Δικαιώματα των γυναικών είναι τα δικαιώματα και οι απαιτήσεις που αξιώνονται για τις γυναίκες και τα κορίτσια πολλών κοινωνιών σε όλο τον κόσμο. Βασίζονται πάνω στην αρχή των ίσων ευκαιριών και προνομίων με το αντίθετο φύλο. Τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανθρώπινα δικαιώματα και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι δικαιώματα των γυναικών. Υπάρχει, δηλαδή, μια σαφής και ρητή ταυτοποίηση που αποδεικνύει τόσο την καθολικότητα των γυναικείων δικαιωμάτων όσο και την απτή σημαντικότητα των τελευταίων.
Ωστόσο, όταν μιλάμε για καθολικότητα των δικαιωμάτων των γυναικών, φαίνεται πως αυτή δεν ισχύει στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής. Η έλλειψη δημοκρατικών θεσμών και ενός ανεξάρτητου συστήματος δικαιοσύνης στις περισσότερες χώρες αποτελούν τον βασικό κανόνα. Έτσι, δεν υπάρχει η δυνατότητα για πρόσβαση των γυναικών στην δικαιοσύνη ούτε για πολιτική συμμετοχή. Επιπλέον, οι συστηματικές διακρίσεις κατά των γυναικών οδηγούν στην άνιση αντιμετώπιση τους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και στην αδυναμία προστασίας της σωματικής τους ακεραιότητας.
Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, έχει συντελεστεί μια σημαντική πρόοδος στην εφαρμογή των δικαιωμάτων των γυναικών στην συγκεκριμένη περιοχή. Ποιους τομείς αφορά αυτήν η πρόοδος; Είναι αρκετή ή ακόμα υπάρχουν πολυάριθμα τρωτά σημεία;
Σημαντικότερα σημεία προόδου
Η πραγματικότητα των τελευταίων χρόνων σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής και ειδικά στην Σαουδική Αραβία, όπως θα δούμε παρακάτω, χαρακτηρίζεται από μια σταθερή πορεία βελτίωσης. Η θέση της γυναίκας έχει αλλάξει τόσο στο δικαστικό τομέα όσο και στην συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή και στην δημόσια σφαίρα.
Η Σαουδική Αραβία αποτελούσε, μέχρι λίγους μήνες πριν, την μοναδική χώρα στον κόσμο που είχε απαγορεύσει στις γυναίκες να οδηγούν. Ωστόσο, από τους πρώτους μήνες του 2018 η χώρα, έδωσε το δικαίωμα της οδήγησης σε όλες τις γυναίκες. Μαζί με αυτήν την εξέλιξη, ακολούθησαν μια σειρά από σημαντικά δικαιώματα. Το δικαίωμα της στρατολόγησης, την πρόσβαση σε διαδικτυακές πλατφόρμες και τη δυνατότητα παρακολούθησης συναυλιών και αθλητικών γεγονότων.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και άλλες αρκετές χώρες της Μέσης Ανατολής. Ήδη από το 2011, στην Αίγυπτο, στην Τυνησία, Υεμένη και Ιράκ, οι γυναίκες μπορούν να περάσουν την ιθαγένεια τους στα παιδιά τους ενώ το Λίβανο θα προστεθεί πολύ σύντομα στην λίστα. Επιπλέον, οι περισσότερες χώρες έχουν, ήδη, προσαρμόσει στο δικαστικό τους σύστημα νόμος και ρυθμίσεις κατά της ενδοοικογενειακής βίας.
Ο ακτιβισμός, επιπλέον, των δικαιωμάτων των γυναικών έχει επίσης αυξηθεί σημαντικά στη Μέση Ανατολή τις τελευταίες δεκαετίες. Μεταξύ 1980 και 2015, ο αριθμός των ομάδων δικαιωμάτων των γυναικών που λειτουργούσαν στην περιοχή σχεδόν τριπλασιάστηκε.
Παρατηρούμε, λοιπόν, πως η πρόοδος για τα δικαιώματα των γυναικών στις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής αν και αργή είναι σταθερή. Τι μας αποκαλύπτει όμως η περαιτέρω ανάλυση για τα δικαιώματα των γυναικών σε μια συγκεκριμένη χώρα;
Case study στην Υεμένη
Η χώρα της Υεμένης είναι ένα από τα παλαιότερα κέντρα του πολιτισμού στη Μέση Ανατολή.Έχει ιστορία η οποία χρονολογείται σχεδόν στα 3.000 χρόνια. Αριθμεί 19.4 εκατομμύρια κατοίκους και το τωρινό πολίτευμα της είναι ημι-προεδρική δημοκρατία.Το κόμμα ‘ General People’s Congress’ κυριαρχεί την πολιτική σκηνή.
Τα ηνωμένα έθνη χαρακτηρίζουν την Υεμένη ως μια από τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Το ποσοστό φτώχειας περνά το 40%. Επιπλέον, η οικονομία της βασίζεται, κυρίως, στην εξαγωγή πετρελαίου.
Κατά τα πρώτα τέσσερα χρόνια της ενότητας της Υεμένης (1990-1994), υπήρχαν αρκετά νομικά και συνταγματικά μέτρα που προστάτευαν βασικά δικαιώματα των γυναικών. Ωστόσο, ο εμφύλιος πόλεμος του 1994 διχοτόμησε πλήρως την χώρα στο νότιο και βόρειο μέρος. Ειδικά μετά το 1994, συντηρητικές Ισλαμικές ομάδες απόκτησαν τεράστια δυναμική σε όλη την περιοχή. Η οπισθοδρόμηση στα δικαιώματα των γυναικών όχι μόνο σε κοινωνική αλλά και σε νομική βάση ήταν γεγονός. Η χώρα είχε εισαχθεί, πλέον, σε μια αέναη κατάσταση αποσταθεροποίησης.
Οι γυναίκες της Υεμένης σήμερα, αντιμετωπίζουν αρκετές νομικές διακρίσεις. Δεν έχουν πρόσβαση στα περισσότερα οικονομικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Επιπλέον, υπάρχει τεράστιο έλλειμμα στην αγορά εργασίας με μόλις το 8.2% των γυναικών να δηλώνουν πληρωμένη εργασία.
Τεράστιο έλλειμμα παρατηρείται και στον τομέα της δικαιοσύνης. Μια γυναίκα στην Υεμένη δεν αναγνωρίζεται ως πλήρες πρόσωπο ενώπιον του δικαστηρίου. Η μαρτυρία, δηλαδή, δύο γυναικών ισοδυναμεί με τη μαρτυρία ενός ατόμου. Όσον αφορά την ασφάλεια των γυναικών στην Υεμένη, παρατηρούνται και εκεί τρωτά σημεία. Οι νομικές προστασίες για γυναίκες που υποφέρουν από ενδοοικογενειακή βία στην Υεμένη είναι πολύ περιορισμένες. Ενώ μια παντρεμένη γυναίκα μπορεί να αναφέρει πράξεις βίας εναντίον της, ένα φυσικό ίχνος της βίας πρέπει να είναι ορατό στο σώμα της.
Πρόοδος η πισωγύρισμα;
Η εξέλιξη των δικαιωμάτων των γυναικών στην Μέση Ανατολή αποκαλύπτει μια σταθερά γραμμική πορεία βελτίωσης. Οι τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας φαίνεται πως αποτέλεσαν τομείς-κλειδιά για την επέκταση και διεύρυνση της δύναμης των γυναικών στο πλαίσιο της κοινωνικής, πολιτικής και νομικής πραγματικότητας. Η ανάγκη και των 17 χωρών της Μέσης Ανατολής να συμβαδίσουν με την σταθερή και συμπαγή πρόοδο των γυναικών στο διεθνές γίγνεσθαι καθώς και οι παγκόσμιες εξελίξεις σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, έδωσαν ώθηση την Μέση Ανατολή να ενδυναμώσει την κοινωνικοπολιτική θέση της γυναίκας.
Ωστόσο, τα αδύναμα σημεία αποτυπώνονται στους πιο βασικούς πυλώνες και θεσμούς του κράτους και αυτό αποκαλύπτει τον προβληματικό πυρήνα αυτών των κοινωνιών. Μιλάμε, δηλαδή, για ανικανότητα θέσπισης βασικών νομοθετικών αλλαγών που είναι απαραίτητες για την εξάλειψη των ανισοτήτων και εμποδίων.
Είναι γεγονός ότι ο υπόλοιπος κόσμος κινήθηκε πιο συστηματικά, ειδικά λόγω της συνειδητοποίησης ότι οι διακρίσεις τελικά οδηγούν σε απώλεια οικονομικού δυναμικού. Ωστόσο στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής παρατηρείται ένας ασταμάτητος λήθαργος και καθυστέρηση που λόγω της ανόδου του συντηρητισμού. Εν μέρει αυτό οφείλεται στις δημογραφικές μετακινήσεις, αλλά και στην φύση των ασταμάτητων συγκρούσεων στην περιοχή. Η ρητορική του φονταμενταλισμού και της κυριαρχικής ανισότητας, ωστόσο, φαίνεται να επικρατεί σε όλο το φάσμα της περιοχής.
Πηγές:
- Sameena Nazir, Leigh Tommpert , 2005, Women’s Rights in the Middle East and North: Citizenship and justice, New York: Oxford University Press
- Feryal M. Sherif, 2015, Myths about Women’s Rights: How, Where, and Why Rights Advance, London: Oxford University Press
- Suad Josef, 2000, Women and Power in the Middle East, Chicago: University of Pennsylvania Press,pp. 180-200
- Carla Bleaker, 2017, Women’s rights in the Islamic world, Deutche Welle, Τελευταία πρόσβαση: 24/5/2020
