Οι Ρομά, ένας περιπλανώμενος λαός χωρίς τόπο, χωρίς ελπίδα. Αρκετά τραγούδια και προκαταλήψεις έχουν γραφτεί για αυτόν τον πονεμένο λαό αλλά από πού είναι άραγε αυτός ο λαός και ποια είναι η πραγματική του γλώσσα; Σύμφωνα λοιπόν με τους ιστορικούς προέρχεται από την Βορειοδυτική Ινδία όπου συνθέτουν τα εθνολογικά, και γλωσσολογικά στοιχεία τα οποία στηρίζονται στην ιστορία τους. Οι Ρομά αναγκάστηκαν γύρω στον 8ο αιώνα μ.Χ. να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους στην Ινδία καθώς ζούσαν υπό καθεστώς δουλείας, φτώχειας και διωγμών. Έτσι έπειτα από μια αποτυχημένη αιματηρή εξέγερση οι Ρομά ακολούθησαν τον δρόμο της διασποράς και της νομαδικότητας. Ωστόσο υπάρχει και άλλη μία εκδοχή που υποστηρίζει την φυγή των Ρομά εξαιτίας των μουσουλμανικών διωγμών. Όσον αφορά τα γλωσσολογικά και πολιτισμικά στοιχεία τους η τσιγγάνικη γλώσσα(romani) συγγενεύει με τοπικές διαλέκτους της Ινδίας όπως τα hindi, nepali, και panjabi. Με τα χρόνια και με τις μετακινήσεις των Ρομά η γλώσσα τους μεταβλήθηκε και προσαρμόστηκε στις εκάστοστε συνθήκες. Ωστόσο υπάρχει ένα σοβαρό μειονέκτημα της τσιγγάνικης γλώσσας, το οποίο προκύπτει από την απείθεια τους και την άρνησή τους για εκπαίδευση και γνώση, με αποτέλεσμα να μην έχει η τσιγγάνικη γλώσσα τη δικιά της γραφή κάτι που να μην επιτρέπει την καταγραφή και τη μεταλαμπάδευση των πολιτισμικών στοιχείων των Ρομά. Πέρα από την ιδιαίτερη αγάπη των Ρομά για την μουσική, τους χορούς, τα παραμύθια στα οποία συμπυκνώνεται ουσιαστικά ο πόνος και η θλίψη του ξεριζωμού και της διασποράς. Στις μέρες μας, σημαντικότερη γιορτή Ρομά είναι το Εντερλέζι, η γιορτή της Άνοιξης και γιορτάζεται από τις 23 Απριλίου έως τις 1 Μάη σε όλη την Ευρώπη.
Όπως και να έχει οι Ρομά πρωτοεμφανίζονται στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 11ο αι. μ.Χ. και συγκεκριμένα κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε γραπτά μετά τον 14ο αι. μ.Χ. στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο. Ένα λαογραφικό στοιχείο της εποχής που έχει περάσει μέχρι την εποχή μας είναι η υποκοριστική ονομασία που απέδιδαν στους Ρομά και τους αποκαλούσαν ”Κατσίβελλους” από το λατινικό ”Cattivo” που σημαίνει άθλιος, κακός. Μέχρι και την επανάσταση του 1821 οι ρομικές ομάδες αναπτύσσονταν λόγω της γονιμότητας τους, με αποτέλεσμα να μεταπηδούν από το ένα μέρος στο άλλο. Όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση οι Ρομά έλαβαν μέρος στην επανάσταση στο πλευρό των Ελλήνων ενθαρρύνοντας τους με τις μουσικές τους. Μέχρι σήμερα στην ελληνική επικράτεια κατοικούν γύρω στους 120.000-150.000 Ρομά με μεγαλύτερη συγκέντρωση στην κεντρική Ελλάδα και στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Βέβαια η μεγαλύτερη συγκέντρωση Ρομά στην Ευρώπη βρίσκεται στην Ρουμανία όπου αριθμεί σε 500.000 με 1.5 εκατομμύριο.
Βασικά στοιχεία του ρομικού πολιτισμού αφορούν τον νομαδισμό και την μετεγκατάσταση τους γεγονός που καθιστά την καθημερινή ζωή τους σε συνύπαρξη με τον νομαδισμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και οι εργασιακές τους ασχολίες να συμβαδίζουν με το νομαδικό τρόπο ζωής τους. Τουτέστιν, πρόκειται για μία κοινωνία η οποία έστω και συγκυριακά η κοινωνική της και οικονομική της οργάνωση βασίζεται στην επιθυμία για ταξίδια και μετεγκατάστασης. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι οι ευρείες μετακομίσεις πληθυσμών Ρομά ανάλογα της εποχή του χρόνου, αναζητώντας εργασία είτε σε χωράφια, είτε ως μικροπωλητές μεταχειρισμένων αντικειμένων, είτε καταφεύγοντας ακόμα σκόπιμα στην επαιτεία. Ως εκ τούτου οι Ρομά ζουν σε παραγκουπόλεις και σε καταυλισμούς Ρομά με όχι και τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τον 21ο αιώνα. Είναι αλήθεια ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των Ρομά στην Ελλάδα και παγκοσμίως ζει κάτω από το όριο της φτώχειας και σε ανεργία.Αυτό ωστόσο τους καθιστά ιδιαίτερα προνοητικούς, αυτοδημιούργητους και προσαρμοστικούς ανάλογα τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, πράγμα που τους επιτρέπει να αλλάζουν επαγγελματική ιδιότητα ανά συχνό χρονικό διάστημα. Οι ίδιοι οι Ρομά επιδιώκουν τον συγκεκριμένο τρόπο για την εργασιακή τους αποκατάσταση μέσω της αυτοαπασχόλησης και μετακίνησης ώστε να έχουν περισσότερη εργασιακή ευελιξία και ελεύθερο χρόνο.
Σύμφωνα με την κ. Διβάνη και με την έρευνα που διεξήχθε το 2000 φαίνεται ως το 50% των Ρομά έχουν την τάση να μένουν τουλάχιστον για 20 χρόνια μόνιμα σε ένα μέρος, ώστε να περνούν χρόνο κοντά σε συγγενείς τους και κυρίως έξω από το σπίτι. Τώρα στην περίπτωση της ασφαλιστικής κάλυψης το 77% παραμένουν ανασφάλιστοι συνειδητά. Βέβαια αυτός ο τρόπος ζωής φέρνει στην επιφάνεια αρκετά υγειονομικά προβλήματα των Ρομά, όπως η έλλειψη εμβολιασμού των παιδιών, οι κακές συνθήκες υγιεινής, ο αναλφαβιτισμός οδηγώντας ως αποτέλεσμα στον περαιτέρω κοινωνικό αποκλεισμό των Ρομά από το σχολείο, δημόσιους φορείς, παροχή εργασίας ακόμα και νοσοκομεία και οδηγώντας τους στην επαιτεία και στην μετεγκατάσταση τους σε άλλους τόπους για επιβίωση.
Σημαντικό μέρος στην κουλτούρα των Ρομά είναι το κομμάτι της οικογένειας το οποίο δομείται με πατριαρχική σαφώς μορφή. Οι οικογένειες των Ρομά καταφεύγουν σε κοινωνικές πράξεις αλληλεγγύης μεταξύ τους προκειμένου να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την ρατσιστική κοινωνία στην οποία δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη. Έτσι εξαιτίας έλλειψης εμπιστοσύνης η ρομική οικογένεια αναλαμβάνει εκείνη η ίδια να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά της και να τους μεταλαμπαδεύσει τις αξίες που θεωρεί είναι πιο σημαντικές, έναντι του σχολείου. Τέτοιες αξίες είναι ο σεβασμός προς τα μεγαλύτερα μέλη της ρομικής κοινότητας, ανάπτυξη του αισθήματος της ντροπής για την παραβίαση των κανόνων στη ρομική κοινότητα, αγάπη για τη μουσική, το χορό και το τραγούδι και μέσα απ’ όλα αυτά καταλήγουν στη γνωριμία με το γάμο και συντελώντας στην μετέπειτα ωρίμανση και στην κοινωνικοποίηση των νέων καθώς υφίστανται να αναλάβουν ενήλικες ευθύνες. Παράλληλα μέσα από την παραγκώνιση του σχολείου ως μορφής διαπαιδαγώγησης, γίνεται από την ρομική κοινότητα ο απαραίτητος εφοδιασμός των χρήσιμων εφοδίων γνώσεων για τα μελλοντικά τους επαγγέλματα. Εκεί είναι βέβαια το ελληνικό σχολείο υστερεί καθώς αδυνατεί να αντιληφθεί τις ανάγκες αυτής της μειονότητας.
Τέλος θεμιτό θεωρώ είναι να μιλήσουμε για τον κοινωνικό αποκλεισμό που βιώνουν οι Ρομά ο οποίος οφείλεται εν μέρει στην άνιση κατανομή του εισοδήματος. Ωστόσο δεν σχετίζεται άμεσα με την φτώχεια αλλά έχει πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις καθώς ο κοινωνικός αποκλεισμός ενσωματώνει την έννοια της φτώχειας και τη διοχετεύει στις στερεοτυπικές κοινωνίες, όπου αναπαράγονται ανισότητες, λανθασμένα πρότυπα και παραβιάζονται γενικότερα τα ανθρώπινα δικαιώματα.
ΠΗΓΕΣ:
Διβάνη, Λ. Η κατάσταση των Τσιγγάνων στην Ελλάδα. Εθνική Επιτροπή για τα
Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Ζάχος, Δ. (2011). Όψεις της κοινωνικής ιστορίας των Ρομικών ομάδων του νομού Σερρών
και της σχέσης τους με την επίσημη εκπαίδευση του ελληνικού κράτους (1880-1940). Το
Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, Τομός ΙΕ(60), σσ. 223-246. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου,
2016 από: http://www.uth.gr/tovima/60/11.pdf
Λιεζουά, Ζ. (1999). Ρομά, Τσιγγάνοι, Ταξιδευτές. Αθήνα: Καστανιώτη.
Ντούσας, Δ. (1997). Rom και φυλετικές διακρίσεις. Αθήνα: Gutenberg
