Τα συναισθήματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας. Οι άνθρωποι, τα ζώα, ακόμη και τα φυτά διακατέχονται από συναισθήματα. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτά, ωστόσο σπάνια εισερχόμαστε στη διαδικασία να σκεφτούμε πόσα πραγματικά υπάρχουν. Η προσέγγιση τους έχει απασχολήσει και συνεχίζει να απασχολεί έως και σήμερα φιλοσόφους, ψυχολόγους και εν γένει τους επιστήμονες.
Τι είναι συναίσθημα:
Μέσα στα χρόνια, οι ειδικοί έχουν προσπαθήσει να ορίσουν το συναίσθημα ποικιλοτρόπως. Η δυσκολία του ορισμού του έγκειται στο γεγονός ότι το συναίσθημα ως έννοια μπορεί να πάρει πολλές διαστάσεις. Η λέξη συναίσθημα προέρχεται από το λατινικό exmovere ή emovere, που σημαίνει “κίνηση προς τα έξω” ή “θέτω σε κίνηση”. Κατ’ επέκταση, χαρακτηρίζει αυτό που μας θέτει σε κίνηση τόσο προς τον εξωτερικό όσο και προς τον εσωτερικό μας κόσμο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το συναίσθημα συνιστά μία ευχάριστη ή δυσάρεστη ψυχική κατάσταση, που προκύπτει ως επακόλουθο κάποιου γεγονότος ή εμπειρίας. Μάλιστα, συνοδεύεται από ορισμένες μεταβολές στις λειτουργίες του οργανισμού του ατόμου.
Πρώιμη ενασχόληση με τα συναισθήματα:
Επιστρέφοντας στην αρχαιότητα, ήδη από τον 4º αιώνα π.Χ., ο Αριστοτέλης επιχείρησε να αναγνωρίσει τον ακριβή αριθμό των βασικών συναισθημάτων στους ανθρώπους. Στη λίστα συναισθημάτων που διατύπωσε ο φιλόσοφος πρότεινε 14 ξεχωριστές συναισθηματικές εκφράσεις. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται ο φόβος, η εμπιστοσύνη, ο θυμός, η φιλική διάθεση, η ηρεμία, η εχθρότητα, η ντροπή, ο οίκτος, η καλοσύνη, ο φθόνος, η αγανάκτηση, η περιφρόνηση και η άμιλλα.
Ο Δαρβίνος το 1872 στο έργο του ‘The Expression of the Emotions in Man and Animals’, υπογράμμισε ότι τα συναισθήματα είναι έμφυτα και εξελίχθηκαν επειδή ήταν προσαρμοστικά και εξυπηρετούν ένα διττό σκοπό. Η λειτουργικότητα τους σύμφωνα με τον Δαρβίνο έγκειται στην επιβίωση και την αναπαραγωγή. Ενώ ο Δαρβίνος δεν καθόρισε ρητά τα «βασικά συναισθήματα», μέσα από την μελέτη του φαίνεται πως οραματίστηκε έναν μικρότερο κατάλογο βασικών συναισθημάτων. Σε αυτόν τον κατάλογο εντοπίζουμε τον φόβο, τον θυμό, τη θλίψη, την ευτυχία και την αγάπη.
Με την έλευση του 20ου αιώνα και την εισαγωγή της ψυχοθεραπείας, ο αριθμός των συναισθημάτων έχει επεκταθεί σημαντικά. Σύμφωνα με τον Robert Plutchick, ομότιμο καθηγητή στο Albert Einstein College of Medicine, περισσότεροι από 90 διαφορετικοί ορισμοί του «συναισθήματος» έχουν διατυπωθεί από ψυχολόγους. Οι ορισμοί αυτοί, σκοπό έχουν να περιγράψουν με ακρίβεια τι συνιστά και διαφοροποιεί το ανθρώπινο συναίσθημα.
Τα συναισθήματα σήμερα:
Στη σύγχρονη εποχή, οι ψυχολόγοι προσπάθησαν να εντοπίσουν και να κατηγοριοποιήσουν τα πρωταρχικά συναισθήματα με τρόπο που να θεωρείται εμπειρικός και οικουμενικός. Ωστόσο, ο αριθμός των συναισθημάτων που προέρχεται από τους ερευνητές εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς προσδιορίζονται τα συναισθήματα και με ποια κριτήρια. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη που διεξάχθηκε το 2017, οι ερευνητές εντόπισαν 27 ξεχωριστά συναισθήματα. Όταν όμως γίνεται λόγος για τα βασικότερα συναισθήματα, οι περισσότεροι ψυχολόγοι θα υποστηρίξουν ότι είναι πολύ λιγότερα από όσα φανταζόμαστε. Τούτο συμβαίνει διότι, πολλές συναισθηματικές εκφράσεις προέρχονται από παραλλαγές των βασικών συναισθημάτων.
Ο τροχός των συναισθημάτων του Plutchik
Μια εκ των κυρίαρχων θεωριών του 20ου αιώνα -0 τροχός του Plutchik- πρότεινε οκτώ βασικά συναισθήματα: χαρά, θλίψη, εμπιστοσύνη, αηδία, φόβο, θυμό, έκπληξη και ελπίδα. Υποστήριζε πως αυτά τα συναισθήματα αλληλοεπικαλύπτονται και συμπλήρωναν το ένα το άλλο, όπως οι αποχρώσεις σε έναν χρωματικό τροχό.
Ο Plutchick εξήγησε περαιτέρω ότι τα βασικά συναισθηματικά «χρώματα» μπορούν να συνδυαστούν για να σχηματίσουν μια δεύτερη κατηγορία. Αυτή αφορά τα δευτερεύοντα και συμπληρωματικά συναισθηματικά «χρώματα». Για παράδειγμα, η προσδοκία και η χαρά μπορούν να συνδυαστούν για σχηματίσουν την αισιοδοξία, ενώ από τον φόβο και την έκπληξη θα μπορούσε να προκύπτει το δέος.
Το σύστημα του Ekman:
Πολλοί ερευνητές ωστόσο, αμφισβήτησαν το μοντέλο του Plutchik. Η διαφωνία εντοπίστηκε στο ότι τα δευτερεύοντα και συμπληρωματικά συναισθήματά ενδέχεται συχνά να διαφέρουν ανάλογα με τον εκάστοτε πολιτισμό ή την κοινωνία. Τόνισαν πως για να θεωρηθεί ένα συναίσθημα θεμελιώδες, πρέπει να σημειώνεται σε όλους τους πολιτισμούς.
Έτσι, ο Paul Ekman δημιούργησε αυτό που ο ίδιος ονόμασε «Σύστημα Κωδίκευσης των Εκφράσεων του Προσώπου» (FACS). Πρόκειται για ένα μοντέλο ταξινόμησης που μετρά και αξιολογεί τις κινήσεις των μυών του προσώπου, καθώς και εκείνες των ματιών και του κεφαλιού. Μετά τη λεπτομερή καταγραφή και ανάλυση που πραγματοποίησαν ο Ekman και οι συνεργάτες του σε πάνω από 10.000 πρόσωπα έγινε σαφές ότι οι εκφράσεις μέσω του προσώπου των βασικών ανθρώπινων συγκινήσεων είναι πανανθρώπινες και δεν εξαρτώνται από τυχαίες τοπικές ή πολιτισμικές διάφορες. Με βάση τη θεωρία του, ο Ekman πρότεινε ότι υπάρχουν επτά συναισθηματικές εκφράσεις για το σύνολο τον ανθρώπων. Ονομάτισε λοιπόν τα εξής: ευτυχία, θλίψη, έκπληξη, φόβος, θυμός, αηδία και περιφρόνηση.
Ένα βήμα παραπέρα:
Ακολουθώντας το έργο του Ekman, μια ερευνητική ομάδα στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης το 2014 στόχευε στον εντοπισμό συναισθημάτων με βάση τις εκφράσεις του προσώπου ανεξάρτητα από τις κοινωνικοπολιτισμικές επιρροές. Αυτό που ανέδειξαν οι ερευνητές ήταν ότι ορισμένα συναισθήματα προκαλούσαν την ίδια έκφραση προσώπου. Ο φόβος και η έκπληξη, για παράδειγμα, απασχολούσαν τους ίδιους μύες του προσώπου. Αντί λοιπόν να αντιπροσωπεύουν δύο συναισθήματα, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα. Το ίδιο θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην αηδία και τον θυμό ή τον ενθουσιασμό και τον σοκ.
Με βάση τα ευρήματά τους, οι επιστήμονες μείωσαν τον αριθμό των οικουμενικών συναισθημάτων σε μόλις τέσσερα. Ευτυχία, θλίψη, θυμός και φόβος. Πέραν αυτών, οι πιο σύνθετες διαφοροποιήσεις του συναισθήματος έχουν εξελιχθεί στη διάρκεια των καιρών, επηρεασμένες από τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς. Η ομοιότητα στις εκφράσεις του προσώπου υποστηρίζουν οι ερευνητές πως ανάγεται σε βιολογικούς παράγοντες, δηλαδή, είναι κάτι με το οποίο γεννιόμαστε. Η διάκριση από την άλλη απλών και σύνθετων συναισθηματικών εκφράσεων σχετίζεται με κοινωνιολογικούς παράγοντες.
Η εμβάθυνση στον τομέα των συναισθημάτων μας αποτελεί μια απαραίτητη δράση για να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει στη ζωή μας. Ο τρόπος που αισθανόμαστε, αποκρυσταλλώνει και το ποιόν των σχέσεών μας με τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε, αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η διαδικασία της αναγνώρισης, της ενσυνείδησης και της αυθόρμητης εκδήλωσης των συναισθημάτων μας, διόλου εύκολη, μπορεί να χαρακτηριστεί. Ωστόσο, όταν την φέρουμε εις πέρας, μας δίνεται η δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα γύρω μας και να μοιραζόμαστε τον εαυτό μας με τους άλλους. Τα συναισθήματα μας αποτελούν τον καθρέφτη της ψυχής μας και χρωματίζουν την πορεία της ζωής μας.
Πηγές:
- How Many Emotions Are There? A Comprehensive Emotions List. Ανακτήθηκε από blog.mindvalley.com
- How Many Human Emotions Are There? Ανακτήθηκε από verywellmind.com
- Τα συναισθήματα στη ζωή μας. Ανακτήθηκε από psychografimata.com
