Η διοίκηση της βυζαντινής αυτοκρατορίας

Διοίκηση
Πηγή εικόνας: lastpoint.gr

Η διοίκηση στη βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι. Και πως να μην ήταν άλλωστε, όταν θα έπρεπε να λειτουργεί ένα κράτος με έναν εύρυθμο τρόπο. Επιπλέον, θα έπρεπε να εξασφαλίζει την επιβίωσή του σε μία εποχή πολύ διαφορετική από τη δική μας. Μετά το τέλος της ύστερης αρχαιότητας, η εξειδικευμένη γνώση ενός αντικειμένου δεν αποτελούσε απαραίτητη αρμοδιότητα για έναν υπάλληλο. Αν και οι νομικές γνώσεις δεν ήταν υποχρεωτικές, σίγουρα, όμως, αποτελούσαν ένα επιθυμητό και “γερό χαρτί” για την πρόσληψη.

Η εξαγορά της θέσης ήταν ξεκάθαρα ένα αρκετά σημαντικό γεγονός. Κυριότερα τον 10ο αιώνα υπήρχαν σταθερές τιμές για συγκεκριμένα αξιώματα και τίτλους στο Βυζάντιο. Και μάλιστα όχι μόνο για τίτλους, αλλά και για αξιώματα με τα οποία συνδεόταν μια σταθερή έμμισθη δραστηριότητα. Η τιμή εξαγοράς αντιστοιχούσε σε μισθολογική περίοδο είκοσι τεσσάρων ετών. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι εάν μία θέση αξιωματούχου ήταν και κληρονομική στους απογόνους του. Παρόλο αυτά, άξιο αναφοράς για τη διοίκηση στο Βυζάντιο είναι πως είχε σταθεροποιήσει τόσο πολύ το κράτος, ώστε να επιζεί η αυτοκρατορία και σε περιόδους δύσκολες.

Τα μέλη της αριστοκρατίας επιθυμούσαν να εξασφαλίσουν ηγετικές θέσεις στη διοίκηση και συνεχώς γίνονταν αλλαγές προσώπων. Αυτό δεν σήμαινε κάποια ουσιαστική αλλαγή, αλλά μία ανακύκλωση προσώπων. Η διαφθορά ήταν συχνό φαινόμενο και κανένας αυτοκράτορας δεν κατόρθωσε να την αντιμετωπίσει πλήρως. Από το 12ο αιώνα, άρχισαν οι αυτοκράτορες να διορίζουν δικούς τους ανθρώπους στη διοίκηση και άρχισε έτσι ένα σύστημα πελατειακών σχέσεων (πολύ συχνό φαινόμενο στο ελληνικό κράτος σήμερα). Αν ένας αυτοκράτορας κατάφερνε να διορίζει συνεχώς τους συγγενείς του, ήταν πολύ δύσκολο να εκθρονιστεί γρήγορα. Αυτό συνέβη με τη Μακεδονική δυναστεία, η οποία κυβέρνησε σχεδόν για δύο αιώνες (867-1059).

Διοίκηση
Πηγή εικόνας: sofixanthi.blogspot.com| Σημαντικοί Αυτοκράτορες της μακεδονικής δυναστείας

Πρώιμη βυζαντινή εποχή

Advertising

Advertisements
Ad 14

Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από τον αυστηρό διαχωρισμό της διοίκησης σε πολιτική και στρατιωτική. Αυτό αποσκοπούσε στην αποφυγή των εμφυλίων πολέμων. Παρατηρείται διαχωρισμός των επαρχιών, όπου τον 4ο αιώνα από 96 αυξήθηκαν σε 120 σχηματίζοντας 12 διοικήσεις. Οι διοικήσεις αυτές υπάγονταν σε 4 επαρχότητες πραιτορίων (praefecturae praetorio). Στα ανατολικά ήταν η επαρχότητα πραιτωρίων Ανατολής (Μ. Ασία, Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Ανατολικά Βαλκάνια) και η επαρχότητα πραιτωρίων Ιλλυρικού (Δυτικά Βαλκάνια). Στα δυτικά, βρισκόταν η επαρχότητα πραιτωρίων Γαλατίας και Ιλλυρικού-Ιταλίας-Αφρικής. Υπεύθυνοι για αυτά ήταν οι έπαρχοι πραιτωρίων τους οποίους προσπαθούσαν οι αυτοκράτορες να περιορίσουν. Βασική τους αρμοδιότητα ήταν η είσπραξη της annona, του βασικού φόρου της εποχής.

Στην κεντρική διοίκηση ο σπουδαιότερος ο magister officiorum (μάγιστρος των οφφικίων). Επιπλέον, ήλεγχε τους λεγόμενους μυστικούς πράκτορες της αυτοκρατορίας, τα αυτοκρατορικά γραφεία, τα εργαστήρια κατασκευής όπλων και το cursus publicus, το ταχυδρομείο μετακίνησης προσώπων και αγαθών. Ένας άλλος αξιωματούχος ήταν και ο κοιαίστωρ του ιερού παλατίου (quaestor sacri palatii), προϊστάμενος της δικαιοσύνης. Αρμόδιοι για τα οικονομικά ήταν ο κόμης των θείων θησαυρών (σαν το σημερινό υπουργό οικονομικών) και ο κόμης των θείων πριουάτων (υπεύθυνος για τη διοίκηση του αυτοκρατορικού ταμείου). Επικεφαλής των αυλικών υπηρεσιών ήταν ο πραιπόσιτος του ιερού κουβουκλείου.

Στον στρατό αποτελούταν από τους στρατιώτες που υπηρετούσαν κοντά στη σύνορα (limitanei) και τα στρατεύματα τα οποία συμμετείχαν στις εκστρατείες (comitatenses). Επικεφαλής τους ήταν αρχικά δύο magistri militum, ένας για το ιππικό και ένας για το πεζικό. Μία άλλη μάχιμη μονάδα ήταν και αυτοκρατορική φρουρά της Κωνσταντινούπολης.

Μεσοβυζαντινή εποχή

Advertising

Γι’ αυτή τη περίοδο λίγα πράγματα γνωρίζουμε για την επαρχότητα πραιτωρίου Ανατολής, διότι το 642 μ.Χ οι επαρχίες τις Ανατολής είχαν καταληφθεί από τους Άραβες και το Βυζάντιο περιορίστηκε στη Μικρά Ασία. Επιπλέον, η επαρχότητα Ιλλυρικού είχε χάσει τα περισσότερα εδάφη της στα Βαλκάνια, με εξαίρεση να παραμένει η Θεσσαλονίκη.

Από τον 6ο αιώνα, είχαν αρχίσει μεμονωμένες διοικητικές υπηρεσίες (λογοθέσια) να ανεξαρτητοποιούνται. Τον 7ο αιώνα, οι δύο λογοθέτες (γενικού και στρατιωτικού) έγιναν οι σημαντικότεροι αξιωματούχοι σχετιζόμενοι με τα οικονομικά. Ο λογοθέτης του γενικού ήταν αρμόδιος για την είσπραξη του έγγειου φόρου και ο λογοθέτης του στρατιωτικού ήταν υπεύθυνος για την πληρωμή και τις προμήθειες του στρατού.

Διοικητής της πρωτεύουσας ήταν ο έπαρχος της πόλης με δικαστικές αρμοδιότητες και διοίκηση της αστυνομίας. Ο quaestor ήταν αρμόδιος για τα νομικά θέματα, ο σακελλάριος για τη διαχείριση των οικονομικών και ο χαρτουλάριος του σακελλίου επέβλεπε το κρατικό θησαυροφυλάκιο. Ο λογοθέτης του δρόμου πλέον ήταν ένα είδος υπουργού εξωτερικών και ο ορφανοτρόφος αρμόδιος για τα ευαγή ιδρύματα.

Στο κομμάτι της στρατιωτικής διοίκησης, υπήρχαν τα θέματα. Επιπλέον, υπήρχαν και τα τάγματα, μια κεντρική στρατιωτική μονάδα επίλεκτων.

Advertising

Ύστερη βυζαντινή εποχή 

Η διοίκηση τη τελευταία περίοδο ζωής του Βυζαντίου δεν άλλαξε και πάρα πολύ, παρά τις δύσκολες περιστάσεις τις οποίες βίωσε.

Από τον 12ο αιώνα εισάγεται η συνήθεια παραχώρησης γης ως πληρωμής για πολιτικές ή στρατιωτικές υπηρεσίες, αρχικά των εισοδημάτων από αυτή, αργότερα και της ίδιας της γης. Η πρόνοια, όπως ονομάστηκε, έμοιαζε αρκετά με το δυτικό φεουδαλικό σύστημα, το οποίο, όμως, δεν κατάφερε να επιβληθεί στο Βυζάντιο.

Κεφαλή της κεντρική διοίκησης ήταν ο λογοθέτης των σεκρέτων, ο οποίος διηύθυνε στην πράξη την κρατική διοίκηση. Ο Αυτοκράτορας διόριζε δικά του άτομα για να διοικούν και συχνά ονομάζονταν εκ προσώπου. Επίσης, μπορούσε να διορίζει όποιον ήθελε για εντολοδόχο του, όπου θα έπρεπε αυτοί να φέρουν σε πέρας διάφορες αποστολές, ανεξαρτήτως των προσόντων τους. Ισχυρή θέση λόγω της εγγύτητας στον αυτοκράτορα κατείχαν ο πρωτοσβεστιάριος (αρμόδιος για την αυτοκρατορική ένδυση) και ο παπίας (διοικητής των ανακτόρων). Λίγο αργότερα, θεσπίστηκε η θέση ενός επικεφαλής της κυβέρνησης (δηλαδή, πρωθυπουργού), ο οποίος ονομαζόταν μεσάζων.

Advertising

 

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:

Lilie, R. J. (2011). Εισαγωγή στη βυζαντινή ιστορία. Αθήνα: Ηρόδοτος

 

Περισσότερα από τη στήλη: Πολιτισμός

Πολιτισμός

Σέρτζαντ Ρέκλες: Το Άλογο του Πολέμου

Στην ιστορία των πολέμων, η ηρωικότητα δεν ανήκει μόνο σε ανθρώπους. Ένα μικρό, ταπεινό άλογο…

Πολιτισμός

Έλληνες χωρίς διακοπές: Η νέα καλοκαιρινή πραγματικότητα

Το ελληνικό καλοκαίρι παραδοσιακά σημαίνει ήλιο, θάλασσα και στιγμές ξεκούρασης. Για χρόνια, οι διακοπές ήταν…

Πολιτισμός

Στρατιωτική Ιστορία του Ισραήλ με μια Ματιά

Η στρατιωτική ιστορία του Ισραήλ εκτείνεται σε περισσότερες από επτά δεκαετίες συνεχούς σύγκρουσης, διαμορφωμένη από…

Πολιτισμός

Ερμηνεία ονομάτων ασιατικών χωρών

Η ερμηνεία των ονομάτων των ασιατικών χωρών εξαρτάται από την σημασία και την ετυμολογία που…

Πολιτισμός

«Διάλογος με την Αφροδίτη»: Η φωνή της Μήλου

  Ένας από τους λόγους που πηγαίνει κάποιος στο Λούβρο, είναι για να θαυμάσει την…

Πολιτισμός

Γυναικείες αδελφότητες αντίστασης

Η Παγκόσμια Ιστορία της γυναικείας αντίστασης μετρά χιλιάδες παραδείγματα, αλλά και χιλιάδες θύματα. Από τοπικούς…

Πολιτισμός

Η ιστορία των διακοπών

Η ιστορία των διακοπών έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Κι όμως οι αρχαίοι Έλληνες…