Σχεδόν μισός αιώνας έχει περάσει από την ημέρα που ο Στιβ Άρμστρονγκ, μαθητής της τρίτης δημοτικού, μπήκε στην αίθουσα του σχολείου του στην πόλη Riceville της Αϊόβα και είπε στη δασκάλα του Τζέιν Έλιοτ: «Γεια σας κυρία, σκότωσαν αυτόν τον Κινγκ χθες. Γιατί τον σκότωσαν;» και έδωσε την αφορμή για να πραγματοποιηθεί ένα πείραμα. Ήταν 5 Απριλίου του 1968 και ο Κινγκ δεν ήταν απλά ένας αυτός, ήταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, η ζωή και το έργο του οποίου συμβολίζουν την αναζήτηση της ισότητας και την κατάργηση των διακρίσεων. Η δασκάλα ήρθε αντιμέτωπη με ένα δύσκολο έργο, να εξηγήσει για ποιόν λόγο έσβησε έτσι απλά αυτό το όνειρο. Πώς θα μπορούσαν 28 λευκά παιδιά να αντιληφθούν το μίσος για έναν μαύρο και την ύπαρξη του ρατσισμού; Τότε η δασκάλα τους ρώτησε: «Πώς πιστεύετε ότι θα νιώθατε αν ήσασταν μαύροι; Σίγουρα είναι δύσκολο να το απαντήσετε αυτό εκτός αν είχατε πέσει εσείς οι ίδιοι θύματα προκατάληψης και ρατσισμού. Θέλετε να μάθετε;».
Το πείραμα με το χρώμα των ματιών
Η Έλιοτ αποφάσισε να δημιουργήσει εκ του μηδενός τις συνθήκες για να ευδοκιμήσει ο ρατσισμός και οι διακρίσεις. Χώρισε τους μαθητές της σε δύο ομάδες, ανάλογα με το γαλανό ή καστανό χρώμα των ματιών τους. Οι καστανομάτηδες υποχρεώθηκαν να φορούν ένα φουλάρι για να ξεχωρίζουν και η δασκάλα έθεσε τους κανόνες: «Όσοι έχετε γαλανά μάτια σε αυτή την αίθουσα είστε ανώτεροι από όλους τους υπόλοιπους. Είστε πιο έξυπνοι από τους συμμαθητές σας που έχουν καστανά μάτια και πιο καθαροί». Επιπλέον, απολάμβαναν κάποια μοναδικά προνόμια, όπως έξτρα ώρα διαλείμματος. Μέσα στα επόμενα λεπτά η δασκάλα αντιλήφθηκε τα πρώτα αποτελέσματα. Οι “εκλεκτοί” άρχισαν να εμφανίζουν αυταρχικές και επιθετικές τάσεις, με αποτέλεσμα την διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των παιδιών. Οι συνέπειες του εχθρικού κλίματος που καλλιεργούταν δεν άργησαν να φανούν και στην απόδοση των μαθητών. Όσο οι γαλανομάτηδες υπενθύμιζαν πόσο καλύτεροι ήτανε, “κατώτεροι” μαθητές που δεν είχαν ιστορικό μαθησιακών δυσκολιών, άρχισαν να κάνουν λάθη και να πέφτουν θύματα της καταπίεσης και του ρατσισμού. Την επόμενη μέρα οι ρόλοι αντιστράφηκαν από την δασκάλα, όμως τα αποτελέσματα δεν ήταν παρόμοια. Παρόλο που οι γαλανομάτηδες χαρακτηρίζονταν πλέον ως αναξιόπιστοι και αδύναμοι, οι “ανώτεροι” δεν εμφάνισαν αλαζονική συμπεριφορά και ήταν λιγότερο κακοί, αφού είχαν βιώσει τον ρατσισμό.
Η επόμενη μέρα του πειράματος
Μετά το πέρας της άσκησης ορισμένα παιδιά έβαλαν τα κλάματα και άλλα έσπευσαν να αγκαλιαστούν. Η δασκάλα τους ζήτησε να γράψουν μια έκθεση με όσα αποκόμισαν από αυτήν την βιωματική εμπειρία. Χαρακτηριστικά βλέπουμε παρακάτω πως περιγράφει το πείραμα η μαθήτρια Debbie Hughes: «Τα παιδιά στην τάξη της κ. Έλιοτ που είχαν καστανά μάτια έκαναν διακρίσεις σε βάρος των γαλανομάτηδων. Έχω καστανά μάτια. Ένιωσα ότι αν ήθελα να τους χτυπήσω μπορούσα. Είχα επίσης πέντε λεπτά παραπάνω διάλειμμα. Όταν οι ρόλοι αντιστράφηκαν ήθελα απλά να φύγω από το σχολείο. Θύμωσα πολύ. Κάπως έτσι νιώθουν όσοι πέφτουν θύματα ρατσισμού».
Οι εκθέσεις δεν άργησαν να δουν το φως της δημοσιότητας, αλλά συνοδεύτηκαν και από μια σωρεία αντιδράσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο διάλογος που διαδραματίστηκε κατά την εμφάνιση της δασκάλας σε εκπομπή του NBC.
«Πώς τόλμησες να κάνεις ένα τέτοιο πείραμα στα λευκά παιδιά μας; Τα μαύρα παιδιά έχουν συνηθίσει σε τέτοιες ρατσιστικές συμπεριφορές, αλλά τα λευκά παιδιά δεν μπορούν να το καταλάβουν. Είναι σκληρό και θα τους προκαλέσει μόνιμη ψυχολογική ζημιά» ήταν μία από τις αντιδράσεις με τη δασκάλα να απαντά: «Γιατί ανησυχείτε τόσο για το εύθραυστο “εγώ” των λευκών παιδιών που βίωσαν μερικές ώρες φτιαχτού ρατσισμού όταν οι μαύροι ζουν τον ρατσισμό κάθε μέρα της ζωής τους;».
Παρά την εναντίωση των συναδέλφων της και τις επιθέσεις που δέχθηκε, η ίδια συνέχισε την άσκηση στην τρίτη δημοτικού για άλλα εννιά χρόνια. Έπειτα, αφού εγκατέλειψε το επάγγελμα του παιδαγωγού συνέχισε το έργο της κατά του ρατσισμού εκτός των σχολικών αιθουσών. Το 1970 έδειξε την άσκηση σε εκπαιδευτικούς σε μια διάσκεψη του Λευκού Οίκου για τα παιδιά και τη νεολαία. Το ABC μετέδωσε ένα ντοκιμαντέρ για τη δουλειά της. Έχει κάνει εκπαιδευτικές συναντήσεις σε εταιρείες, όπως οι General Electric, Exxon, AT&T, IBM και ομιλίες στο Ναυτικό των Η.Π.Α., στον κυβερνητικό οργανισμό IRS, το αμερικανικό υπουργείο Παιδείας.
Η σημασία της άσκησης και η διαχρονικότητα της
Μέχρι και σήμερα η Έλιοτ μιλάει για την πολυπολιτισμικότητα, υποστηρίζοντας πόσο ντροπιαστικό είναι να κρίνεις κάποιον από το χρώμα του δέρματός του. Της είναι αδύνατον να πιστέψει ότι ακόμα πρέπει να προσπαθεί για να πείσει ότι ο ρατσισμός πρέπει να εξαλειφθεί. Το πείραμα έχει από πολλούς χαρακτηριστεί ως ένα ορόσημο στην κοινωνική επιστήμη. Ο εκδότης McGraw-Hill έχει κατατάξει την Τζέιν Έλιοτ στη λίστα με τους σημαντικούς εκπαιδευτές όλων των εποχών μαζί με τον Κομφούκιο, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Χόρας Μαν, τη Μαρία Μοντεσόρι και άλλους 23. Η δασκάλα κατάφερε με ένα απλό πείραμα κάτι εξαιρετικά δύσκολο και πολύ σημαντικό. Κατόρθωσε να βάλει τον καθένα στην θέση του ατόμου που δέχεται τον ρατσισμό. Εκεί ίσως κρύβεται και το κλειδί για τη εξάλειψη αυτού του φαινομένου, που ακόμα και σήμερα είναι ενεργό και διαχωρίζει τάξεις, οικογένειες και ολόκληρες κοινωνίες. Τα συναισθήματα του άλλου που δέχεται μια επιθετική πίεση με σκοπό να πιστέψει κάτι που δεν ισχύει, πως γεννήθηκε κατώτερος. Αρκεί μια στιγμή για να φανεί η κενότητα αυτής της άποψης, η στιγμή που όπως λέει και η Τζέιν Έλιοτ, τα παιδιά αυτά βάδισαν για μία μέρα με τα παπούτσια των μαύρων παιδιών.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Πως μια δασκάλα έδειξε στους 9χρονους μαθητές της τι σημαίνει ρατσισμός, ανακτήθηκε από https://www.newsbeast.gr/
