Η 19η Μαΐου έχει οριστεί από τη Βουλή των Ελλήνων ως η ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από το 1994. Υπολογίζεται ότι περίπου 353.000 Έλληνες του Πόντου ήταν τα θύματα των διώξεων από τους Τούρκους. Ωστόσο, οι Έλληνες του Πόντου είχαν κάνει προσπάθειες προκειμένου να ιδρύσουν ένα νέο ανεξάρτητο ποντιακό κράτος πριν αναλάβει την εξουσία ο Κεμάλ. Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιαστούν εν συντομία οι προσπάθειες των Ελλήνων του Πόντου για τη δημιουργία του Ποντιακό Κράτος και η κατάληξη αυτών.
Προσπάθειες δημιουργίας ποντιακού κράτους
Εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ρώσοι κατέλαβαν την περιοχή της Τραπεζούντας. Η παράδοση της πόλης έγινε από τον Τούρκο μπέη στο μητροπολίτη Χρύσανθο τον Απρίλιο του 1916. Ο Χρύσανθος έγινε δεκτός από τους Ρώσους λόγω της φρόνιμης στάσης του απέναντι στους Μουσουλμάνους. Διατήρησε τη διοικητική του θέση έως και το 1917 έχοντας δημιουργήσει ένα θετικό κλίμα ούτως ώστε να μπορέσει να δημιουργηθεί το Ποντιακό Κράτος. Ο ρωσικός στρατός άρχισε να επιστρέφει μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Λόγω της κατάστασης έπρεπε να πάρει μέρος στο ρωσικό εμφύλιο πόλεμο αφήνοντας τον έλεγχο της περιοχής στους Νεότουρκους.
Πηγή: el.wikipedia.org
Αν και η Ρωσία δοκιμαζόταν από εμφύλιο πόλεμο, αποτέλεσε το μόνο δρόμο πολλών Ελλήνων του Πόντου προκειμένου να αποφύγουν τις διώξεις από τους Νεότουρκους. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Έλληνες κάτοικοι της Ρωσίας συγκινημένοι από τον ξεριζωμό των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία οργάνωσαν ένα συνέδριο το 1917. Σε αυτό η Κεντρική Επιτροπή είχε αποφασίσει τη δημιουργία για ένα Ποντιακό Κράτος με πρωτεύουσα την πόλη Ροστόβ.
Η στάση του Βενιζέλου
Παρότι το αίτημα της ανεξαρτησίας του Πόντου είχε μεγάλη απήχηση, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν το συμπεριέλαβε στο φάκελο των ελληνικών διεκδικήσεων στο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι (Δεκέμβριος 1918). Αυτό ήταν αποτέλεσμα πιέσεων από τις συμμαχικές δυνάμεις, καθώς ο Βενιζέλος ήταν, τουλάχιστον αρχικά, σύμφωνος με τον αγώνα υπέρ της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου ποντιακού κράτους. Είχε προηγηθεί η Συνθήκη του Μούδρου, με την οποία συμφωνήθηκε ανακωχή μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Οκτώβριος 1918). Μετά την υπογραφή της συνθήκης, βρετανικά στρατεύματα κατέφθασαν στη Σαμψούντα καταλαμβάνοντας μεγάλο μέρος του Πόντου.
Η στάση του Βενιζέλου απογοήτευσε τους Πόντιους. Για αυτόν το λόγο στάλθηκαν πολλά τηλεγραφήματα προκειμένου να αλλάξει γνώμη ο Έλληνας πρωθυπουργός. Καταλυτική ήταν η μετάβαση του μητροπολίτη Χρύσανθου στο Παρίσι (Απρίλιος 1919), ούτως ώστε να ενημερώσει λεπτομερώς τον Βενιζέλο για το δίκαιο του αιτήματος των Ελλήνων του Πόντου για αυτόνομο Ποντιακό Κράτος. Μετά από αυτό, ο Χρύσανθος έλαβε την εξουσιοδότηση του πρωθυπουργού να ενημερώσει τους υπόλοιπους πολιτικούς που έλαβαν μέρος στο συνέδριο. Αξιοσημείωτη ήταν η στάση των περισσότερων πολιτικών οι οποίοι έδειξαν κατανόηση στο αίτημα των Ποντίων, με μόνη εξαίρεση την πλευρά της Αγγλίας.
Στη συνέχεια, μετέβη στο Εριβάν με σκοπό να προτείνει τη δημιουργία μιας ποντοαρμενικής ομοσπονδίας. Αν και οι Αρμένιοι ήθελαν και οι ίδιοι τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους, συμφώνησαν στην ίδρυση της ομοσπονδίας. Όμως, λόγω της ασυνεννοησίας και της αμοιβαίας καχυποψίας που επικρατούσε, χάθηκε χρόνος, που στάθηκε εμπόδιο τελικά στην ίδρυση της ομοσπονδίας. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Χρύσανθος είχε προτείνει και στους Μουσουλμάνους του Πόντου τη δημιουργία μίας συνομοσπονδίας.
Ποντιακό Κράτος, το τέλος του ονείρου
Η αρχή του τέλος για το Ποντιακό Κράτος ήρθε το 1921. Τότε, ο Κεμάλ υπέγραψε συνθήκη με τους Σοβιετικούς, κερδίζοντας περιοχές και χρήματα. Με τα εφόδια αυτά μπόρεσε να ενώσει τους Μουσουλμάνους της Μικρά Ασίας. Επίσης, κατάφερε να τελειώσει οποιαδήποτε κίνηση αυτοδιάθεσης υπήρξε στους κόλπους της «νέας» Τουρκίας. Επίσης, ο Κεμάλ κατάφερε να αξιώσει απαιτήσεις από τις δυνάμεις της Αντάντ που δεν τις αρνήθηκαν. Οι νικητήριες δυνάμεις του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου στήριξαν τον Κεμάλ, καθώς τα συμφέροντα τους είχαν αλλάξει πια. Να σημειωθεί εδώ ότι και η Ελλάδα ήταν σύμμαχος των δυνάμεων αυτών.
Πηγή: ebooks.edu.gr
Οι Έλληνες του Πόντου δεν έχασαν την ελπίδα για ανεξαρτησία. Το Μάρτιο του 1921 ο μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης κάλεσε τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο κεμαλικός κίνδυνος. Επιπλέον, συζήτησε τη συνεργασία με τους Αρμένιους και τους Κούρδους, χωρίς να έχει κάποιο αποτέλεσμα. Τέλος, οργανώθηκαν δύο συνέδρια για το Ποντιακό Κράτος, ένα στην Κωνσταντινούπολη (Αύγουστος 1921) κι ένα στην Αθήνα (Σεπτέμβριος 1921).
Η τελευταία προσπάθεια για συνεργασία των Ελλήνων του Πόντου και των Αρμενίων έγινε το 1922, όταν πλέον ήταν πολύ αργά. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, τα συμφέροντα των συμμάχων είχαν αλλάξει πλευρά. Έτσι, ο Κεμάλ συγκέντρωνε στο πρόσωπό του τη στήριξη της Ρωσίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας, αλλά και τη σιωπηρή συνεργασία της Αγγλίας. Συνεπώς, μπόρεσε να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο του και να επικρατήσει με άνεση.
Εν κατακλείδι, καταλαβαίνει κανείς ότι το όνειρο για ένα ανεξάρτητο Ποντιακό Κράτος δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Μάλιστα, οι πρωτεργάτες θεωρήθηκαν προδότες και εκτελέστηκαν. Μετά από τη διάλυση αυτού του ονείρου, ήρθε και η τελική φάση της γενοκτονίας των Ποντίων.
Πηγές
Αυτόνομη Δημοκρατία του Πόντου ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/Αυτόνομη_Δημοκρατία_του_Πόντου (τελευταία πρόσβαση στις 19.05.2021)
Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ’ Γενικού Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης, Γεώργιος Μαργαρίτης, Αγαθοκλής Αζέλης, Νικόλαος Ανδριώτης, Θεοχάρης Αετοράκης, Κωνσταντίνος Φωτιάδης
Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου Γ’ Γενικού Λυκείου, Ιωάννης Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θεόδωρος Νημάς, Θεόδωρος Νημάς
