Η “νυχτερινή περίπολος” του Ρέμπραντ ή με τον πλήρη τίτλο του “Ο λόχος της πολιτοφυλακής υπό τη διοίκηση του λοχαγού Φρανς Μπάννινκ Κοκ” είναι ένα ιδιαιτέρως σημαντικό έργο ζωγραφικής. Ορισμένες ιδιαιτερότητες που το κάνουν ξεχωριστό είναι το μεγαλειώδες μέγεθος του, έργο, ύψους 3,8 μέτρων, πλάτους 4,5 μέτρων και βάρους 337 κιλών. Βέβαια υπάρχουν κι άλλα στοιχεία τα οποία το κάνουν να διαφοροποιείται από τα άλλα έργα εκείνης της περιόδου. Επί παραδείγματι, ο τρόπος στην απόδοση των μορφών, δηλαδή, οι σκοτεινοί τόνοι χρώματος, οι σκιάσεις που δημιουργούν την ατμόσφαιρα που βλέπουμε στον πίνακα καθώς και η απόδοση των μορφών με την δυνητική επιλογή της κίνησης. Το προαναφερθέν στοιχείο είναι ξεχωριστό, μιας και ο κανόνας ένα τέτοιο έργο θα το ήθελε μάλλον περισσότερο στατικό.
Καλύτερα όμως να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή! Ζωγραφίστηκε το 1642 στην κορύφωση της χρυσής εποχής της ζωγραφικής της Ολλανδίας από τον Ολλανδικής καταγωγής ζωγράφο Ρέμπραντ, γνωρίζοντας και στην εποχή του μεγάλη επιτυχία. Οι συμβολισμοί και οι ερμηνείες που έχουν δοθεί είναι θα λέγαμε μυριάδες, εκτός της “επίσημης” ιστορίας του πίνακα κι άλλες πολλές ιστορίες έχουν ειπωθεί γι’ αυτό το έργο φτάνοντας στα όρια της ανισόρροπης παραφιλολογίας. Πριν ξεκινήσουμε να παρατηρούμε πιο ευαίσθητα τις μορφές και το θέμα, για το τι έχουν να μας πουν πρέπει να αναφέρουμε μία παρανόηση που έχει γίνει σχετικά με τον πίνακα. Αν και ο τίτλος αναφέρεται σε κάποια νυχτερινή περιπολία, με έναν καθαρισμό το 1946-47 παρατηρήθηκε ότι ο χρόνος που διαδραματίζεται αυτή η σκηνή εκτυλίσσεται εντός της ημέρας, έτσι λέμε λοιπόν ότι ο τίτλος που επικρατεί είναι μάλλον άστοχος μα θα ήταν και παραλογισμός να γίνει προσπάθεια αλλαγής αυτού πλέον.
Σε αυτόν τον πίνακα λοιπόν βλέπουμε άντρες της πολιτοφυλακής υπό την ηγεσία του λοχαγού λοχαγού Φρανς Μπάννινκ Κοκ, ενώ έχουμε και τον υπολοχαγό του, Βίλλεμ φαν Ρόιτενμπουρχ. Ο πρωταρχικός σκοπός αυτών των φυλάκων ήταν να υπηρετούν ως υπερασπιστές των πόλεων τους. Ως εκ τούτου, είχαν την εντολή να φυλάσσουν πύλες, να αστυνομεύουν τους δρόμους, να διατηρούν φωτεινούς τους δρόμους και γενικά να επιβλέπουν την τάξη σε όλη την πόλη. Επιπλέον, σημαντική ήταν η παρουσία της κάθε εταιρείας στις παρελάσεις που πραγματοποιούνταν ανά διαστήματα με την επίσκεψη βασιλέων αλλά και σε άλλες εορταστικές εκδηλώσεις. Κάθε τέτοια εταιρεία όπως αυτή που βλέπουμε εδώ με παρόμοια καθήκοντα είχε και τη δικιά της στέγη. Πέρα από τις όποιες άλλες αίθουσες διαφορετικών χρήσεων- υπήρχε μέχρι και αίθουσα εξάσκησης της σκοποβολής- υπήρχε συνήθως και η κεντρική αίθουσα στην οποία το παρών έδιναν τα επιφανέστερα μέλη με τα μεγαλοπρεπή πορτρέτα τους να στολίζουν τους τοίχους. Αυτές οι εικόνες συνέβαλαν στην προώθηση της αίσθησης υπερηφάνειας και του πολιτικού καθήκοντος των μελών. Ο Ρέμπραντ έλαβε ως αμοιβή 1.600 χρυσά νομίσματα για τον πίνακα, στον οποίο καθένας από τους απεικονιζομένους πλήρωσε 100 χρυσά νομίσματα, διόλου ευκαταφρόνητο ποσό. Ο πίνακας παραγγέλθηκε για να αναρτηθεί στην αίθουσα δεξιώσεων του “Kloveniersdoelen”, το κτίσμα συναντήσεων των τυφεκιοφόρων στο Άμστερνταμ. Κάποιοι έχουν διατυπώσει την άποψη ότι η ευκαιρία για τις παραγγελίες αυτές, τόσο στον Ρέμπραντ όσο και στους άλλους καλλιτέχνες, ήταν η επίσκεψη της βασίλισσας της Γαλλίας Μαρίας των Μεδίκων το 1638, η οποία, αν και δραπέτης από τη χώρα της εξορισμένη από τον γιο της Λουδοβίκο ΙΓ’, γίνεται δεκτή με μεγάλες τιμές.
Ο Ρέμπραντ ήταν στην κορυφή της καριέρας του, όταν κλήθηκε να ζωγραφίσει το “Night Watch”. Αυτή η εταιρεία ήταν υπό την εποπτεία του λοχαγού Frans Banning Cocq, ο οποίος κατέχει εξέχουσα θέση στο κεντρικό προσκήνιο της εικόνας (πάνω αριστερά). Φορά την επίσημη μαύρη στολή και το λευκό κολάρο δαντέλας της ανώτερης τάξης, ζωσμένος με μία κόκκινη πλατιά κορδέλα, κάποιο είδος σιριτιού. Στη μέση του φέρει ξίφος και στο χέρι του κρατά μια σκυτάλη, η οποία δηλώνει τη στρατιωτική του ιδιότητα. Με κίνηση προς τα εμπρός, γυρίζει το κεφάλι προς τα αριστερά και επεκτείνει με έμφαση το ελεύθερο χέρι του, καθώς απευθύνεται στον υπολοχαγό του Willem van Ruytenburgh, ο οποίος στρέφει το κεφάλι του προς τον λοχαγό ώστε να τον ακούσει. Ο υπολοχαγός είναι επίσης ντυμένος με προσεγμένα, καλά ρούχα, με φορεσιά σε τόνους του κίτρινου κι αυτός ζωσμένος με λευκό αυτή τη φορά σιρίτι, ενώ τη στρατιωτική ιδιότητα του τη μαρτυρά το χαλύβδινο εξάρτημα στο λαιμό του καθώς και το τελετουργικό δόρυ που φέρει στο αριστερό του χέρι.
Η καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του Ρέμπραντ, η δημιουργικότητα του ευθύνεται γι’ αυτή την παράσταση γεμάτη δύναμη, είναι λες και βλέπουμε κάποιο ιστορικό γεγονός να λαμβάνει χώρα ενώ πρωτότυπες μορφές και εκφράσεις συμπληρώνουν το έργο. Ένας τυμπανιστής, οπλισμένοι άνδρες, οι κύριοι αξιωματούχοι μπροστά, ένας άνδρας που υψώνει το λάβαρο κι όλα αυτά κάτω από μία επιβλητική αψίδα, σύμβολο ίσως της κύριας πύλης της πόλης την οποία προστατεύουν. Στον πίνακα συμπεριλαμβάνονται πολλά διαφορετικά όπλα, το πιο σημαντικό όπλο είναι το μουσκέτο, το επίσημο όπλο των Kloveniers. Στα αριστερά, ένας τυφεκιοφόρος ντυμένος στα κόκκινα, γεμίζει το όπλο του χύνοντας σκόνη στο ρύγχος, στη συνέχεια, μια μάλλον μικρή φιγούρα που φοράει κράνος διακοσμημένο με δρύινα φύλλα, πυροδοτεί το μουσκέτο του, ενώ τέλος ένας άλλος τυφεκιοφόρος ή βοηθός του διπλανού του ετοιμάζει το μουσκέτο που φέρει.
Η πιο περίεργη φιγούρα στον πίνακα δίχως αμφιβολία είναι το κορίτσι, το οποίο, σε αντίθεση με όλες τις άλλες μορφές οι οποίες αποδίδονται σε σκούρους τόνους χρώματος, δίνεται με μία ιδιαιτέρως φωτεινή απεικόνιση. Η κοπέλα έχει ξανθά μαλλιά, φοράει ένα λευκό με χρυσό φόρεμα τραβώντας πάνω της μεγάλη προσοχή, όχι όμως την προσοχή των μορφών στο έργο, μιας και φαίνεται να την αγνοούν, αλλά τη δικιά μας. Σε μία πιο προσεκτική παρατήρηση βλέπουμε να φέρει στη ζώνη της ένα νεκρό κοτόπουλο, το οποίο είναι κρεμασμένο ανάποδα με την ιδιαιτερότητα αυτού- πέρα από την παρουσία του- να είναι τα νύχια του. Η παρουσία του πουλιού και δη τα νύχια του είναι μία άμεση αναφορά στο έμβλημα της εταιρίας των “Kloveniers”, το οποίο ήταν ένα χρυσό νύχι σε ένα μπλε φόντο. Το κορίτσι θα λέγαμε ότι είναι η προσωποποίηση της ίδιας της εταιρείας. Έχει ειπωθεί κι όλα σαν εναλλακτική ερμηνεία, πως η διακριτική παρουσία του πουλιού αποτελεί και μία σάτιρα στο όνομα του λοχαγού.
Μία άλλη ιστορία που έχει αναπτυχθεί γύρω από το θέμα του πίνακα, θέλει το περιεχόμενο του να είναι συνωμοσιολογικό! Ο Ρέμπραντ ήταν ένας καλλιτέχνης, ο οποίος απόλαυσε τον θαυμασμό και την αποδοχή του κοινωνικού του περίγυρου και της καλλιτεχνικής κοινότητας. Βέβαια, πέθανε πάμφτωχος καταλήγοντας τα τελευταία χρόνια της ζωής του να πουλά ό,τι αντικείμενο μεγάλης αξίας είχε και περνώντας από τραγωδία σε τραγωδία, βλέποντας όλα τα παιδιά του να πεθαίνουν, όπως και τη γυναίκα του. Η δυσχέρεια στην οποία βρέθηκε έχει συνδεθεί από ορισμένους με τους συμβολισμούς αυτής της εναλλακτικής ιστορίας, η οποία πηγαίνει ως εξής. Η “Νυχτερινή Περίπολος” φαίνεται να αποκαλύπτει μία συνωμοσία της πολιτοφυλακής εναντίον του Πίερς Χάσελμπεργκ, διοικητή του 13ου λόχου της πολιτοφυλακής του Άμστερνταμ. Μέσα σε αυτή τη συνωμοσία, με τις φήμες να δίνουν και να παίρνουν μπλέχτηκε και το όνομα του Ρέμπραντ, ο οποίος τελικώς μέσω του έργου του έδινε τα στοιχεία και τις αποδείξεις για το τι είχε γίνει. Το ουσιαστικό θέμα, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, δεν είναι παρά μία συνωμοσία κι ένας φόνος υπό την παρουσία του ζωγράφου, ο οποίος είναι στριμωγμένος μέσα στο πλήθος.
Η ατμόσφαιρα του έργου δίκαια θα χαρακτηριζόταν αποπνικτική αφού βλέπουμε φιγούρες, που σπρώχνουν πίσω κάποιους από τους πιο προεξέχοντες χαρακτήρες, φιγούρες οριακά ορατές, ενώ βλέπουμε και τον ζωγράφο πάνω από τον “καπετάνιο” ο οποίος όπως και ο Van Eyck καθώς και άλλοι καλλιτέχνες του άρεσε να τοποθετεί τον εαυτό του σε κάποιες από τις σκηνές των έργων του. Υπό άλλες συνθήκες, ο εκάστοτε ζωγράφος θα ετοίμαζε ένα έργο προς τιμή των πολιτοφυλάκων για τις υπηρεσίες τους. Όμως ο Ρέμπραντ εδώ ξεφεύγει από αυτό το πλαίσιο, ίσως και λόγω της φήμης του, έχοντας την δυνατότητα να το κάνει αυτό, αποδίδει μία στιγμή από την καθημερινή ζωή της τότε κοινωνίας, μία όχι και τόσο ιδανική εικόνα.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς τουλάχιστον και όχι τόσο βασιζόμενοι στην φιλολογία αυτή, οι λόγοι της παρακμής που βίωσε ο Ρέμπραντ ήταν αρχικά το γεγονός ότι έφτιαξε μία τέτοια περιουσία, η οποία δε μπορούσε να συντηρηθεί. Το τεράστιο σπίτι του και τα κτήματα τα οποία το περιέβαλλαν καθώς και η αγορά πανάκριβων αντικειμένων πολλά εκ των οποίων ήταν αμφίβολης αισθητικής συγκαταλέγονται στην περιουσία αυτή. Εκτός αυτών, με τις αλλαγές στις τάσεις τη ζωγραφικής, την εκλέπτυνση και την εξιδανίκευση, ο Ρέμπραντ θεωρήθηκε εκτός “μόδας” με τις τραχιές γραμμές και την επιτηδευμένη “προχειρότητα”. Ιδίως αυτά τα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά του ζωγράφου και η απόρριψη αυτών από την κοινωνία ήρθαν σε ρήξη το 1661, όταν του ανατέθηκε να ζωγραφίσει έναν πίνακα για το νέο δημαρχείο. Το θέμα, ήταν η «Συνωμοσία του Claudius Civilis». Σύμφωνα με τον θρύλο, το 69 μ.Χ. μία γερμανική φυλή, οι Μπατάβοι από την οποία θεωρείται ότι προέρχονται οι Ολλανδοί, επαναστάτησαν ενάντια στη Ρώμη. Κατά τον 17ο αιώνα, το παραπάνω γεγονός συνδέθηκε με τον αγώνα της Ολλανδίας ενάντια στην Ισπανία. Η συνηθισμένη απεικόνιση αυτής της στιγμής παρουσιαζόταν με το να κάθονται όλοι γύρω από το τραπέζι, δίνοντας τα χέρια να επισφραγίζουν την υπόσχεση τους.
Στην Ρέμπραντ εκδοχή, η φυλή των Μπατάβων σε καμία περίπτωση δεν είναι πολιτισμένοι, ευγενείς πρόγονοι των Ολλανδών, μα βάρβαροι με άγρια χαρακτηριστικά. Ο Civilis είναι μία τραχιά φιγούρα, η οποία τονίζεται και από την έλλειψη του δεξιού του ματιού, λεπτομέρεια που ο Ρέμπραντ βρήκε σε παλιές εξιστορήσεις. Οι χειραψίες έγιναν σπαθιά και η ευγενική επανάσταση μετατράπηκε σε συνωμοσία ενάντια στην αυτοκρατορία, μία εξέγερση! Το έργο του Ρέμπραντ δεν βρήκε την ανταπόκριση που πίστευε, έτσι, οι επίσημοι ζήτησαν την απόσυρση του. Με την τελευταία του περίοδο ειδικά, ο Ρέμπραντ θεωρήθηκε περιθωριακός. Η αποκατάσταση του ονόματος του ήρθε με την άνοδο του ιμπρεσιονισμού, κατά την οποία επανεκτιμήθηκε η αξία του.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
- “THE NIGHT WATCH” ανακτήθηκε από www.rembrandthuis.nl
- “The Night Watch Will Be Publicly Restored in 2019” ανακτήθηκε από www.codart.nl
- “Night watch” ανακτήθηκε από www.rijksmuseum.nl
- “Νυχτερινή περίπολος” ανακτήθηκε από el.wikipedia.org
- “Inside Rembrandt’s Night Watch: illusion, meaning and the painting as chronic patient” ανακτήθηκε από arthistoriesroom.wordpress.com
