Από τα αρχαία χρόνια, οι συνθήκες υπήρξαν ένα κρίσιμο εργαλείο στρατηγικής και διπλωματίας. Οι συνθήκες είναι συμφωνίες μεταξύ διαφόρων κρατών που, συχνά, συνάπτονται στο τέλος μιας σύγκρουσης, αναδιαμορφώνοντας σε βάθος τις διεθνείς σχέσεις, την οικονομία, τις συμμαχίες καθώς επίσης και τα σύνορα. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε πέντε από τις πιο σημαντικές συνθήκες στην ιστορία.
Συνθήκη του Tordesillas (1494)
Η «Συνθήκη του Tordesillas», που υπογράφηκε μεταξύ της Πορτογαλίας και της Ισπανίας (τεχνικά από το βασίλειο της Καστίλης), διαπραγματεύτηκε από τον Πάπα και διαίρεσε μεταξύ των δύο χωρών τα νεο-ανακαλυφθέντα εδάφη εκτός Ευρώπης.
Ως αποτέλεσμα, η ισπανική εξερεύνηση και ο αποικισμός επικεντρώθηκαν, κυρίως, στην Αμερική, οδηγώντας μεγάλο μέρος της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής υπό ισπανικό έλεγχο και την -ακόμη- ανεξερεύνητη Βραζιλία υπό πορτογαλικό έλεγχο. Η Πορτογαλία μπόρεσε να εξερευνήσει ανατολικά, και με τη βοήθεια του Βάσκο ντα Γκάμα, το 1498, κατάφερε να αποδείξει την θαλάσσια σύνδεση της Ευρώπης με την Ινδία.
Αρχικά, η συνθήκη ήταν προς όφελος της Πορτογαλίας, καθώς πλούτισε από το άνοιγμα του θαλάσσιου εμπορίου μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, η Πορτογαλία απομακρύνθηκε από την Αγγλία και την Ολλανδία. Όσον αφορά τον έλεγχο της γης, ήταν πολύ πιο δύσκολο για τη μικροσκοπική Πορτογαλία να καταλάβει και να κρατήσει έδαφος όπου υπήρχαν οργανωμένα κράτη στην Ασία. Η Ισπανία, από την άλλη πλευρά, απέκτησε μια τεράστια και πυκνοκατοικημένη αυτοκρατορία στη Λατινική Αμερική, και αργότερα ανακάλυψε τον τεράστιο ορυκτό πλούτο της.
Εν τέλει, φυσικά, οι υπόλοιπες δυνάμεις επέλεξαν να αγνοήσουν τη συνθήκη, η οποία τους απέκλειε, συμπεριλαμβανομένης της Αγγλίας, των Κάτω Χωρών και της Γαλλίας.
Η Συνθήκη/Ειρήνη της Βεστφαλίας (1648)
Η «Ειρήνη της Βεστφαλίας» συνίστατο σε δύο συναφείς συνθήκες, τη Συνθήκη του Münster και τη Συνθήκη του Osnabrück, και υπογράφηκε στο τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου, ο οποίος γενικά ήταν μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντικών κρατών, αν και χώρες όπως η Γαλλία «έπαιξαν» και στις δύο πλευρές. Αν και η «Ειρήνη της Βεστφαλίας» επηρέασε, αρχικά, μόνο τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, τελικά είχε παγκόσμιες συνέπειες.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι καθιέρωσε μερικές από τις σημαντικότερες αρχές του διεθνούς συστήματος. Τα βασικά χαρακτηριστικά του έθνους-κράτους καθορίστηκαν στις συνθήκες που υπογράφηκαν στην «Ειρήνη της Βεστφαλίας». Οι συνθήκες καθιέρωσαν την ιδέα της εδαφικής κυριαρχίας, με κάθε κράτος αποκλειστικά υπεύθυνο για το νόμο και την τάξη, τους φόρους και τον έλεγχο των πληθυσμών στην επικράτειά τους. Επιπλέον, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα κάθε κράτους να διατάξει τις δικές του εσωτερικές θρησκευτικές και πολιτικές ρυθμίσεις., δικαιώματα που, πλέον, έχουν γίνει παγκόσμιοι κανόνες.
Η Συνθήκη του Παρισιού (1783)
Η «Συνθήκη του Παρισιού», η οποία είναι η παλαιότερη συνθήκη εν ισχύ που υπογράφηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τερμάτισε την Αμερικανική Επανάσταση και δημιούργησε τις Ηνωμένες Πολιτείες – γι αυτόν τον λόγο και μόνο είναι μία από τις πιο σημαντικές συνθήκες στην παγκόσμια ιστορία. Η «Συνθήκη του Παρισιού» δεν ίδρυσε μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά το έκανε και με πολύ ευνοϊκούς όρους.
Η αμερικανική διαπραγματευτική ομάδα, με επικεφαλής τον John Jay, τον Benjamin Franklin και τον John Adams έπαιξε το διαπραγματευτικό παιχνίδι εκπληκτικά καλά. Οι σύμμαχοι της Αμερικής, η Γαλλία και η Ισπανία, δεν ήθελαν οι Ηνωμένες Πολιτείες να υπογράψουν μια ξεχωριστή ειρήνη; ωστόσο, καθώς οι μάχες συνέχισαν να μαίνονται στην Καραϊβική και το Γιβραλτάρ, οι Αμερικάνοι επιδίωκαν ακριβώς αυτό: μία απευθείας συμφωνία με το Λονδίνο, που θα γινόταν με ευνοϊκούς όρους. Οι Γάλλοι ήλπιζαν ότι η Αμερική θα έμενε ένα μικρό και αδύναμο κράτος μεταξύ του Ατλαντικού και των Απαλαχίων, με τους Βρετανούς να διατηρούν τα εδάφη βόρεια του ποταμού Οχάιο και τους Ισπανούς να ελέγχουν ένα buffer state στο νότο. Αντ ‘αυτού, οι Βρετανοί αποφάσισαν ότι μια ισχυρή και οικονομικά επιτυχημένη Αμερική ήταν προς όφελος τους και σίγουρα εναντίον των γαλλικών συμφερόντων και ήταν διατεθειμένοι να δώσουν στο νέο κράτος όλη τη γη μέχρι τον ποταμό Μισισιπή, καθώς και τα αλιευτικά δικαιώματα στον Καναδά. Αυτό επέτρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες να επεκταθούν αργότερα δυτικά και να γίνουν μια μεγάλη ηπειρωτική δύναμη.
Το Συνέδριο της Βιέννης (1814–15)
Το «Συνέδριο της Βιέννης» πραγματοποιήθηκε στο τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων και αναμόρφωσε δραματικά την Ευρώπη. Πολλές συνθήκες υπογράφηκαν στο Συνέδριο, η πιο σημαντική από τις οποίες ήταν η «Συνθήκη του Παρισιού» του 1814 (υπάρχουν πολλές «Συνθήκες του Παρισιού»).
Το Συνέδριο της Βιέννης ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτο λόγω της επιτυχίας του. Ενώ ορισμένοι μετέπειτα ιστορικοί το έχουν επικρίνει ως «αντιδραστικό», απέτρεψε το ξέσπασμα (μεγάλων) ευρωπαϊκών πολέμων για τουλάχιστον εκατό χρόνια. Πώς το πέτυχε αυτό;
Πρώτον, όλα τα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της ηττημένης Γαλλίας, ήταν μέρος των διαπραγματεύσεων. Αυτό οφειλόταν στην άτυπη μορφή του Συνεδρίου, το οποίο επέτρεψε σε διάφορα μέρη, τα οποία ηγούνταν λαμπροί διπλωμάτες, όπως ο Talleyrand (Γαλλία) και ο Metternich (Αυστρία), να σηκωθούν από τις θέσεις τους ασκώντας μία μορφή βέτο, έως ότου να επιτευχθεί κάποιος συμβιβασμός. Παρόλο που αυτή η διαδικασία δεν τους άφησε όλους ευχαριστημένους, εξασφάλισε ότι κανείς δεν έμεινε εκτός παιχνιδιού: για παράδειγμα, η Σουηδία έχασε τη Φινλανδία από τη Ρωσία, αλλά κέρδισε τη Νορβηγία από τη Δανία. Η Δανία, με τη σειρά της, κέρδισε τη Σουηδική Πομερανία και το Δουκάτο του Λάουμπουργκ από το Αννόβερο, δίνοντας το πρώτο στην Πρωσία και κρατώντας το δεύτερο. Σε αποζημίωση, το Αννόβερο έλαβε την Ανατολική Frisia από την Πρωσία.
Δεύτερον, το Συνέδριο και οι προκύπτουσες συνθήκες περιόρισαν το επίπεδο «τιμωρίας» που επιβλήθηκε στα «χαμένα» μέλη. Η Γαλλία έχασε το έδαφος που απέκτησε ο Ναπολέων, αλλά κράτησε τα προπολεμικά της όρια. Χώρες που ήταν στην μεριά της Γαλλίας, όπως η Σαξονία, είχαν τη δυνατότητα να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους. Σε αντίθεση με τα επακόλουθα του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου, δεν έγιναν προσπάθειες για την κατάργηση ολόκληρων χωρών ή την αλλαγή των εσωτερικών πολιτικών τους ρυθμίσεων. Όλα αυτά συνέβαλαν στην τεράστια σταθερότητα και την αποτροπή μεγάλων πολέμων.
Η Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919)
Η Συνθήκη των Βερσαλλιών υπεγράφη μεταξύ των δυτικών συμμάχων και της Γερμανίας, στο τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Ο τρόπος με τον οποίο διαπραγματεύτηκε ήταν σε πλήρη αντίθεση με τον περιεκτικό τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε η μετα-Ναπολεόντεια Ευρώπη – οι όροι υπαγορεύτηκαν και δεν διαπραγματεύτηκαν. Εκτός από τη «Συνθήκη των Βερσαλλιών», η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία και το υπόλοιπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπέγραψαν άλλες συνθήκες.
Η Γερμανία, φυσικά, τιμωρήθηκε με την απώλεια εδάφους και με μικρές αποζημιώσεις, κυρίως λόγω της παρότρυνσης μιας εκδικητικής Γαλλίας. Ενώ η «εκδίκηση» και η παρέμβαση στις εσωτερικές πολιτικές δομές των ηττημένων δυνάμεων ήταν μια ίσως κακή ιδέα, εάν οι σύμμαχοι ήθελαν όντως να ακολουθήσουν αυτό το μονοπάτι, ίσως θα έπρεπε να είχαν προχωρήσει ακόμη περισσότερο και να διαλύσουν τη Γερμανία. Αντί αυτού, όμως, προτίμησαν να αφήσουν το πιο πυκνοκατοικημένο έθνος της Ευρώπης να φουσκώσει από θυμό, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για το ξέσπασμα του Β Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα δεκατέσσερα σημεία του Προέδρου Woodrow Wilson οδηγούν, επίσης, στη δημιουργία διαφόρων νέων, μικρών, αδύναμων εθνών-κρατών που δύσκολα θα μπορούσαν να υπερασπιστούν μακροπρόθεσμα τα εδάφη τους ενάντια στις «αρπακτικές» δυνάμεις, όπως η Σοβιετική Ένωση και η Γερμανία.
Οι σχετικές συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάνης δίχασαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με δυσάρεστες συνέπειες για τη Μέση Ανατολή, οι οποίες είναι εμφανείς μέχρι και σήμερα: οι Αρμένιοι και οι Κούρδοι ήταν οι χαμένοι της υπόθεσης και οι περισσότεροι Άραβες βρέθηκαν υπό γαλλική και βρετανική αποικιακή κυριαρχία σε τεχνητά κράτη όπως η Συρία και το Ιράκ.
Πηγές άρθρου
Pillalamarri A., 2019, “World’s history five most important treaties”. Ανακτήθηκε από https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/the-5-most-important-treaties-world-history-18380
