Για τα ζώα του πολέμου, έχει γραφτεί το εξής:
Τα ζα στον πόλεμο! Σήμερα από το πρωί συλλογιούμαι μόνο αυτό. Καλά εμείς οι ανθρώποι. Έχουμε τα συμφέρα μας, τις ιδεολογίες μας, τις λόξες μας, τις μεγαλομανίες και τους ενθουσιασμούς μας. […] Όμως τ’ αγαθά τα ζα που τα επιστρατεύουμε να κάμουν μαζί μας τον πόλεμο;
Θαρρώ πως, όταν καμιά φορά οι ανθρώποι βγάλουν από μέσα τους την επιληψία του ομαδικού σκοτωμού, θα ‘χουν όλο το δίκιο να ντρέπουνται σ’ όλη τους τη ζωή και μόνο γι’ αυτό: που τραβήξανε και τ’ αθώα τα ζα στον πόλεμο. Στοχάζουμαι πως κάποτε θα είναι ένα απ’ τα πιο μαύρα σημάδια της Ιστορίας των Ανθρώπων. [Σ. Μυριβήλης]
Τα ζώα του πολέμου ως ζήτημα φέρνει στην επιφάνεια δύο σημαντικά θέματα για τη σχέση του ανθρώπου με το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Αφενός το «σπισισμό» του ανθρώπου, αφετέρου τον «εξανθρωπισμό» των ζώων.
Αν προσέξετε, ο παρακάτω τίτλος δεν περιέχει ρήμα. Τί θα μπορούσε να είναι; «Τα ζώα που χρησιμοποιήθηκαν σε μάχη»; Όχι, ακόμα και αν ο άνθρωπος συχνά αντιμετώπισε τα ζώα του πολέμου ως χρηστικά αντικείμενα, ένα έμψυχο ον δεν δύναται να «χρησιμοποιηθεί». Ο εξοπλισμός χρησιμοποιείται. Μήπως, «Τα ζώα που συμμετείχαν σε μάχη»; Ούτε. Δεν ξέρουμε πως είναι να είσαι νυχτερίδα, αλλά το σίγουρο είναι ότι το ζώο δεν έχει ανθρώπινη σκοποθεσία. Τα ζώα του πολέμου, κάνουν αυτό για το οποίο εκπαιδεύονται. Όπως και οι άνθρωποι. Μόνο που το ζώο, όταν το παρασημοφορούν, κατά πάσα πιθανότητα, εξακολουθεί να μην αντιλαμβάνεται το λόγο, αντί να ανάγει τη φρενίτιδα του αλληλοσκοτωμού σε αξία και ιδανικό. Το «Ζώα Στρατιώτες» ίσως ταίριαζε από μια άποψη… αλλά, ας κλείσουμε στο «Ζώα της μάχης» και ας απαριθμήσουμε ζώα που υπήρξαν σε πεδίο μάχης.
Τα ζώα της μάχης:
Πέρα από το ιππικό, που δεν αποτελείτε μόνο από άλογα, αλλά και από γαϊδούρια, μουλάρια, συχνά και από καμήλες, στα γνωστά ζώα του πολέμου συγκαταλέγεται και ο ελέφαντας. Από τους αρχαίους χρόνους ως και τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, οι ελέφαντες υπήρξαν σε πεδίο μάχης. Με τη διαφορά, πως στις σύγχρονες μάχες, οι ελέφαντες δεν μάχονταν αλλά επιφορτίζονταν με την μετακίνηση βαρέων εξοπλισμών. Κατά τους αρχαίους χρόνους, όπου ο ελέφαντας «πολεμούσε», και αποτελούσε ισχυρότατη δύναμη, η νέμεσις του ήταν τα γουρούνια του πολέμου, τα οποία με τη φωνή τους και μόνο τρομοκρατούσαν τα υπερμεγέθη ζώα. Απ’τους αρχαίους χρόνους επίσης, υπάρχουν μαρτυρίες για εκπαιδευμένες πολεμικές μαϊμούδες.
Στη σύγχρονη ιστορία, η Αμερική εκπαιδεύει θαλάσσια θηλαστικά ως ζώα του πολέμου, όπως δελφίνια και θαλάσσιους λέοντες. Είτε για παρακολούθηση υποβρυχίων είτε για σαμποτάζ δυτών. Ο αμερικάνικος στρατός και στο πρόσφατο παρελθόν επιχείρησε να «στρατολογήσει» και άλλα ιδιαίτερα ζώα, όπως νυχτερίδες ως «εκρηκτικούς μηχανισμούς». Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο, οι νυχτερίδες, παρόλο που εκπαιδεύτηκαν ως καμικάζι, δεν εστάλησαν ποτέ ενάντια των Ιαπώνων αφού στο μεσοδιάστημα προέκυψε η ατομική βόμβα. Οι Ιάπωνες με τη σειρά τους, «επέταξαν» μολυσμένα έντομα με πανούκλα και χολέρα με τα οποία προσπάθησαν να πλήξουν την Κίνα, επίσης κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο.
Τα έντομα γενικότερα, μπορεί να μην αποτελούν τη πιο διαδεδομένη «στρατολόγηση» όσον αφορά τα ζώα του πολέμου, ωστόσο δεν είναι μια άγνωστη πρακτική. Είτε «καλούνται» να διασπείρουν ιούς είτε εκπαιδεύονται να επιτίθενται τα ίδια κατά τη μάχη, όπως για παράδειγμα εκπαιδευμένες μέλισσες. Επιπλέον, μέλισσες, έχουν εκπαιδευτεί και για την ανίχνευση βομβών. Τέλος, τα πτηνά παρόλο που σε πολλές περιπτώσεις έχουν εκπαιδευτεί για να συμμετάσχουν σε μάχες, ο βασικότερος ρόλος που φαίνεται να έχουν φέρει σε πέρας μέχρι στιγμής στην εξέλιξη της ιστορίας, είναι αυτό του αγγελιαφόρου. Βέβαια, εκτός από τα περιστέρια και τη μεταφορά μηνυμάτων, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου στη Γαλλία, παπαγάλοι εκπαιδεύτηκαν να ειδοποιούν για την έλευση αεροσκαφών. Ωστόσο, δεν «αξιοποιήθηκαν» διότι, παρότι έμαθαν να ειδοποιούν, ήταν αδύνατο να μάθουν να ξεχωρίζουν τα αντίπαλα από τα συμμαχικά αεροσκάφη.
Μασκότ και ψυχολογική υποστήριξη:
Οικόσιτα ζώα, όπως γάτες και σκύλοι, «διατέλεσαν» ως κατάσκοποι αντίπαλων στρατοπέδων, ή στην περίπτωση των σκύλων φύλακες και ανιχνευτές, ο κανόνας όμως θέλει τέτοια ζώα, περισσότερο, να στηρίζουν ψυχολογικά τους στρατιώτες. Κυρίως δίνοντας στους ίδιους κίνητρο για ζωή με τη φροντίδα που απαιτούσαν, και την προβολή της επιθυμίας για επιβίωση στην παροχή της φροντίδας αυτής. Χελώνες, όπως η Τόρτυ, η Ελληνίδα χελώνα και μοναδική πλέον βετεράνος του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, και γατάκια, όπως η Μις Χάπ, το νεογέννητο γατάκι που διασώθηκε κατά τον Πόλεμο της Κορέας και έγινε πασίγνωστο από την παραπάνω φωτογραφία, αποτέλεσαν για τους διασώστες τους, ακριβώς αυτό το κίνητρο για ζωή μέσα στην επιληψία του πολέμου. Πέρα όμως από τις «διαπροσωπικές» σχέσεις που αναπτύσσονταν μεταξύ ενός στρατιώτη και ενός ζώου, υπήρχαν και ζώα μασκότ.
Τα ζώα μασκότ των λόχων, αποτελούσαν εξίσου κίνητρο για τους στρατιώτες. Ολόκληρος ο λόχος ασχολούνταν με την ανατροφή τους. Γατάκια, κουτάβια, αλεπούδες και άλλων ειδών θηλαστικά με όποιον τρόπο και αν βρισκόντουσαν ανάμεσα στη μονάδα, αγκαλιάζονταν από τους στρατιώτες. Η παραμυθητική συντροφιά των ζώων κατά τη νεότερη ιστορία έχει απαθανατιστεί σε ένα πλήθος φωτογραφιών. Βέβαια, δεν θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε πως και πριν από αυτά τα φωτογραφικά ντοκουμέντα, η παρουσία των ζώων και η παρέα τους έκανε την καθημερινότητα των στρατιωτών λίγο πιο ανθρώπινη. Ανάμεσα σε όλα τα ζώα μασκότ, ειδικά της νεότερης ιστορίας, με ένα σχεδόν όλοι είμαστε ιδιαίτερα εξοικειωμένοι. Δεν είναι άλλο από τον Γουίνι τον Αρκούδο (Winnie the Pooh) ο οποίος «υπηρέτησε» ως μασκότ στον Πρώτο Παγκόσμιο. Η άλλη, λιγότερο γνωστή αρκούδα μασκότ είναι ο Wojtek, που «υπηρέτησε» στον Δεύτερο Παγκόσμιο.
Πηγές:
Απόσπασμα: Σ. Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
BBC: The role of animals during World War One www.bbc.co.uk
History Hit: 10 Animals Used for Military Purposes www.historyhit.com
Business Insider: 9 unbelievable instances of animals in the military www.businessinsider.com
IWM: 15 ANIMALS THAT WENT TO WAR www.iwm.org.uk
National Archives: Buddies: Soldiers and Animals in World War II www.archives.gov
Wiki: Entomological warfare en.wikipedia.org
NZ Herald: Last WWI veteran Torty the Tortoise lives on www.nzherald.co.nz
Jared Eglan, Beasts of War: The Militarization of Animals
