Μελιταία: η αρχαία πόλη έρχεται στο φως.

Χτισμένη στους πρόποδες του όρους Όρθυος, 21 χιλ. από τον Δομοκό, η Μελιταία αναμένεται να αποτελέσει πεδίο σημαντικών αρχαιολογικών ερευνών κι ανάδειξης της τοπικής ιστορίας. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο μετά από αίτηση του Φινλανδικού Ινστιτούτο Αθηνών, χορήγησε άδεια για τη διενέργεια ερευνητικού πενταετούς αρχικά προγράμματος στην περιοχή, με τις εργασίες να ξεκινούν το 2022. Το πρόγραμμα με τίτλο: «Αρχαιολογικές Έρευνες και Εργασίες στη Μελιταία – Melitaia Archaeological Program (MELAP)» έχει ως στόχο τη μελέτη έκτασης 22.000 στρεμμάτων. Στις ερευνητικές εργασίες μετέχει η Εφορία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας κι Ευρυτανίας. Τι γνωρίζουμε ωστόσο, για το αρχαίο παρελθόν της έως τώρα;

Η ακμή της αρχαίας πόλεως εντοπίζεται κατά τον 5ο αι. π.Χ. και διατηρείται έως και τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Το τείχος, πάχους 3,80μ. περίπου, διαδραμάτισε σημαντικό αμυντικό ρόλο κατά των επιδρομών. Μάλιστα, όταν το 217 π.Χ. ο Φίλιππος Ε’ της Μακεδονίας επιχείρησε να την πολιορκήσει, τα υψηλά τείχη άντεξαν έως το τέλος. Η άλλοτε ισχυρή εξωτερική οχύρωση, καθώς και το έσω τείχος, σώζονται αποσπασματικά.

Το Ασκληπιείο

Το Ασκληπιείο ήρθε στο φως κατά τις ανασκαφικές εργασίες του 1971. Αποτελεί ένα στωικό οικοδόμημα εννέα δωματίων, που ταυτίστηκε αρχιτεκτονικά με τα εγκοιμητήρια που υπήρχαν στα Ασκληπιεία, ιδιαίτερα με εκείνα της Επιδαύρου και της Κω. Τα εγκοιμητήρια αποτελούσαν τον χώρο παραμονής των ασθενών, στον οποίο συντελούνταν η ίασή τους κατά τη διάρκεια της εγκοίμησης, δηλαδή του ύπνου. Στην κατεύθυνση αυτή οδήγησαν τα κινητά ευρήματα. Ένα εξ αυτών, είναι το ενεπίγραφο βάθρο με αφιέρωση προς τον θεό Ασκληπιό. Επίσης, στοιχείο ταύτισης αποτελεί κι ο ίδιος ο χώρος, καθώς η στοά γειτνιάζει με υδάτινες πηγές.

Ο ναός της Εννοδίας στη Μελιταία

Εκτός από τη λατρεία του θεού Ασκληπιού, η αρχαία Μελιταία λατρεύει και τη θεά Εννοδία, χθόνια θεότητα της γονιμότητας, προστάτιδα των παρθένων και των οδοιπόρων. Αυτό αποδεικνύεται από τα ευρήματα που προέκυψαν το 1992, σε μικρών διαστάσεων ναό των τελών του 4ου αι. π.Χ. εξωτερικά της δυτικής πύλης. Ανάμεσα στα ευρήματα εντοπίζονται γυναικεία ειδώλια, γυναικεία κεφαλή με περίτεχνη κόμμωση και μαρμάρινη ενεπίγραφη βάση αγάλματος της Εννοδίας. Η Εννοδία αν κι αποτελούσε αρχικά ξεχωριστή θεότητα, στη συνέχεια ταυτίστηκε με την Αρτέμιδα και λατρεύτηκε σαν μία οντότητα, την Αρτέμιδα Εννοδία. Η εισαγωγή της λατρείας της πιθανότατα αποτελεί αποτέλεσμα των διμερών σχέσεων μεταξύ της Μελιταίας και των Φερών, όπου και λατρεύτηκε αρχικά. Παρόλα αυτά, η κυρίαρχη θεότητα της Μελιταίας υπήρξε ο Δίας, όπως φαίνεται στα νομισματικά και επιγραφικά τεκμήρια. Προς τιμήν του Σωτήρος Διός πραγματοποιούνταν, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, γυμνικοί αγώνες.

Το αρχαίο Θέατρο

Η Μελιταία εκτός από τους προαναφερθέντες ναούς διέθετε πλήθος οικιών και άλλων κτηρίων (π.χ. εργαστηρίου κεραμικής), ακόμη και θεάτρου. Το θέατρο, αρχιτεκτονικά μέλη του οποίου χρησιμοποιήθηκαν ως spolia (δηλαδή ως οικοδομικά υλικά για τη κατασκευή άλλων κτισμάτων) για την ανέγερση του Ι.Ν. Αγίας Τριάδος, ήταν κατασκευασμένο στο δυτικό άκρο της πόλης και δεν έχει ανασκαφή έως τώρα. Διέθετε πιθανότατα, εξαίρετο διάκοσμο, με τη χρήση αγαλμάτων. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγεται και το ακέφαλο σώμα νέου ή ερωτιδέα, το οποίο βρέθηκε σε κοντινή απόσταση από αυτό.

Η Μελιταία στις γραπτές πηγές

Το όνομα της αρχικά ήταν Πύρρα, όπως πληροφορεί ο Στράβωνας [«…… Μελιταιείς δ’άπωθεν εαυτών όσον δέκα σταδίους ωκήσθαι την Ελλάδα πέραν του Ενιπέως, ηνίκα η εαυτών πόλις Πύρρα ωνομάζετο, εκ δε της Ελλάδος εν ταπεινώ χωρίω κειμένης εις την εαυτών μετοικήσαι τους Έλληνας μαρτύριον δ’ είναι τον εν τη αγορά τη σφετέρα τάφον του Έλληνος του Δευκαλίωνος υιού και Πύρρας». Στράβων (Θ 432, 6)]. Ως Μελιταία εντοπίζεται σε διάφορες γραπτές πηγές εκτός περιοχής, με σπουδαίο παράδειγμα το χάλκινο έλασμα από το Μαντείο των Δελφών του 400-350 π.Χ., με το ερώτημα του Δαμεναίτου για την ασφαλή επιστροφή του Προξένου από την Μελιταία και την προσφορά του προς τον θεό. Στο έλασμα παρατίθεται το ακόλουθο κείμενο:

Δαμαίνετος πὲρ Προξέ-
νου πος κε ἐκ Μελιτείας σωθῆ
καὶ τίνι θεῶν ἢ δαιμόνων
εὐχόμενος σωθῆ διὰ θαχέων
καὶ τῶι θεῶ[ι] δῶρον ἀποφέρει;

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η Μελιταία δεν είναι μόνο τα ελάχιστα από τα παραπάνω που αναφέρθηκαν. Ο μεγαλύτερος όγκος των ευρημάτων παραμένει ακόμα ανεξερεύνητος. Ας ελπίσουμε ότι οι νέες αρχαιολογικές έρευνες θα φέρουν στο φως πλήθος ευρημάτων, κινητών και ακίνητων, που θα αποτελέσουν κομμάτι του παζλ της ιστορίας της αρχαίας και της σύγχρονης Μελιταίας.

Πηγές

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την εισήγηση του αρχαιολόγου Λ. Σταυρογιάννη στο 4ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας, τον Νοέμβριο του 2007, με τίτλο: Ιερά και Λατρείες στην Αρχαία Μελιταία. Επίσης, από τις δημοσιεύεις του προγράμματος Melitaia Archaeological Program και της ιστοσελίδας kaliterilamia.gr.