Η Σικελία, ένα υπέροχο ιστορικό νησί της Ιταλίας με πλούσια πολιτισμική πολυμορφία αποτέλεσε σημαντικό κέντρο ανάπτυξης ιδεών και πρακτικών Ελευθεροτεκτονισμού από τις αρχές του 18ου αιώνα έως και τις μέρες μας. Η πολύ σημαντική γεωγραφική της θέση, η κουλτούρα και οι πολιτικές εξελίξεις που έλαβαν τόπο στο νησί, συνέβαλαν ώστε να αναπτυχθεί ο Ελευθεροτεκτονισμός και να αποτελέσει ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Η Μασονική Στοά στην Σικελία, σχετίζεται στενά με τα φιλελεύθερα και τα επαναστατικά κινήματα του 19ου αιώνα στην Νότια Ιταλία και ιδιαίτερα με τον ηγέτη αυτών Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, τον άνθρωπο που “ένωσε” την Ιταλία κατά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας της τον 19ο αιώνα. Όπως σημειώνει ο ιστορικός John Davis στο βιβλίο του “Freemasonry and Italian Unification”, «η Σικελία αποτέλεσε ένα φυσικό κέντρο για την ανάπτυξη των μασονικών ιδεών, με τον Giuseppe Garibaldi να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση των φιλελεύθερων κινημάτων μέσω των μασονικών στοών, ιδιαίτερα κατά την εκστρατεία του 1860» (Davis, 142). Η δράση των μασόνων συνδέεται με την εκστρατεία των “Εκατοντάδων“, που οδήγησε στην ένωση της Σικελίας με το υπόλοιπο ιταλικό κράτος, προωθώντας τις αξίες της ελευθερίας, της αδελφοσύνης και της προόδου. Πολλά από τα ιστορικά αξιοθέατα που μπορεί να επισκεφτεί κανείς σήμερα στο ιστορικό κέντρο του Παλέρμο, κρύβουν σύμβολα και ιστορίες 1000 ετών, με τις αφηγήσεις αυτών να καλύπτονται από μυστήριο και πολιτική ίντριγκα. Ένα μέρος όμως ξεχωρίζει για τους λάτρεις του μυστηρίου και αυτό είναι το 900 ετών Παλάτι του Κόμη Φεντερίκο… Ο Ελευθεροτεκτονισμός στην Σικελία είναι μια ζωντανή ιστορία μέσα από το Palazzo Conte Federico.
Ο Ελευθεροτεκτονισμός μέσα από το Palazzo Conte Fenterico ή το Παλάτι του Κόμη Φεντερίκο
Το υπέροχο αυτό αριστοκρατικό κτίριο, έχει ιδιαίτερη ιστορία όσο και σημασία για την πρωτεύουσα της Σικελίας. Το Παλέρμο ή αλλιώς Πάνορμος (όπως αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες) έχει περάσει πολλά στάδια αποίκησης εδώ και χιλιάδες χρόνια με επιρροές Καρχηδονίων, Ελλήνων, Ρωμαίων, Αράβων, Νορμανδών, Βανδάλων αλλά και Ισπανών. Όλα τα στοιχεία των παραπάνω πολιτισμών, αντικατοπτρίζονται μέσα στο ιστορικό Παλάτι του Κόμη Φεντερίκο, αλλά και σε κάθε αξιοθέατο που φανερώνει την πολυπολιτισμικότητα του νησιού. Το Παλάτσο Κόντε Φεντερίκο, είναι ένα κτίριο 900 ετών που κατοικείται ακόμη από τους νόμιμους απογόνους του (οι οποίοι είναι και υπεύθυνοι της ιδιωτικής ξενάγησης του χώρου). Το παλάτι χτίστηκε πάνω στα αρχαία τείχη της πόλης, τα οποία χρονολογούνται από της εποχή των Φοινίκων, με την παλαιότερη επισκέψιμη δομή να είναι ο πύργος “Torre di Scrignο” του 12ου αιώνα όπου και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αραβο-νορμανδικής αρχιτεκτονικής. Κατά το παρελθόν η γεωμορφία του Παλέρμο ήταν αρκετά διαφορετική και αποτελούταν από τρεις όρμους (εξού και Πάνορμος), με τις κατασκευές ανά τους αιώνες να αποστραγγίζουν τα νερά και να καλύπτουν το έδαφος. Το Παλάτι χτίστηκε αρχικά δίπλα σε ποτάμι (σήμερα δεν υπάρχει) και αυτό φαίνεται από την δομή του κτιρίου που κυριολεκτικά ακολουθεί την μορφή της ροής και είναι “λοξό”. Κατά την διάρκεια των αιώνων, το παλάτι υπέστη ανακαινίσεις, με αποτέλεσμα να έχει μεγάλη ποικιλία αρχιτεκτονικών μορφών, αλλά και διακόσμησης. Μεγάλοι ζωγράφοι της Ιταλίας, όπως ο Γκασπάρε Σερενάριο και ο Βίτο Ντ’Αννα έχουν επιμεληθεί των περίτεχνων τοιχογραφιών, ειδικά στους θόλους των δωματίων. Η αριστοκρατική οικογένεια Φεντερίκο που κατοικεί ακόμα εκεί σήμερα, κληρονόμησε το παλάτι από τον Φρειδερίκο Β’ της Σικελίας (1194-1250), έναν πολύ σημαντικό ηγεμόνα του Μεσαίωνα, με καταγωγή από την αυτοκρατορική δυναστεία των Χοενστάουφεν. Ο τίτλος του Κόμη, προήλθε από τον νόθο γιό του Φρειδερίκου Β’ (αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαικής και Βασιλικής Σικελίας), που τοποθετήθηκε εκεί ως διοικητής από τον πατέρα του τον 13ο αιώνα. Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, τα μπαρόκ στοιχεία κάλυψαν την εσωτερική διακόσμηση, με ξυλόγλυπτες οροφές, τοιχογραφίες και μεγαλοπρεπή έπιπλα, χωρίς όμως να επισκιάσουν τα αραβο-νορμανδικά που είναι σήμα κατατεθέν για κάθε ιστορικό κτίριο στο Παλέρμο.
Η μυστηριακή Salla della Musica o del Ballo
Το πιο ξακουστό δωμάτιο του Παλατιού, κρύβει την μεγαλύτερη ιστορία Ελευθεροτεκτονισμού της Σικελίας και πρόκειται για ένα αίνιγμα που οι επισκέπτες καλούνται από τους ιδιοκτήτες να λύσουν. Η “Αίθουσα Μουσικής και Χορού” ως τίτλος είναι ίσως παραπλανητικός. Η Salla della Musica o del Ballo είναι το πιο επιβλητικό δωμάτιο και έχει γνωρίσει μερικές από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της Ευρώπης με παγκόσμια αναγνώριση, αλλά όχι επειδή πήγαν εκεί για να χορέψουν… Μια μεγάλη επιμήκης αίθουσα με ψηλό ταβάνι και εξαιρετική ακουστική, μαρμάρινο πάτωμα και άπλετο φυσικό φως που ενισχύει την συνολική λάμψη του, κοσμείται από το υπέροχο έργο του Γκασπάρε Σερενάριο στην οροφή. Ο Σερενάριο (1707–1759) ήταν ένας εξαίσιος ελευθεροτέκτονας Σικελός ζωγράφος (ονομάστηκε ιππότης του Τάγματος της Συνάθροισης Ποντιφικιά ντεϊ Βιρτουόζι στο Πάνθεον) με αμέτρητα έργα σε μπαρόκ στυλ. Κλήθηκε από την οικογένεια να δημιουργήσει μία καλλιτεχνική αλληγορία με τίτλο “Il Trionfo della Purezza tra le Virtu sul Tempo” (Ο Θρίαμβος της Καθαρότητας ανάμεσα στις Αρετές επί του Χρόνου), απεικονίζοντας την Αλήθεια, την Δικαιοσύνη, τον Χρόνο και την Καθαρότητα, ενσωματώνοντας μασονικά σύμβολα όπως: ο διαβήτης, ο γνώμονας και τρίγωνα με ακτίνες φωτός (σύμβολα του Μεγάλου Αρχιτέκτονα του Σύμπαντος), ενώ ξεχωρίζει η Πυραμίδα με το Μάτι (Παντεπόπτη Οφθαλμού) που βρίσκεται κάτω από έναν άγγελο. Στην αίθουσα υπάρχουν ελάχιστα έπιπλα, αλλά ξεχωρίζει ένα πιάνο, στο οποίο το 1882 έπαιξε μουσική ο (επίσης Τέκτονας) Ρίχαρντ Βάγκνερ ως φίλος και προσκεκλημένος της οικογενείας. Δίπλα από το πιάνο, τον τοίχο κοσμεί ένας τεράστιος πίνακας του Αννιμπάλε Καρράτσι με το έργο του “Noli me tangere” (μη μου άπτου) και από κάτω του στέκονται δύο ψηλά μαύρα κηροπήγια τριγωνικού σχήματος με εννιά κόκκινα κεριά έκαστο, ενώ ένας καθρέφτης φανερώνει από το έδαφος το περίφημο έργο του Σερενάριο.
Το ιστορικό Palazzo Conte Federico στο Παλέρμο δεν ήταν απλώς μια κατοικία αριστοκρατών· υπήρξε επίσης τόπος σημαντικών μασονικών συναντήσεων και τελετών. Από έγγραφα του Archivio di Stato di Palermo του 1859 μαθαίνουμε ότι η στοά “Stella di Sicilia” που λειτουργούσε στην πόλη, «διεξήγαγε μυστικές τελετές μύησης εντός ιστορικών παλατιών, μεταξύ των οποίων και το Palazzo Conte Federico» (Αρχείο 1234, φάκελος 5). Αυτές οι τελετές και οι μυστικές συνελεύσεις αντικατοπτρίζουν την έντονη παρουσία και επιρροή της μασονίας στην τοπική αριστοκρατία και τους διανοούμενους της εποχής, με τον πυρήνα να βρίσκεται στην Salla della Musica o del Ballo. Οι χρυσές και μπλε αποχρώσεις που κυριαρχούν στην αίθουσα, συνδέονται με το φως, την σοφία και την καθαρότητα και έχουν ιδιαίτερη σημασία στον Ελευθεροτεκτονισμό. Η σημαντικότητα της μυστηριακής αυτής αίθουσας, αποκαλύπτεται από τους επισκέπτες της αδιαμφησβήτητα. Οι κρυφές τελετές μύησης της αριστοκρατίας και των διανοούμενων λάμβαναν χώρα στην Αίθουσα Μουσικής και Χορού, ενώ ένας επισκέπτης ξεχώρισε περισσότερο από όλους: Ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι. Εξέχουσα μορφή του ιταλικού Ρισορτζιμέντο και ενεργός τέκτονας, είχε στενή σχέση με τη μασονία στη Σικελία. Στις 11 Μαρτίου 1862, το Ανώτατο Συμβούλιο του Αρχαίου και Αποδεδεγμένου Σκωτικού Τύπου, συνεδριάζοντας στο Παλέρμο, του απένειμε όλους τους βαθμούς (από τον 4ο έως τον 33ο), διορίζοντας τον ως Πρόεδρο του Ανώτατου Συμβουλίου με τον τίτλο του Πανίσχυρου Κυρίαρχου Μεγάλου Διοικητή και Μεγάλου Διδασκάλου.
Ελευθεροτεκτονισμός και Μαφία στην Σικελία
Χωρίς να υπάρχουν απαραίτητα πολλές αποδείξεις (για ευνόητους λόγους), ο Ελευθεροτεκτονισμός της αριστοκρατικής στόφας του Παλέρμο αναμείχθηκε αρκετές φορές με την βίαιη περιβόητη Σικελική Μαφία, γνωστή και ως Cosa Nostra. Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο ευαίσθητο και σύνθετο θέμα που έχει απασχολήσει ιστορικούς, κοινωνιολόγους και δημοσιογράφους. Αν και οι δύο οργανισμοί έχουν διαφορετικές καταβολές και σκοπούς, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι διαδρομές τους διασταυρώθηκαν, ιδιαίτερα μέσω της λεγόμενης «παρεκκλίνουσας μασονίας» (massoneria deviata). Ιστορικοί όπως ο Σαλβατόρε Λούπο, έχουν επισημάνει τα κοινά στοιχεία ιεραρχίας – μυστικότητας – ισχυρών δεσμών μεταξύ των μελών, τόσο των Μασόνων – όσο και της Μαφίας. Πολλές φορές εντοπίστηκαν μέλη μασονικών στοών να εισχωρούν στην μαφία, αλλά και το αντίστροφο… Ελευθεροτέκτονες που απέκλιναν των ηθικών και φιλοσοφικών τους καθηκόντων, εισχώρησαν για προσωπικό τους όφελος στα δίκτυα της μαφίας με σκοπό την διαφθορά και τις εγκληματικές πράξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της “παρεκκλίνουσας μασονίας” είναι η στοά Propaganda Due (P2), η οποία υπό την ηγεσία του Licio Gelli, εμπλέκεται σε σκάνδαλα διαφθοράς συνδεδεμένα με την μαφία. Ενώ ο Ελευθεροτεκτονισμός ως φιλοσοφία δεν εγκρίνει τις εγκληματικές δραστηριότητες, η ιστορία της Σικελίας μας δείχνει πως σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρξαν όντως συνδέσεις με την μαφία. Σήμερα αποτελούν αντικείμενο μελέτης και προβληματίζουν έντονα για την σχέση μεταξύ εξουσίας και διαφθοράς στην Ιταλική κοινωνία.
Όπως αναφέρει η Maria Santoro στο βιβλίο της “The Secret Societies of Sicily”, «τα μασονικά σύμβολα που βρίσκονται στην Αίθουσα Χορού του Palazzo Conte Federico, όπως το τρίγωνο με το μάτι και οι αλληγορικές μορφές στις τοιχογραφίες, αντικατοπτρίζουν την επιρροή της Ελευθεροτεκτονίας στην τοπική αριστοκρατία του 18ου αιώνα». Ολόκληρο το Palazzo Conte Federico, αλλά ιδιαίτερα η αίθουσα Μουσικής και Χορού υπογραμμίζουν τη συνεχή παρουσία της μασονίας στην πολιτική και κοινωνική ζωή του νησιού της Ιταλίας, που δεν έσβησε με την πάροδο του χρόνου ενώ η επίσημη ιστοσελίδα της Μεγάλης Ανατολής της Ιταλίας αναφέρει πως «η ελευθεροτεκτονία έχει μακρά και πλούσια ιστορία στο νησί, με στοές που λειτουργούν αδιάκοπα από τον 18ο αιώνα και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή».
Για τους λάτρεις του μυστηρίου, το παλάτι αυτό αξίζει σίγουρα μια επίσκεψη εάν βρεθείτε στο Παλέρμο και σας καλεί να ανακαλύψετε τις αμέτρητες πτυχές του και τα υπέροχα έργα τέχνης που το στολίζουν κυριολεκτικά. Εκτός από την Αίθουσα Μουσικής, η ξενάγηση από τους φιλόξενους ιδιοκτήτες περιλαμβάνει: την αυθεντική κουζίνα του παλατιού, την αίθουσα συνάθροισης αφιερωμένη στον Γκαριμπάλντι, μια Μεσαιωνική τραπεζαρία στο αραβικό κομμάτι του παλατιού, το βασικό υπνοδωμάτιο, τα προσωπικά γραφεία των κατοίκων, μια αίθουσα με πάνω από 200 όπλα πολλών αιώνων, σαλόνια, ξενώνες κ.α. Όλα τα δωμάτια είναι περίτεχνα διακοσμημένα με έπιπλα, ενώ οι τοίχοι και τα πατώματα είναι πραγματικά σαν έργα τέχνης. Οι πολυέλαιοι με κρύσταλλα Μουράνο, τα βενετσιάνικα γυαλιά στα παράθυρα, οι βιτρίνες με κοσμήματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μας ταξιδεύουν σε μία εποχή που το Παλέρμο βίωνε την πλήρη ακμή του ζώντας μέσα στην πολυτέλεια. Ο Ελευθεροτεκτονισμός μέσα από το Palazzo Conte Federico μας ξεδιπλώνει αμέτρητες ιστορίες και σημαντικά στοιχεία και κρύβει πολλά μυστικά, που αν είστε τυχεροί -ίσως τα μάθετε από τους οικοδεσπότες του…!
Πηγές άρθρου:
Επίσημη ιστοσελίδα του Palazzo Conte Federico: www.contefederico.com (τελευταία πρόσβαση: 21/05/2025)
The Intersection of Italian Organized Crime and Deviant Freemasonry: A Closer Look, Pubished by Gianluca Deiana on Flour & Egg, last updated Nov 8 2024 (τελευταία πρόσβαση: 21/05/2025)
GARIBALDI AND THE THOUSAND. Mercenaries of British Masons and accomplices of the Sicilian Mafia, Published by altaterradilavoro on Lug 13, 2020, in Alta Terra di Lavoro. (τελευταία πρόσβαση: 21/05/2025)
Gran Loggia d’Italia – Μεγάλη Ανατολή της Ιταλίας, “History of Freemasonry in Sicily”, https://www.granloggia.it/history/sicily (τελευταία πρόσβαση: 21/05/2025)
