με την έναρξη της Επανάστασης το 1821. Όλα τα χρόνια που δραστηριοποιούταν είχε εκλέξει τέσσερις εφόρους. Οι έφοροι συγκέντρωναν τις συνδρομές των μελών που έφταναν στο ποσό των τριών ισπανικών ταλίρων.
Φιλόμουσος Εταιρεία Βιέννης
Η Φιλόμουσος Εταιρεία Βιέννης ιδρύθηκε το 1814 από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο λόγος που ίδρυσε μία νέα Εταιρεία με έδρα τη Βιέννη ήταν για να εναντιωθεί στην αντίστοιχη εταιρεία των Αθηνών. Αυτό συνέβη διότι στην Αθήνα η Εταιρεία βρισκόταν υπό την εποπτεία/προστασία των Βρετανικών Δυνάμεων. Ο Καποδίστριας, όντας υπουργός εξωτερικών του Τσάρου, ήταν υπέρ της άποψης πως οι Έλληνες θα έπρεπε να αναζητήσουν τη βοήθεια από τους Ρώσους.
Σε σημειώσεις του Καποδίστρια σχετικά με αυτό το γεγονός αναφέρεται το εξής: «Οι Άγγλοι ίδρυσαν ήδη εν Αθήναις εταιρείαν με τον φαινομενικόν σκοπόν της συλλογής και της διατηρήσεως των αρχαιοτήτων. Ας ακολουθήσωμεν το παράδειγμα τούτο, εφαρμόζοντες αυτό ουχί προκειμένου περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος και του μέλλοντος και παρέχοντες βοήθειαν τινά εις τους πτωχούς Έλληνας νέους τους διψώντας παιδείαν».
Το καταστατικό της Φιλόμουσου Εταιρείας Βιέννης συνέταξε ο Άνθιμος Γαζής. Αυτό τυπώθηκε σε δίγλωσσο φυλλάδιο (γαλλική και ελληνική γλώσσα) και διανεμήθηκε στα μέλη και σε γνωστούς αυτών. Πρώτος συνδρομητής εγγράφηκε ο ίδιος ο Καποδίστριας και ακολούθησαν ο Τσάρος και η Τσαρίνα. Ο πρώτος προσέφερε 200 Ολλανδικά δουκάτα και η Τσαρίνα 100. Το καταστατικό του οργανισμού προέβλεπε ότι αναλόγως της χρηματικής τους εισφοράς οι δωρητές ονομάζονταν είτε Συνήγοροι είτε Ευεργέτες και λάμβαναν αντίστοιχα δαχτυλίδια που συμβόλιζαν την εισφορά τους.
Οι αντιδράσεις σχετικά με τη δράση της Εταιρείας της Βιέννης άρχισαν να γίνονται όλο και μεγαλύτερες από ένα σημείο και μετά. Η Εταιρεία από τη πρώτη στιγμή βρισκόταν στο στόχαστρο των αστυνομικών αρχών. Η αστυνομία έσπευσε να ενημερώσει τον Κλέμενς φον Μέττερνιχ. Ο Μέττερνιχ ανησύχησε διότι η δράση του Καποδίστρια για ενθάρρυνση της Ελληνικής Επανάστασης θα χαλούσε τα διπλωματικά του σχέδια με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επομένως, οι εντάσεις γύρω από το ζήτημα ήταν αναπόφευκτες. Η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης συνέχισε τη δραστηριότητά της μέχρι τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Ιδρύεται η “Φιλόμουσος Εταιρεία”. Ανακτήθηκε από https://www.greece2021.gr/timeline/25-timeline/794-idryetai-i-filomousos-etaireia.html (τελευταία πρόσβαση 12.8.2021)
Φιλόμουσος Εταιρεία Αθηνών. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/Φιλόμουσος_Εταιρεία_Αθηνών (τελευταία πρόσβαση 12.8.2021)
Φιλόμουσος Εταιρεία Βιέννης. Ανακτήθηκε από https://www.wikiwand.com/el/Φιλόμουσος_Εταιρεία_Βιέννης (τελευταία πρόσβαση 12.8.2021)
