Το άγχος είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά το μυαλό και το σώμα μας σε κάθε νέα απειλητική ή συγκινησιακή (συναρπαστική) κατάσταση. Ειδικότερα, το άγχος των εξετάσεων είναι η ανησυχία ή ο φόβος που σχετίζεται με την απόδοση του ατόμου στις εξετάσεις και στα διαγωνίσματα. Είναι ίσως η συχνότερη μορφή άγχους σε μαθητές και φοιτητές. Το άγχος των εξετάσεων δεν είναι χαρακτηριολογικό άγχος (που αφορά δηλαδή την προδιάθεση του ατόμου), αλλά άγχος κατάστασης, δεδομένου ότι αφορά μία συγκεκριμένη κατάσταση (ένα διαγώνισμα) ή μια συγκεκριμένη περίοδο (την εξεταστική περίοδο, όπου τα διαγωνίσματα είναι ποικίλα).
Το άγχος των εξετάσεων διακρίνεται σε άγχος αναμονής και άγχος επίδοσης και αναφέρεται σε τρεις περιόδους:
- Άγχος πριν την εξεταστική περίοδο: Αναφέρεται στο στάδιο αναμονής. Είναι η φάση, όπου ο μαθητής/φοιτητής μελετάει για τα διαγωνίσματα/εξεταστική περίοδο. Σε αυτό το στάδιο, το άγχος αφορά κυρίως σενάρια που δημιουργεί το άτομο, όπως να μην προλάβει να ολοκληρώσει την ύλη ή δυσκολίες απομνημόνευσης. Το άγχος πριν τις εξετάσεις μπορεί να αναφέρεται επίσης και στην ανησυχία του ατόμου την ημέρα των εξετάσεων, πριν λάβει τα θέματα.
- Άγχος κατά τη διάρκεια των εξετάσεων: Αναφέρεται στο άγχος που βιώνει ο μαθητής/φοιτητής την ώρα που είναι μέσα στην αίθουσα. Συνήθως, αυτή η φάση είναι η λιγότερο αγχογόνος. Όταν το άτομο είναι κατάλληλα προετοιμασμένο, τότε εκείνη τη στιγμή το άγχος είναι δημιουργικό.
- Άγχος μετά τις εξετάσεις: Αναφέρεται στην περίοδο μετά την ολοκλήρωση της εξέτασης ενός συγκεκριμένου μαθήματος ή μετά την εξεταστική στο σύνολό της γενικά. Εκείνη την περίοδο, το άτομο μπορεί να βιώνει άγχος αναμονής, καθώς περιμένει τα τελικά αποτελέσματα, ή άγχος επίδοσης, το οποίο σχετικά με το πώς τα έχει πάει.
Το άγχος των εξετάσεων επηρεάζει την ψυχοφυσιολογική συμπεριφορά του ατόμου
Η περίοδος των εξετάσεων είναι ένας οξύς στρεσσογόνος παράγοντας, που επηρεάζει την ψυχοφυσιολογική συμπεριφορά του ατόμου. Το άτομο μπορεί να βιώνει αρνητικά συναισθήματα, όπως αναστάτωση, δυσαρέσκεια, φόβο. Ακόμα, εκείνη τη περίοδο είναι πιθανό να διαταραχθεί η γενική λειτουργικότητα και συμπεριφορά του. Ειδικότερα, πολύ συχνά διαταράσσεται ο ύπνος του ατόμου και οι διατροφικές του συνήθειες. Ακόμα, το άτομο μπορεί να απομονώνεται και να έχει έντονα ξεσπάσματα θυμού. Ο βασικότερος λόγος για τον οποίο το άτομο βιώνει το άγχος των εξετάσεων είναι η αξιολόγηση της ενδεχόμενης αποτυχίας και η επίδραση στην γενική ή ειδική (ακαδημαϊκή) αυτοεκτίμηση του ατόμου.
Επομένως, μεγαλύτερη σημασία στο άγχος των εξετάσεων έχει η αξιολόγηση της εξεταστικής από το άτομο και οι στρατηγικές αντιμετώπισης. Αν το άτομο, αξιολογήσει την κατάσταση ως απειλητική, τότε θα κατακλυστεί από άγχος και δε θα καταφέρει να αποδώσει. Αντίθετα, αν αξιολογήσει την κατάσταση ως πρόκληση να αποδείξει στον εαυτό του ότι μπορεί να τα καταφέρει, τότε θα επωφεληθεί. Ακόμα, αν εκτιμήσει την κατάσταση ως ευκαιρία να προσπαθήσει, θα επωφεληθεί και πάλι ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Δε σημαίνει, βέβαια, ότι οι επιμελείς μαθητές/φοιτητές δε βιώνουν άγχος εξετάσεων. Όμως, όταν το άγχος αυτό συνοδεύεται από οργάνωση, συνέπεια και κατάλληλη προετοιμασία, τότε είναι δημιουργικό.
