Ο Καθρέφτης (Zerkalo) του Αντρέι Ταρκόφσκι, ενός από τους κορυφαίους εκπροσώπους του ρωσικού κινηματογράφου, αφηγείται τη ζωή ενός ετοιμοθάνατου συγγραφέα, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τη σημερινή εποχή, αγγίζοντας ταυτόχρονα διάφορα μεγάλα ιστορικά γεγονότα όπως ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Χιροσίμα, η διένεξη Σοβιετικής ‘Ενωσης-Κίνας.
Ο τρόπος με τον οποίο ο Ταρκόφσκι αφηγείται την ιστορία του ήρωά του δεν είναι απλώς “αντιαφηγηματικός” αλλά αποτελεί μία εξαιρετικά αρμονική σύνθεση ήχου, εικόνας και λόγου. Ο Ταρκόφσκι στον Καθρέφτη αποφεύγει τη γραμμική αφήγηση, όχι επειδή θεωρεί αυτόν τον τρόπο υποδεέστερο, αλλά επειδή θέλει να ακολουθήσει τη συνοχή των συνειρμών του ήρωά του. Έτσι, οι εικόνες διαδέχονται η μία την άλλη με τρόπο αναπάντεχο, μα ολότελα συνειρμικό· σαν αντανάκλαση των σκέψεων του πρωταγωνιστή, σαν όνειρο. Γι΄αυτό και η υπερανάλυση μιας τέτοιας ταινίας δεν θα είχε πολύ νόημα· ο Ταρκόφσκι θέλει ο θεατής να αφεθεί και συναισθανθεί, όχι να αναλύσει. Αυτό που θα “μείνει” ίσως να μην είναι το ίδιο για τον καθένα αλλά εκεί κρύβεται η μαγεία. Τι νόημα θα είχε αν τα μηνύματα ήταν σαφή και ίδια για όλους;
Το ποιητικό σινεμά μέσα από τον Καθρέφτη
Ο Καθρέφτης αποτελεί την επιτομή του ποιητικού κινηματογράφου. Πέρα από τα ποιήματα του πατέρα του, Αρσένι, στίχους των οποίων ακούμε τον ίδιο να απαγγέλλει, όλη η ταινία είναι γεμάτη από συνεκδοχές και αλληγορίες, έτσι που δημιουργεί την ατμόσφαιρα ενός οπτικοακουστικού ποιήματος. Αυτού του είδους το σινεμά δεν φτιάχνεται πια, διότι είναι πραγματικά δύσκολο να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία με ποιητικό – συνειρμικό τρόπο. Πίσω, όμως, από το “συγκεχυμένο” αποτέλεσμα που βλέπει ο θεατής με την πρώτη ματιά, κρύβεται ένα πολύ καλά μελετημένο σενάριο, δομημένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποτυπώνει με ευκρίνεια τις σκέψεις του δημιουργού· εκεί υπάρχει η δυσκολία. Αυτό είναι ένα γνήσιο χαρακτηριστικό του ποιητικού σινεμά, που δεν αρκείται στα όμορφα τοπία με τα όμορφα χρώματα και τους ρομαντικούς ήρωες αλλά επιχειρεί να μετατρέψει τον ποιητικό λόγο σε εικόνα και το αντίστροφο.
Η ταινία είναι διαθέσιμη και στο Youtube με αγγλικούς υπότιτλους:
