Η Συμφωνία της Βάρκιζας, η σκοτεινότερη ίσως δοτή συνθήκη της νεοελληνικής ιστορίας, έδωσε έναυσμα σε ένα ανεξέλεγκτο κύκλο βίας που έστρεψε Έλληνες εναντίον Ελλήνων και καταδίκασε τη χώρα σε καθεστώς φτώχειας για δεκαετίες. Ακόμη, οδήγησε στην εντελώς αντιεπιστημονική δημιουργία εθνικών μύθων περί «κομμουνιστικού παιδομαζώματος» και περί «ισχυρού εθνικού στρατού». Η ιστορική έρευνα, παρά την πάροδο τόσων ετών, ελάχιστα έχει αποκαλύψει περί της συμφωνίας αυτής και τις περισσότερες φορές οι έρευνες γίνονται με την αρωγή του κράτους, γεγονός που ενδέχεται να πλήξει την αξιοπιστία τους.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπογράφτηκε αμέσως μετά τα αιματηρά επεισόδια των Δεκεμβριανών, στις 12 Φεβρουαρίου 1945, από αντιπρόσωπους του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και την τότε κυβέρνηση Πλαστήρα, ο οποίος ήταν επιλογή απροκάλυπτη του αμερικανικού δάκτυλου. Η αμερικανική διπλωματία, δια χειρός και στόματος του αρχηγού της αμερικανικής αποστολής Ντουάιτ Γκρίσγουολντ, εκφέρει την άποψη ότι για να επέλθει ο απαραίτητος πολιτικός συμβιβασμός είναι ανάγκη να τοποθετηθούν στη κυβέρνηση πιο μετριοπαθείς πολιτικοί από εκείνους που προέβαλλε η παραδοσιακή Δεξιά της χώρας. Έτσι, με την θεόθεν συγκατάθεση και του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού που αυτή την περίοδο ως αντιβασιλέας βρίσκεται ανακατωμένος σε όλα, επιλέγεται πρόεδρος της κυβέρνησης ο συμπαθής κατά τα άλλα μα και άκρως λαϊκιστής, ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο Μαύρος Καβαλλάρης.
Από την μεριά του ΕΑΜ, όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα. Η ομοψυχία που πρέσβευαν οι εκπρόσωποι του, Ηλίας Τσιριμώκος, Γεώργιος Σιάντος και Στέφανος Σαράφης ήταν πέρα για πέρα κίβδηλη και επίπλαστη. Πολλοί απλοί ΕΑΜίτες, κυρίως από τα ένοπλα σώματα, δεν εμπιστεύονταν την αστική ειλικρίνεια και έβλεπαν με καχυποψία την παρέμβαση των Αμερικανών, οι οποίοι, ως γνωστόν, αγωνιούσαν να μην έχει η Ελλάδα την ίδια μοίρα με τις υπόλοιπες σοσιαλιστικές δημοκρατίες των Βαλκανίων. Είναι μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα που αποφασίζει ο Άρης Βελουχιώτης να αναδιοργανώσει τον ΕΛ.Α.Σ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και να συνεχίσει τον αγώνα. Φυσικά, οι ηγέτες του ΚΚΕ δεν δίστασαν να αποκηρύξουν τον Βελουχιώτη με προβοκάτσια αμέσως, κι ας ήταν αυτός που είχε συνεισφέρει τα περισσότερα στην οργάνωση και διεξαγωγή του παλλαϊκού αγώνα των ΕΑΜιτών. Ευτυχώς, στα τελευταία χρόνια προόδου της έρευνας τείνει να εξαφανιστεί άλλος ένας εθνικός μύθος σε μια χώρα που παράγει εθνικούς μύθους με την ίδια ευκολία που στην Κύπρο παράγονται οι πατάτες. Σήμερα, γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι ο Βελουχιώτης σκοτώθηκε και δεν αυτοκτόνησε. Εκείνος που όντως αυτοκτόνησε, με χειροβομβίδα, ήταν ο Γιάννης Αγγελέτος, ο επονομαζόμενος Τζαβέλας, ο οποίος πήρε αγκαλιά την ώρα της έκρηξης το ήδη νεκρό σώμα του Βελουχιώτη. Πάντα στην Ιστορία οι γνήσιοι και ανόθευτοι επαναστάτες διακρίνονται από έναν σχεδόν μεταφυσικό ρομαντισμό, και αυτό αποτελεί την γοητεία της ιστορικής μελέτης.
Προέβλεπε λοιπόν η Συμφωνία της Βαρκιζάς γενικό αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και γενική αμνηστία, από την οποία όμως εξαιρούνταν οι εγκληματίες του κοινού Ποινικού Δικαίου, που σε μια μετακατοχική εποχή ταραχών θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έχων εγκληματική δράση. Έτσι από την μία, η Δεξιά και οι Αμερικάνοι εταίροι απέδειξαν την σαφώς μεγαλύτερη τους ικανότητα στα πολιτικά τρικ και από την άλλη οι κομμουνιστές που υπέγραψαν τη Συμφωνία, υπέγραψαν την καταδίκη τους αφού η αμνηστία δεν ήταν…αμνηστία! Σκόπιμα επίσης, δεν γίνεται ακριβή χρονολογική αναφορά μέσα στη συμφωνία για το πότε θα διεξαχθούν δημοψήφισμα και εκλογές με συμμετοχή διεθνών παρατηρητών. Έπρεπε πρώτα να αποσοβηθεί ο ένοπλος κίνδυνος του ΕΛΑΣ και να περιοριστεί όσο γίνεται η πολιτική επιρροή του ΕΑΜ, η οποία την περίοδο αυτή είναι ακόμα ισχυρή, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο.
Αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας, αρχίζει μια πρωτόγνωρη περίοδος Λευκής Τρομοκρατίας από την μεριά της Δεξιάς και με την ανοχή του κράτους, το οποίο αποδεικνύει στην προκειμένη ότι δεν θεωρεί την μέχρι πρότινος σύρραξη ως λήξασα, όπως ήθελαν να πιστεύουν όσοι έβλεπαν με ελπιδοφόρο φακό τη Βάρκιζα. Η Λευκή Τρομοκρατία είχε ως στόχο όχι μόνο τους ΕΑΜίτες αλλά και κάθε αριστερών πεποιθήσεων πολίτη ή ακόμη και όποιον απλά έβλεπε τον αγώνα του ΕΑΜ με συμπάθεια. Κανονικότατος διωγμός, για τον οποίο δεν θα βρείτε σχεδόν τίποτα στα μαθητικά και φοιτητικά εγχειρίδια για «τυχαίο» μάλλον λόγο. Τόσο απηνής και παράλογος είναι ο διωγμός που οι πολιτικές δυνάμεις του Κέντρου αναγκάζονται, τρόπον τινά, να προβούν σε ενυπόγραφη διαμαρτυρία κατά της Λευκής Τρομοκρατίας η οποία θεριεύει σε ολάκερη τη χώρα. Ούτε ο επαναπατρισμός του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, του Νίκου Ζαχαριάδη, θα εξομαλύνει την κατάσταση. Ο Ζαχαριάδης θα πέσει θύμα της αισιοδοξίας του, αγνοώντας, λόγω απουσίας, τον παράγοντα της αγγλικής συμφεροντολογικής διπλωματίας, η οποία αυτή την περίοδο θα παραδώσει την σκυτάλη των επεμβάσεων στην αμερικανική.
Η κατάσταση, παραμονές του εμφυλίου, είχε εκτραχηλιστεί τόσο πολύ που τα στρατοδικεία αναλάμβαναν τον ρόλο των αστικών δικαστηρίων και δίκαζαν αβέρτα πολίτες (ούτε καν οπλίτες) με την κατηγορία της συνωμοσίας, προδοσίας και όλα τα παρεμφερή τα οποία συνοψίζονται την περίοδο αυτή στη λέξη «κομμουνισμό», λέξη μιαρή για την συντηρητική, παλαιομεταξική Δεξιά. Το αντάρτικο από τη Βάρκιζα και μετά δεν θα αποτελείται από κυρίως ειπείν αντάρτες αλλά από ανθρώπους φυγάδες σε κατάσταση πανικού, οι οποίοι ανεβαίνουν στα βουνά και προσπαθούν πάλι να βρουν όπλα, μετά την άνευ λογικού ερείσματος παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ, όχι τόσο έχοντας στο νου κάποιο συγκεκριμένο κομμουνιστικό σχέδιο αλλά κυρίως για αν προστατέψουν το κεφάλι τους και τους οικείους τους, από ένα κράτος που δε σεβάστηκε καθόλου την Συμφωνία που το ίδιο θέσπισε και από ένα παρακράτος ακροδεξιών οργανώσεων που δρα αυθαίρετα στις πόλεις και στα χωριά.
Ο εμφύλιος σπαραγμός που θα ακολουθήσει ευθύς αμέσως και η προϊούσα πολιτική πόλωση θα φαντάζει μέχρι σήμερα στα μάτια των ιστορικών ως γεγονός αναπόφευκτο. Η παλαιά τάξη πραγμάτων, της οποίας τα συμφέροντα βρίσκονταν, πριν και μετά τη Κατοχή, καλά διαφυλαγμένα, μετακατοχικά, μάλιστα, διπλοασφαλισμένα με ξένες εγγυήσεις και δικλείδες ασφαλείας, δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να παραδώσει αμαχητί τα κεκτημένα της σε μία νέα πολιτική ιδεολογία, η οποία ενδεχομένως θα ανέστρεφε ρόλους και θα έδινε στους μη έχοντες από το πλεόνασμα των εχόντων. Συμπερασματικά, τα Δεκεμβριανά και ο εμφύλιος που ακολούθησε δεν ήταν ακριβώς πολιτική/ιδεολογική σύγκρουση. Όχι, ήταν κυρίως η προαιώνια σύγκρουση, η οποία εντοπίζεται σε ολάκερο τον ιστορικό ρουν, η ταξική σύγκρουση.
ΠΗΓΕΣ:
- Ιστορία της Ελλάδας από το 1800, τόμοι Α’ και Β’, Κολιόπουλος Ιωάννης, Θεσσαλονίκη 2014.
- Εισαγωγή στη βαλκανική ιστορία, Σφέτας Σπυρίδων, Θεσσαλονίκη 2011.
- Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, Χαριτόπουλος Διονύσιος, Αθήνα 2003.
- Η αλήθεια για τα Δεκεμβριανά, Λεονταρίτης Α. Γεώργιος, Αθήνα 2018.
- Μετά τη Βάρκιζα, Σαράφης Στέφανος, Αθήνα 1979.
- Οι καπετάνιοι: Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1943-1949, Dominique Eudes, Αθήνα 2009.
